Les 5. Doeldenken: Met of Zonder God

• Godsdienst
• Levensbeschouwing
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4-6

Doeldenken: Met of Zonder God

Het idee dat er een einddoel is dat alle andere subdoelen omvat en waarde geeft, impliceert een soort ultieme bestemming of doel voor de mensheid. Dit concept wordt vaak geassocieerd met teleologisch denken, waarbij de wereld of het universum wordt gezien als gericht op een bepaald eindpunt of resultaat.

Klik op de schaakstukken en lees de stelling. 

Is de stelling juist? Sleep het schaakstuk dan naar het juiste coördinaat. De schaakstukken vormen dan een woord.

F

H

B

S

A

A

D

T

N

M

P

K

L

V

W

P

M

L

O

E

C

S

X

E

Z

K

Ongeremde driften behoren niet bij het super ego (D,8)

♟

Plato staat bekend om zijn dualisme van materie en immaterie. (A,5)

♔

De taak van de ID is om driften vrij spel te geven.(C,4)

♔

Sofisten staan bekend om hun hang naar de waarheid. (A,8)

♗

Plato was beinvloed door sofisten. (G,1)

♗

Socrates dronk de gifbeker. (F,7)

♔

Freud was van joodse kom af. (H,4)

♗

Freud had een hekel aan democratie. (G,3)

♟

Freud was verslaafd aan Cocaïne. (B,2)

♔

Aristoteles was de grondlegger van de deugdethiek. (D,5)

♗

Freud heeft zijn achternaam veranderd. (E,4)

♗

Plato was de bedenker van het socratisch debat. (G,6)

♟

Welk woord is de oplossing?   

Leerdoelen

• Je kunt de aspecten van doel-denken benoemen
• Je bent instaat om onderscheid maken tussen religieus en niet-religieus doel-denken. 
• Je kunt uitleggen hoe moderne westerse filosofen zoals Tolstoj en Marx denken over doel-denken zonder God.
• Jij kunt uitleggen hoe je zelf over dit onderwerp denkt.

Doel- denken verdelen we in religieus en niet- religieus.

Het denken over doelen zonder God, ofwel het overwegen van doelen en betekenis in een seculiere context, is een belangrijk onderwerp binnen verschillende filosofische tradities, vooral in het domein van de ethiek, existentieel denken en de filosofie van de menselijke conditie. Hier zijn enkele perspectieven:

Ethiek zonder God: Ethiek kan worden beoefend zonder een beroep te doen op goddelijke geboden of voorschriften. Seculiere ethische systemen, zoals het utilitarisme, deugdethiek en moreel relativisme, baseren zich op verschillende grondslagen om morele principes te rechtvaardigen, zoals het streven naar het maximaliseren van geluk, het cultiveren van deugdzaamheid, of het respecteren van individuele autonomie en pluralisme.

Denk ook aan het existentialisme (de meeste filosofen van deze stroming, niet allemaal) en absurdisme.

In al deze benaderingen wordt het denken over doelen en betekenis zonder God onderzocht vanuit een seculier perspectief, waarbij ethiek, existentiële reflectie en de filosofie van de menselijke conditie centraal staan.

Zingeving en betekenis:

Geeft een verklaring van de wereld en de plaats van de mens hierin. 

1

Het nut van Doel-denken. (Teleologie)

Ethiek en morele reflectie:  Door na te denken over wat onze doelen zouden moeten zijn en hoe we ons gedrag kunnen afstemmen op die doelen, kunnen we morele principes ontwikkelen en ethische keuzes maken. 

2

Persoonlijke ontwikkeling:  Door onze doelen te onderzoeken en te heroverwegen, kunnen we inzicht krijgen in onze eigen waarden, verlangens en aspiraties. Dit kan leiden tot zelfinzicht, zelfbewustzijn en zelfverbetering.

