H4.4 Evolutie in populaties

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

H4.4 Evolutie in populaties

4.4.1 Je kunt beschrijven hoe de genetische eigenschappen van een populatie kunnen veranderen.

Let op! 2024-2025 H3.6 nature nurture komt niet de VT.

Constante allelfrequenties

Genenpool: verzameling van alle allelen binnen een populatie

Allelfrequentie: hoe vaak een allel voorkomt in een populatie

• Geen selectiedruk → willekeurige overerving van allelen
• Hoe vaker een allel voorkomt → grotere kans op doorgeven
• Bij afwezigheid van selectie blijven allelfrequenties blijven constant door generaties

Voorbeeld

Bloedgroepen

• Geen positieve of negatieve selectiedruk
• Willkeurige overerving
• Grootste aandeel allelen = 0+
• Kans op doorgeven van 0+ is het grootst, dat aandeel zal het grootst blijven

Veranderende allelfrequenties

Allelfrequenties veranderen door:

• Mutaties
• Seksuele selectie

Mutaties

Mutaties → nieuwe allelen

Dominant allel → direct zichtbaar in fenotype

Voordeel voor overleving → allelfrequentie neemt toe

Nadeel voor overleving → allel verdwijnt snel uit populatie

Gevolg: mutaties kunnen allelfrequenties binnen een populatie veranderen

Voorbeeld

Sikkelcelanemie

Malaria = belangrijke doodsoorzaak in Afrika.

Sikkelcelanemie geeft enige resistentie tegen malaria

Voorbeeld: sikkelcelanemie

Homozygoot HbS/HbS → sikkelcelanemie, bloedarmoede, dodelijk

Heterozygoot HbN/HbS → milde bloedarmoede, hogere weerstand tegen malaria

Homozygoot HbN/HbN → geen bloedarmoede, kwetsbaarder voor malaria

Selectiedruk in Afrika

Heterozygote dragers (HbN/HbS) hebben overlevingsvoordeel

Hierdoor blijft HbS-allel behouden in populatie ondanks nadelige effecten bij homozygote dragers

Seksuele selectie

Seksuele selectie → verandering in allelfrequenties

Eigenschappen beïnvloeden voortplantingskans (niet altijd overleving)

Voorbeelden: kleur verendek, lichaamslengte, baltsgedrag

Selectie door vrouwtjes → mannetjes gekozen op uiterlijk of gedrag

Gevolg: eigenschappen die voortplantingssucces vergroten blijven bestaan, zelfs als ze de overlevingskans verkleinen

Voorbeeld

Pauw: vrouwtjes kiezen mannetje met mooiste staart → geen overlevingsvoordeel, maar wel voortplantingsvoordeel

Zeeleeuwen & herten: geen vrouwelijke keuze → mannetjes vechten om paringsrecht

Gevolgen:

Pauw: sierlijke kenmerken blijven bestaan door voorkeur vrouwtjes

Zeeleeuwen/herten: grotere, sterkere mannetjes krijgen voortplantingsvoordeel → mannetjes vaak groter dan vrouwtjes

En nu

• Wat: opgaven 49 t/m 62
• Hoe: werkboek / laptop
• Met wie: klasgenoten
• Hulp: klasgenoot / Nijhof
• Tijd: 75 min
• Klaar: herhaal H4.1 t/m 4.4