Les 6. Rituelen en sacramenten

• Godsdienst
• Levensbeschouwing
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1-3

Rituelen en sacramenten

Rituelen zijn herhaalde, symbolische handelingen of ceremoniën die uitgevoerd worden om religieuze, culturele of sociale betekenissen te communiceren. Ze helpen gelovigen om hun geloof uit te drukken, te beleven en te versterken.

Sacramenten Sacramenten zijn specifieke, heilige handelingen (rituelen) die door Jezus Christus zijn ingesteld en die een zichtbare vorm geven aan een onzichtbare genade. Ze zijn bedoeld om de gelovigen te heiligen, de gemeenschap van de kerk te versterken en de gelovigen te helpen groeien in hun relatie met God.

Het woord Symbool betekent

1. Kernwoord
2. Logo
3. Verbinding
4. Teken

Wat is geen kenmerk van een symbool?

1. Maakt het onzichtbare zichtbaar
2. Herkenbaar
3. Tastbaar
4. Meetbaar

Een symbool opgebouwd uit twee of meerdere letters noem je een 

1. pentagram
2. diagram
3. monogram
4. triogram

Leerdoelen

• Je weet wat het begrip "sacrament" betekent. 
• Je kunt de sacramenten van het christendom benoemen en uitleggen.
• Hierbij kun je de verschillen tussen de katholieke sacramenten en de protestantse sacramenten aangeven.
• Je weet ook waarom die verschillen er zijn.

 i

 Een ritueel is een reeks vaste handelingen of ceremoniën die meestal een symbolische betekenis hebben en worden uitgevoerd volgens bepaalde regels of tradities. 

Het woord "ritueel" komt van het Latijnse woord "ritualis," dat verband houdt met "ritus," wat "rite" of "gebruik" betekent. 

Ritueel

Rituelen spelen ook een belangrijke rol in het dagelijks leven. Ze helpen mensen structuur en betekenis te geven aan hun dagelijkse activiteiten en belangrijke gebeurtenissen. 

Het woord "ritueel" heeft een interessante etymologische oorsprong die teruggaat naar het Latijn en verder naar het Sanskriet. Hier is een gedetailleerde uitleg van de definitie en de oorsprong van het woord:

Definitie van Ritueel:

Een ritueel is een reeks vaste handelingen of ceremoniën die meestal een symbolische betekenis hebben en worden uitgevoerd volgens bepaalde regels of tradities. Rituelen kunnen religieus, cultureel, of sociaal zijn en dienen om specifieke gebeurtenissen of overtuigingen te markeren en te versterken.

Oorsprong van het Woord "Ritueel"

Latijnse Oorsprong:

Het woord "ritueel" komt van het Latijnse woord "ritualis," dat verband houdt met "ritus," wat "rite" of "gebruik" betekent. "Ritus" verwijst naar een reeks traditionele of formele handelingen, vooral in een religieuze context.

In het Latijn verwees "ritus" naar de vastgestelde manier waarop religieuze ceremonies en handelingen moesten worden uitgevoerd.

Indo-Europese Wortels:

De Latijnse term "ritus" stamt af van de Proto-Indo-Europese wortel *ri-, wat betekent "passen" of "verenigen."

Dit suggereert dat rituelen in hun oorsprong handelingen waren die bedoeld waren om een bepaalde orde te handhaven of om de gemeenschap te verenigen.

Sanskritische Invloed:

Er is ook een verband met het Sanskriet woord "ṛta," wat "orde," "waarheid," of "kosmische orde" betekent. In de Vedische traditie van het oude India, verwees "ṛta" naar de fundamentele natuurlijke en morele orde van het universum, die werd onderhouden door rituelen en offers.

Evolutie van het Begrip

Religieuze Context: In veel religies over de hele wereld, zijn rituelen formele, repetitieve handelingen die bedoeld zijn om de gelovigen in contact te brengen met het goddelijke, om belangrijke levensgebeurtenissen te markeren, of om religieuze overtuigingen te versterken.