3

Politiek en maatschappij: Het kan ons helpen om na te denken over wat de doelen van een rechtvaardige samenleving zouden moeten zijn, hoe we collectieve doelen kunnen bepalen en nastreven, en hoe we de beste manier kunnen vinden om die doelen te bereiken.

5

Existentiële reflectie: Voor existentialistische en absurdistische filosofieën is doel-denken essentieel omdat het ons in staat stelt om betekenis te vinden in een wereld die inherent zinloos lijkt te zijn. 

4

Het doel-denken in de filosofie vervult verschillende belangrijke functies die bijdragen aan ons begrip van de wereld, onszelf en onze plaats daarin:

Zingeving en betekenis: Doel-denken helpt ons betekenis te vinden in ons bestaan. Door na te denken over onze doelen en wat we als waardevol beschouwen, kunnen we richting geven aan ons leven en een gevoel van zingeving ontwikkelen. Filosofische reflectie op doelen kan ons helpen te begrijpen waarom we bepaalde dingen nastreven en hoe die doelen passen in een groter kader van betekenis.

Ethiek en morele reflectie: Doel-denken is nauw verbonden met ethiek en morele reflectie. Door na te denken over wat onze doelen zouden moeten zijn en hoe we ons gedrag kunnen afstemmen op die doelen, kunnen we morele principes ontwikkelen en ethische keuzes maken. Filosofische ethiek onderzoekt vragen over wat goed en juist is, hoe we onze doelen moeten bepalen, en hoe we moreel verantwoordelijk kunnen handelen.

Persoonlijke ontwikkeling: Doel-denken kan een instrument zijn voor persoonlijke groei en ontwikkeling. Door onze doelen te onderzoeken en te heroverwegen, kunnen we inzicht krijgen in onze eigen waarden, verlangens en aspiraties. Dit kan leiden tot zelfinzicht, zelfbewustzijn en zelfverbetering.

Politiek en maatschappij: Filosofisch doel-denken kan ook worden toegepast op bredere politieke en maatschappelijke kwesties. Het kan ons helpen om na te denken over wat de doelen van een rechtvaardige samenleving zouden moeten zijn, hoe we collectieve doelen kunnen bepalen en nastreven, en hoe we de beste manier kunnen vinden om die doelen te bereiken.

Existentiële reflectie: Voor existentialistische en absurdistische filosofieën is doel-denken essentieel omdat het ons in staat stelt om betekenis te vinden in een wereld die inherent zinloos lijkt te zijn. Het onderzoeken van onze persoonlijke doelen en waarden kan helpen om een gevoel van doelgerichtheid en authenticiteit te ontwikkelen, zelfs te midden van existentiële onzekerheid en absurditeit.

Kortom, doel-denken in de filosofie biedt ons een raamwerk om na te denken over onze doelen, waarden en aspiraties, en om ons begrip van de wereld en onszelf te verdiepen. Het helpt ons om richting te geven aan ons leven, morele keuzes te maken, en betekenis te vinden in een complexe en vaak verwarrende wereld.

• Het leven hier en nu is ondergeschikt aan het leven na de dood.
  
• Het gaat om de uiteindelijke zin van het bestaan.  Het eindpunt.
  

      metafoor: pelgrimsreis

Religieus (Christelijk) Doel-denken.

Goddelijke bestemming:  God heeft  een specifiek doel heeft voor elk individu, je bent hier niet bij toeval.

Leven naar Gods wil: Navolgen van Jezus Christus; zoals liefde voor God en onze naasten, gerechtigheid en barmhartigheid.

Eeuwig perspectief: Het uiteindelijke doel van het leven is de eindbestemming; het bij God zijn. 

Vanuit een christelijk perspectief heeft doel-denken een diepgaande betekenis, omdat het gerelateerd is aan het begrip van de menselijke roeping en het goddelijke plan. Hier zijn enkele belangrijke aspecten van religieus doel-denken vanuit een christelijk oogpunt:

Goddelijke bestemming: Voor veel christenen ligt het doel-denken in het besef van een goddelijke bestemming. Ze geloven dat God een specifiek doel heeft voor elk individu, een goddelijke roeping die ons leidt naar vervulling en betekenis in ons leven.

Leven naar Gods wil: Centraal in het christelijk doel-denken staat het idee van leven naar Gods wil. Dit houdt in dat we ons leven richten op het navolgen van Jezus Christus en het vervullen van de geboden van God, zoals liefde voor God en onze naasten, gerechtigheid en barmhartigheid.

Eeuwig perspectief: Christelijk doel-denken overstijgt vaak het aardse leven en omvat een eeuwig perspectief. Christenen geloven dat het uiteindelijke doel van het leven de vereniging met God is in het hiernamaals, waar we eeuwige vreugde en vervulling zullen vinden.

Roeping en dienstbaarheid: Voor veel christenen is het doel van het leven nauw verbonden met het begrip van roeping en dienstbaarheid. Ze geloven dat God hen heeft geroepen om een specifieke rol te vervullen in Zijn plan voor de wereld, en dat het vervullen van die roeping betekenis en doel geeft aan hun leven.

Groei en heiliging: Christelijk doel-denken omvat ook het idee van groei en heiliging. Christenen geloven dat ze geroepen zijn om te groeien in geestelijke volwassenheid en heiligheid, en dat dit proces hen dichter bij het vervullen van Gods doel voor hun leven brengt.

Kortom, vanuit een christelijk perspectief biedt doel-denken een diepgaande spirituele dimensie aan ons begrip van het leven. Het gaat niet alleen over het nastreven van persoonlijke doelen en vervulling, maar ook over het zoeken naar en leven naar Gods wil en het vervullen van Zijn doel voor ons leven. Het is een reis van geloof, gehoorzaamheid en dienstbaarheid die ons leidt naar een diepere vereniging met God en een leven van betekenis en vreugde.

"Als God niet zou bestaan, er geen leven na de dood zou zijn, is het bestaan zinloos. 

Alle grond voor moraal is dan weg."

Schrijver, filosoof en hervormer uit Rusland.

Zijn latere leven werd gekenmerkt door zijn actieve betrokkenheid bij sociale en politieke kwesties, zoals armoedebestrijding, onderwijs en pacifisme.

Leo Tolstoj 1828-1910

Zijn filosofische en religieuze opvattingen zijn sterk beïnvloed door het christelijk geloof.

Leo Tolstoj was een invloedrijke Russische schrijver, filosoof en sociale hervormer die leefde van 1828 tot 1910. Hij wordt beschouwd als een van de grootste romanschrijvers aller tijden vanwege zijn meesterwerken "Oorlog en Vrede" en "Anna Karenina".

Tolstoj werd geboren in een adellijke familie en genoot een traditionele opvoeding. Na een periode van dissidentie en zoektocht naar betekenis in zijn leven, keerde hij zich echter af van de aristocratische levensstijl en wijdde hij zich aan het schrijven en aan idealen van eenvoud, geweldloosheid en spiritualiteit.

Zijn filosofische en religieuze opvattingen, sterk beïnvloed door het christelijk geloof, vonden weerklank in zijn latere werken, waarin hij thema's als moraliteit, geweldloos verzet, en de zoektocht naar spirituele vervulling onderzocht.

Tolstojs latere leven werd gekenmerkt door zijn actieve betrokkenheid bij sociale en politieke kwesties, zoals armoedebestrijding, onderwijs en pacifisme. Zijn geschriften en idealen hebben een blijvende invloed gehad op de literatuur, filosofie en sociale bewegingen, zowel in Rusland als wereldwijd.

Schrijver, filosoof en hervormer uit Rusland.

Schrijver, filosoof en hervormer uit Rusland.

Wanneer is er volgens Tolstoj geen grond meer voor  ethisch besef?