Culturele en Sociale Context: Rituelen zijn niet alleen religieus. Ze omvatten ook seculiere handelingen zoals staatsceremonies, sociale gebruiken, en tradities die van generatie op generatie worden doorgegeven. Bijvoorbeeld, het vieren van verjaardagen, huwelijken, en nationale feestdagen kunnen als rituelen worden beschouwd.

Conclusie

De term "ritueel" heeft diepe wortels die teruggaan tot het Latijnse "ritus" en het Sanskriet "ṛta," beide verwijzend naar orde en traditionele handelingen. Rituelen zijn dus gestandaardiseerde handelingen of ceremoniën die symbolische betekenis hebben en een belangrijke rol spelen in zowel religieuze als seculiere contexten, door orde te brengen en gemeenschappen te verenigen.

Voorbeelden: 

Persoonlijke Rituelen

Ochtendroutine:

Betekenis: Veel mensen hebben een vaste ochtendroutine die hen helpt de dag goed te beginnen. Dit kan bestaan uit opstaan, douchen, tandenpoetsen, ontbijten, en koffiedrinken.

Ritueel: Deze handelingen worden vaak in een bepaalde volgorde en op een vaste manier uitgevoerd, wat een gevoel van stabiliteit en voorbereiding op de dag geeft.

Bedtijdroutine:

Betekenis: Net als een ochtendroutine helpt een bedtijdroutine mensen om zich voor te bereiden op de nacht en een goede nachtrust te bevorderen.

Ritueel: Activiteiten zoals het lezen van een boek, het nemen van een bad, het drinken van een kopje thee, of het luisteren naar rustgevende muziek.

Maaltijden:

Betekenis: Maaltijden kunnen rituele aspecten hebben, vooral als ze op vaste tijden worden genuttigd of met bepaalde tradities gepaard gaan.

Ritueel: Dit kan omvatten het gezamenlijk bidden voor de maaltijd, het dekken van de tafel op een bepaalde manier, of het bereiden van specifieke gerechten op bepaalde dagen.

Familiale en Sociale Rituelen

Verjaardagen:

Betekenis: Verjaardagen zijn belangrijke momenten om het leven en de persoon te vieren.

Ritueel: Tradities kunnen zijn het zingen van verjaardagsliedjes, het blazen van kaarsjes op een taart, het geven van cadeaus, en het organiseren van feestjes.

Feestdagen:

Betekenis: Feestdagen markeren belangrijke religieuze, culturele of nationale gebeurtenissen.

Ritueel: Dit kan omvatten het versieren van huizen, het houden van speciale maaltijden, het uitwisselen van geschenken, en het deelnemen aan religieuze diensten of parades. Voorbeelden zijn Kerstmis, Pasen, Eid, Diwali, en nationale feestdagen zoals Koningsdag.

Familiediners:

Betekenis: Familiediners versterken de banden tussen gezinsleden en bieden een gelegenheid om samen tijd door te brengen.

Ritueel: Dit kan een wekelijkse zondagsmaaltijd zijn, met vaste gerechten en gewoontes, zoals samen bidden of verhalen delen.

Gemeenschappelijke Rituelen

Religieuze Diensten:

Betekenis: Religieuze diensten brengen gelovigen samen om hun geloof te belijden en te versterken.

Ritueel: Dit kan het bijwonen van een wekelijkse kerkdienst, het deelnemen aan gebeden, het zingen van hymnes, en het ontvangen van sacramenten omvatten.

Sportevenementen:

Betekenis: Sportevenementen kunnen sociale rituelen zijn die gemeenschappen samenbrengen.

Ritueel: Dit omvat het dragen van teamkleuren, het zingen van volksliederen, het uitvoeren van bepaalde aanmoedigingsgebaren, en het houden van voor- en nawedstrijdfestiviteiten.

Werkgerelateerde Rituelen:

Betekenis: Rituelen op het werk kunnen helpen bij het opbouwen van teamgeest en het creëren van een gevoel van gemeenschap.

Ritueel: Dit kan dagelijkse teamvergaderingen, wekelijkse borrels, verjaardagsvieringen voor collega's, en jaarlijkse bedrijfsuitjes omvatten.

Overgangsrituelen

Huwelijken:

Betekenis: Huwelijken markeren de formele verbintenis tussen twee personen en hun overgang naar een nieuwe levensfase.

Ritueel: Dit omvat ceremonies zoals het uitwisselen van geloften en ringen, het geven van een receptie, en het houden van een huwelijksfeest met familie en vrienden.

Geboorten:

Betekenis: De geboorte van een kind is een belangrijk moment dat vaak met rituelen wordt gevierd.

Ritueel: Dit kan een doop of naamgevingsceremonie omvatten, evenals feestelijkheden en het geven van geschenken aan de ouders en het kind.

Overlijden:

Betekenis: Rituelen rondom de dood helpen nabestaanden om hun verlies te verwerken en de overledene te eren.

Ritueel: Dit omvat begrafenis- of crematiediensten, herdenkingsdiensten, en bepaalde rouwgebruiken zoals het dragen van rouwkleding of het houden van een wake.

Welke rituelen

(uit het dagelijks leven) 

ken je?

Sacrament is afgeleid van het Latijnse 'sacramentalia ', wat heilige handeling betekent. 

Sacramenten zijn rituelen of ceremoniën binnen het christendom die worden beschouwd als heilige  handelingen ingesteld door Jezus Christus. 

Sacrament

Een godsdienstig ritueel heeft altijd een symbolische betekenis en moet op een voorgeschreven manier (meestal) door bevoegde of ingewijde personen worden verricht. 

Sacramenten zijn rituelen of ceremoniën binnen het christendom die worden beschouwd als heilige en genadevolle handelingen ingesteld door Jezus Christus. Ze worden gezien als belangrijke momenten in het religieuze leven van gelovigen, waarin ze een bijzondere genade of nabijheid van God ontvangen. De meeste christelijke tradities erkennen ten minste twee sacramenten, terwijl de Katholieke Kerk en de Orthodoxe Kerk zeven sacramenten erkennen.

Hieronder volgt een uitleg van de zeven sacramenten zoals erkend in de Katholieke Kerk:

Doopsel (Doop):

Betekenis: De doop is het sacrament van initiatie en het binnentreden in het christelijke leven. Het symboliseert de reiniging van zonden en het begin van een nieuw leven in Christus.

Ritueel: Het ritueel omvat meestal het besprenkelen of onderdompelen van de gedoopte met water, terwijl de priester zegt: "Ik doop u in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest."

Eucharistie (Heilige Communie):

Betekenis: De Eucharistie is het sacrament waarin gelovigen deelnemen aan het lichaam en bloed van Christus, doorgaans door het eten van brood en het drinken van wijn die zijn getransformeerd in het lichaam en bloed van Christus.

Ritueel: Tijdens de Mis worden het brood en de wijn gezegend door de priester en uitgedeeld aan de aanwezigen.

Vormsel (Confirmatie):

Betekenis: Het vormsel versterkt en verdiept de genade ontvangen bij de doop. Het markeert de volwassenheid in het christelijk geloof.

Ritueel: De bisschop zalft de voorhoofd van de vormeling met heilige olie (chrisma) en legt de handen op hen, terwijl hij bidt om de Heilige Geest.

Biecht (Boete en Verzoening):

Betekenis: De biecht biedt gelovigen de mogelijkheid om vergeving te krijgen voor hun zonden en zich te verzoenen met God en de Kerk.

Ritueel: Gelovigen belijden hun zonden aan een priester, ontvangen een penitentie (boetedoening) en worden door de priester vergeven in de naam van Christus.

Ziekenzalving:

Betekenis: Dit sacrament biedt genade en genezing aan zieken, zowel lichamelijk als geestelijk, en bereidt hen voor op de dood indien dat nodig is.

Ritueel: Een priester zalft het voorhoofd en de handen van de zieke met heilige olie, en bidt voor hun herstel en troost.