Tolstoj geloofde dat het geloof in God en een leven na de dood de grondslagen vormden voor een betekenisvol leven en een ethisch leven. Zonder deze overtuigingen zou er geen basis zijn voor moraliteit, omdat er geen externe autoriteit of ultieme betekenis zou zijn om ons gedrag te sturen.

Dit citaat benadrukt dus Tolstojs visie op de relatie tussen religie, betekenis en moraal. Het suggereert dat geloof in God en een hiernamaals een cruciale rol spelen in het rechtvaardigen van menselijke waarden en ethisch gedrag.

Wat is een voorbeeld van niet-religieus doel-denken?

1. paradijs
2. hemel
3. nirvana
4. heilstaat

Minimaliseer je het leven als je gelooft in een leven na de dood?

Doel-denken in de moderne filosofie.

Het idee dat er een einddoel is dat alle andere subdoelen omvat en waarde geeft, impliceert een soort ultieme bestemming of doel voor de mensheid. 

Er moet een einddoel zijn dat alle andere subdoelen omvat en waarde geeft. 

Dat is dan de uiteindelijke bestemming van de mens.

Dit concept wordt vaak geassocieerd met teleologisch denken, 

waarbij de wereld of het universum wordt gezien 

als gericht op een bepaald eindpunt of resultaat.

Het idee dat er een einddoel is dat alle andere subdoelen omvat en waarde geeft, impliceert een soort ultieme bestemming of doel voor de mensheid. 

In deze context kan het betekenen dat alle menselijke streven en inspanningen uiteindelijk gericht zijn op het bereiken van dit ultieme doel. Dit einddoel kan verschillende vormen aannemen, afhankelijk van de filosofische, religieuze of spirituele overtuigingen van een persoon of cultuur.

Deze dia gaat over de niet spirituele religieuze doelen die de mens kan nastreven.

Maatschappelijke harmonie of rechtvaardigheid: Voor sommige filosofen kan het einddoel van de mensheid liggen in het bereiken van een samenleving die gebaseerd is op harmonie, rechtvaardigheid en gelijkheid voor alle individuen. Dit kan worden gezien als een collectieve bestemming waarin elk individu bijdraagt aan het welzijn van de gemeenschap als geheel.

Evolutionaire vervulling: Vanuit een evolutionair perspectief kan het einddoel van de mensheid worden gezien als het bereiken van een staat van maximale ontwikkeling en zelfrealisatie, waarbij de mensheid haar potentieel volledig benut en haar plaats inneemt in het kosmische geheel.

Doel-denken zonder God.

Het bestaan van een God is niet nodig om tot vervulling en doel te komen in het leven.

Deze manier van denken streeft naar autonomie, wat betekent dat het niet per se afhankelijk is van religieuze dogma's of openbaringen.

zonder een specifieke god, zoeken  naar vervulling door middel van geluk, zelfontplooiing, het vinden van betekenis in een zinloos universum, 

en het nastreven van rechtvaardigheid en welzijn in de samenleving.

Zonder een specifieke goddelijke entiteit als focus, richten westerse filosofen zich op het vinden van betekenis en vervulling in het leven. Hier zijn enkele manieren waarop ze dat beschouwen:

Geluk en deugdzaamheid: Deugdethiek van Aristoteles, geloven dat het ultieme doel van het leven het bereiken van geluk is door het cultiveren van deugden, zoals moed, matigheid en rechtvaardigheid.

Zelfontplooiing en authenticiteit: Filosofen zoals Sartre  benadrukken het belang van zelfontplooiing en het leven van een authentiek bestaan, waarbij men zijn eigen waarden, passies en betekenis ontdekt.

Zingeving in een ogenschijnlijk zinloos universum: Existentialisten zoals Camus erkennen de afwezigheid van een inherente betekenis in het universum, maar moedigen individuen aan om hun eigen betekenis te creëren door middel van hun keuzes en ervaringen.

Rechtvaardigheid en maatschappelijk welzijn: Politieke filosofen, zoals liberalen en socialisten, streven naar een samenleving waarin rechtvaardigheid, gelijkheid en welzijn voor alle leden centraal staan, ongeacht religieuze overtuigingen.

Dus, zonder een specifieke god, zoeken westerse filosofen naar vervulling door middel van geluk, zelfontplooiing, het vinden van betekenis in een zinloos universum, en het nastreven van rechtvaardigheid en welzijn in de samenleving.

Communistische heilstaat.

Hemel op aarde zonder God.

Karl Marx (1818-1883)

 Invloedrijke Duitse filosoof, econoom, historicus, 

socioloog en politiek theoreticus. 

Historisch materialisme:  Sociale verandering en vooruitgang komen voort uit conflicten tussen sociale klassen over de controle over de productiemiddelen.

Klassenstrijd: Een centraal concept in het denken van Marx is de klassenstrijd, waarbij de geschiedenis wordt gezien als een voortdurende strijd tussen verschillende sociale klassen.

Communisme: Marx pleitte voor een radicale verandering van de maatschappij, waarbij het kapitalisme zou worden vervangen door een klassenloze samenleving, bekend als het communisme. 

Historisch materialisme:  Sociale verandering en vooruitgang komen voort uit conflicten tussen sociale klassen over de controle over de productiemiddelen.

Karl Marx was een invloedrijke Duitse filosoof, econoom, historicus, socioloog en politiek theoreticus. Zijn ideeën hebben een enorme impact gehad op de moderne politiek, economie en sociologie. Hier zijn de belangrijkste ideeën van Karl Marx in grote lijnen:

Historisch materialisme: Marx ontwikkelde een materialistische kijk op de geschiedenis, bekend als historisch materialisme. Volgens deze benadering wordt de ontwikkeling van de menselijke samenleving voornamelijk bepaald door de productiekrachten en de productieverhoudingen. Sociale verandering en vooruitgang komen voort uit conflicten tussen sociale klassen over de controle over de productiemiddelen.

Klassenstrijd: Een centraal concept in het denken van Marx is de klassenstrijd, waarbij de geschiedenis wordt gezien als een voortdurende strijd tussen verschillende sociale klassen. Marx identificeerde de bourgeoisie (kapitalistische klasse), die de productiemiddelen bezit, en het proletariaat (arbeidersklasse), die hun arbeid verkoopt aan de bourgeoisie, als de belangrijkste tegenstrijdige klassen in de kapitalistische samenleving.

Kapitalisme en uitbuiting: Marx bekritiseerde het kapitalistische systeem als intrinsiek uitbuitend, waarbij de bourgeoisie winst maakt door de arbeid van het proletariaat te exploiteren. Hij benadrukte dat de meerwaarde die wordt geproduceerd door arbeiders niet eerlijk wordt verdeeld, maar in plaats daarvan wordt geëxtraheerd door de kapitalisten als winst.

Het arbeidsproduct: Marx benadrukte de waarde van arbeid en het arbeidsproduct. Hij geloofde dat arbeiders vervreemd zijn van hun arbeid in een kapitalistische samenleving, omdat ze geen controle hebben over de productiemiddelen en geen eigenaarschap hebben over wat ze produceren. Dit leidt tot vervreemding van het arbeidsproces, van het product en van zichzelf als menselijke wezens.

Communisme: Marx pleitte voor een radicale verandering van de maatschappij, waarbij het kapitalisme zou worden vervangen door een klasseloze samenleving, bekend als het communisme. In een communistische samenleving zouden de productiemiddelen gemeenschappelijk eigendom zijn en zou de productie worden georganiseerd op basis van behoefte in plaats van winst.