Priesterwijding (Ordinatie):

Betekenis: De priesterwijding wijdt mannen tot het priesterschap en geeft hen de bevoegdheid om sacramenten te bedienen en de gemeenschap te leiden.

Ritueel: De bisschop legt de handen op de kandidaten en bidt voor de Heilige Geest om hen te wijden tot priesters.

Huwelijk (Heilige Matrimonie):

Betekenis: Het huwelijk is de verbintenis tussen een man en een vrouw die gezegend is door God en de Kerk. Het is bedoeld om de liefde van Christus voor de Kerk te weerspiegelen.

Ritueel: Het paar legt huwelijksbeloften af voor een priester en de gemeenschap, en de priester zegent hun verbintenis.

Sacramenten in Andere Tradities

Protestantisme: De meeste protestantse kerken erkennen alleen de doop en de eucharistie als sacramenten, omdat zij alleen deze twee beschouwen als ingesteld door Christus met een zichtbare handeling en een geestelijke belofte.

Orthodoxe Kerk: De Orthodoxe Kerk erkent dezelfde zeven sacramenten als de Katholieke Kerk, maar met enkele verschillen in rituelen en theologische interpretatie.

De sacramenten spelen een centrale rol in het leven van christenen door hen te verbinden met de goddelijke genade en de gemeenschap van gelovigen.

Welke sacramenten 

ken je?

Opdrachten:

1. Zoek de 7 sacramenten op dit schilderij.

2. Schrijf van elk de betekenis op.

3. Zoek uit welke sacramenten voorkomen in de protestantse kerk en waarom dit zo is.

Het schilderij de Zeven Sacramenten ziet eruit als een drieluik, maar dat is het feitelijk niet, omdat de zij-'luiken' het middenluik niet kunnen bedekken.

Deze voorstelling is om twee redenen zeldzaam te noemen.

Allereerst combineert het de kruisiging van Christus met een priester die de hostie op het moment van consecratie omhoog houdt.

Hierdoor wordt een duidelijk verband gelegd tussen de kruisdood van Christus en het sacrament van de eucharistie.

Op de 'luiken' zijn de andere zes sacramenten afgebeeld.

Elk sacrament wordt met een banderol verklaard.

Zeldzaam is vervolgens dat alle sacramenten simultaan binnen één kerkruimte worden afgebeeld.

Op de zij-afbeeldingen zijn de andere zes sacramenten afgebeeld, symmetrisch verdeeld over de twee zijdes, van links naar rechts:

Doopsel

In de eerste groep met de witte engel doopt een priester een pasgeboren kind.

Het kind wordt door twee peters en twee meters boven de doopvont gehouden.

Banderoltekst:

O(mn)es in aqu(a) (et) pneu(m)ate baptizati/ in morte chr(ist)i v(er)e su(n)t renati/ ad ro(m)a(nos) vi c(apitul)o

Allen, gedoopt in water en in geest, worden waarlijk in Christus' dood herboren / aan de Romeinen in hoofdstuk 6

(Verwijzing naar Romeinen 6,3)

Vormsel

In de tweede groep met gele engel voltrekt een bisschop het vormsel.

Hij wordt bijgestaan door een priester en een viertal toeschouwers.

De vormeling knielt voor de bisschop, een tweede krijgt een hoofdband om gebonden door de priester en drie andere reeds gevormde kinderen wandelen weg.

Banderoltekst:

Per c(hr)isma quo a p(rae)sule inu(n)gu(n)t(ur)/ vi passio(n)is chr(ist)i i(n) bono (con)firman(tur)/ i(n) q(u)arto s(en)t(e)n(ti)ar(um)

Door het chrisma waarmee ze door de bisschop worden gezalfd worden ze door de kracht van Christus' passie in het goede versterkt / in IV Sententiarum

(Verwijzing naar Petrus Lombardus, Sententiarum Liber IV De Doctrina Signorum, Distinctio VII)

Biecht

In de derde groep neemt een priester de biecht af.

Een koorpels bedekt zijn hoofd en schouders.