Dictatuur van het proletariaat: Marx stelde voor dat de overgang naar het communisme zou plaatsvinden via een fase van dictatuur van het proletariaat, waarbij de arbeidersklasse de politieke macht zou grijpen en de controle over de productiemiddelen zou overnemen om de kapitalistische heerschappij omver te werpen.

Hoewel de ideeën van Marx op verschillende manieren zijn geïnterpreteerd en toegepast, blijft zijn analyse van het kapitalisme en zijn pleidooi voor sociale rechtvaardigheid en gelijkheid van invloed in hedendaagse discussies over economie, politiek en sociale rechtvaardigheid.

Bron: Durf te denken; Karl Marx (YouTube)

“De mens maakt de religie, de religie niet de mens (…) De religieuze ellende is tegelijkertijd zowel de uitdrukking van de werkelijke ellende, als het protest tegen de werkelijke ellende. De religie is de verzuchting van het gekwelde schepsel, het gemoed van een harteloze wereld, evenals zij de geest van geesteloze toestanden is. Zij is het opium van het volk. (..) De eis om de illusies over zijn toestand op te geven is de eis een toestand op te geven die illusies nodig heeft. De kritiek van de religie is dus in de kiem de kritiek van het tranendal, waarin de religie het aureool is. 

Leg uit wat Marx bedoeld met:

A.  geesteloze toestanden.

B.  Een toestand die illusies nodig heeft.

C. Religie is het aureool van het tranendal.

D. Religie is het opium van het volk.

1

Wat is de centrale boodschap van Karl Marx' kritiek op religie, zoals weergegeven in de passage?

2

Maak de opdrachten en gebruik de tekst.

Antwoorden:

1.A. Geesteloze toestanden: Met "geesteloze toestanden" doelt Marx op de materiële omstandigheden en structuren in de samenleving die gevoelens van vervreemding, leegte en onmenselijkheid creëren. Het verwijst naar situaties waarin mensen hun menselijke creativiteit, autonomie en verbondenheid met anderen verliezen als gevolg van sociale en economische onderdrukking. In deze geesteloze toestanden voelen mensen zich vaak losgekoppeld van zichzelf, anderen en de wereld om hen heen.

B. Een toestand die illusies nodig heeft: Hiermee suggereert Marx dat in een samenleving waarin mensen worden geconfronteerd met structurele ongelijkheden en onderdrukking, de behoefte aan illusies ontstaat als een manier om de realiteit te vervormen en de pijn van die realiteit te verzachten. Mensen kunnen hun toevlucht nemen tot religie en andere ideologische systemen om de harde realiteit van hun omstandigheden te ontvluchten of te verzachten.

C. Religie is het aureool van het tranendal: Met deze metafoor beschouwt Marx religie als een soort omhulsel of een glans die wordt geprojecteerd over de werkelijke, vaak pijnlijke omstandigheden van het menselijk bestaan. Het "tranendal" verwijst naar de wereld van lijden, verdriet en onrechtvaardigheid waarin mensen leven. Religie fungeert volgens Marx als een soort schijnwereld of "aureool" die over deze werkelijkheid wordt geplaatst, waarbij het de aandacht afleidt van de echte oorzaken van het lijden en in plaats daarvan troost biedt door middel van spirituele beloften en illusies van verlossing.

2. Religie is een weerspiegeling van de werkelijke ellende en het protest tegen die ellende.

Upload je antwoorden van de vorige dia.

Het paard in het schaakspel beweegt 2 velden horizontaal met 1 veld verticaal of een beweging van 2 velden verticaal met 1 veld horizontaal. 

Er ontstaat bij een paardensprong altijd een L-vorm.

dit moeten de mensen doen met de samenleving  volgens Marx

R

R

N

E

E

A

V

D

Wat heb je deze les geleerd? 

Schrijf zoveel mogelijk op in 

60 seconden.

Wat heb je deze les geleerd? 

Schrijf zoveel mogelijk op in 60 seconden.