Onder de rode engel is een geknielde vrouw te zien die wacht op haar beurt.

Achter de derde groep beeldde Van der Weyden een zijkoor af waar een priester de mis leest.

Banderoltekst:

Sang(u)is chr(ist)i n(ost)ras (con)sci(enti)as emu(n)dabit/ Du(m) p(oeni)t(e)n(t)iale debitu(m) seip(s)o mitigavit/ ad heb(raeos) ix c(apitul)o

Het bloed van Christus zal het geweten zuiveren, daar hij door zichzelf de boeteschuld inloste / aan de Hebreeën in hoofdstuk 9

(Verwijzing naar Hebreeën 9,14)

Eucharistie

Op de grote middenafbeelding zweeft de groene engel die het sacrament van de eucharistie symboliseert.

Banderoltekst:

Hic pa(n)is manu s(anc)ti sp(iritu)s for(m)at(us) i(n) vi(r)gi(n)e/ Igne passio(n)is e(st) decoct(us) in cruce/ A(m)bro(sius) i(n) li(bro) sac(ra)me(n)t(is)

Dit brood is door toedoen van de heilige Geest gevormd in een maagd, en door het vuur van de passie bereid aan het kruis / Ambrosius in het boek Sacramentis.

(Verwijzing naar Ambrosius, De sacramentis IV, 4, 14-17)

Priesterschap

Voor het sacrament van het priesterschap beeldde Van der Weyden een bisschop in rijkelijk versierd gewaad af.

Voor hem knielt de nieuw gewijde priester en boven hen zweeft een engel in paars gewaad.

Banderoltekst:

Du(m) su(m)m(us) po(n)tifex lesus i(n) s(anc)ta i(n)t(r)av(i)t/ tu(n)c sac(ra)mentu(m) ordi(ni)s vere stauravit/ ad heb(raeos) ix c(apitul)o

Toen Jezus als hogepriester het heiligdom betrad, toen stichtte hij waarlijk het sacrament van de orde / aan de Hebreeën in hoofdstuk 9

(Verwijzing naar Hebreeën 9,25)

Huwelijk

Het huwelijk wordt vertegenwoordigd door een heer, dame en engel in blauw gewaad.

Banderoltekst:

Matrimonium a chr(ist)o commendatur/ du(m) spo(n)sa sa(n)guinu(m) i(n) c(a)r(n)e copulator/ exodi IIII c(apitul)o

Het huwelijk wordt door Christus aanbevolen / als bloedbruidegomband in het vlees / in Exodus hoofdstuk 4

(Verwijzing naar Exodus 4,25)

Heilig Oliesel

Uiterst rechts dient een priester het heilig oliesel toe aan een stervende man.

De priester wordt bijgestaan door een koster en de echtgenote van de stervende man staat met een kaars in haar handen achter het bed.

Boven hen zweeft een zwarte engel.

Banderoltekst:

Oleo s(anc)to in a(n)i(m)a (et) corp(or)e infirmati/ sanatur merito passio(n)is chr(ist)i/ jacobi ulti(m)o (capitulo)

De naar ziel en lichaam verzwakten worden met heilige olie genezen door de verdienste van Christus' passie / in laatste hoofdstuk van Jakobus

(Verwijzing naar Jakobus 5,14)

Het paard in het schaakspel beweegt 2 velden horizontaal met 1 veld verticaal of een beweging van 2 velden verticaal met 1 veld horizontaal. 

Er ontstaat bij een paardensprong altijd een L-vorm.

Een belangrijk persoon binnen de katholieke kerk.

Deze mag de sacramenten uitvoeren.

E

E

P

T

I

R

S

R

Zijn de leerdoelen behaald?

• Ik weet wat het begrip "ritueel "betekent.
• Ik weet wat het begrip "sacrament" betekent. 
• Ik kan  de sacramenten van het christendom benoemen en uitleggen.
• Hierbij kan ik de verschillen tussen de katholieke sacramenten en de protestantse sacramenten aangeven.
• ik weet ook waarom die verschillen er zijn.