Taalkundig A2 t/m A5

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1-3

Inleiding

het thema van vandaag is Taalkundig ontleden.

Bij taalkundig ontleden bepaal je tot welke woordsoort elk woord in een zin behoort. 

Naast Taalkundig ontleden bestaat er ook Redekundig ontleden. 

Redekundig ontleden noem je ook wel zinsontleding. Je krijgt hierdoor inzicht in de structuur van een zin.

Woordsoorten 

Welke woordsoortengaan we behandelen:

lidwoorden

zelfstandige naamwoorden

bijvoegelijke naamwoorden

voornaamwoorden

voorzetsels

bijwoord

Lidwoorden (lw, LW)

Er zijn drie  lidwoorden in het Nederlands:

DE - HET - EEN

DE, HET zijn bepaalde lidwoorden

EEN is een onbepaald lidwoord

Een lidwoord staat altijd voor een zelfstandig naamwoord.

Zelfstandige naamwoorden (znw)

Zelfstandig naamwoorden verwijzen naar mensen, dieren en dingen. Ook eigen namen zijn zelfstandig naamwoorden. Je kunt er altijd de, het of een voor zetten, daarnaast kun je ze in het meervoud zetten of verkleinen.

bloem	de bloem	bloemen	de bloemen
gedachte	een gedachte	gedachten	de gedachten
tafeltje	het tafeltje	tafeltjes	de tafeltjes

Bijvoegelijke naamwoorden

Een bijvoeglijk naamwoord zegt iets over het zelfstandig naamwoord. Het kan er voor of er achter staan: het knappe meisje, het meisje is knap.

Het bijwoord geeft extra informatie over:

een werkwoord

een ander bijwoord

een bijvoeglijk naamwoord

de plaats

de tijd

restwoordjes

de trein rijdt snel

de trein rijdt erg snel

de erg snelle trein is te vroeg

hier, er, daar, (n)ergens, waar

nu, soms, 's morgens, gauw, wanneer, plotseling

hoe, wel, toch, ook, nog, immers, nauwelijks

Voorzetsel (vz)

- Geeft een plaats, tijd, reden/oorzaak of richting aan

- Staat vaak vóór de combinatie lw + zn

- Ook wel 'kastwoorden' en 'feestjewoorden'

    (zie volgende pagina)

- Bij sommige werkwoorden hoort een vast voorzetsel

   geloven in, zoeken naar, bestaan uit

- Let op! Het splitsbare deel van een ww is géén voorzetsel!

Persoonlijk voornaamwoord

Bezittelijke voornaamwoord

Persoonlijk voornaamwoord

Verwijst meestal naar één of meer personen/ voorwerpen/ zaken.

Persoonlijk voornaamwoord 

Als je twijfelt of iets een PSV is, dan kun je het woordje waarover je twijfelt vervangen door een naam. Lukt dit? Dan is het een PSV.

Hij heeft heel goed zijn best gedaan vandaag. 

(Mauro) heeft heel goed zijn best gedaan vandaag. 

Bezittelijk voornaamwoord BZV

Geeft een bezit aan, dus van wie iets is. 

Staat altijd vóór 

het woord waar het

bij hoort.

LET OP!

Let op het verschil in de volgende zinnen!

Dat is mijn telefoon. (bzv)

Is die telefoon van mij? (psv)

Aanwijzend voornaamwoord AV

Aanwijzend voornaamwoord AV

Je kunt een AV op twee manieren gebruiken:

- bijvoeglijk: het staat dan voor een ZN

vb. Deze uitleg is heel fijn. 

- zelfstandig: er staat GEEN ZN voor. 

vb. Dit is heel fijn. 

Vragend voornaamwoord VRV

Vragend voornaamwoord VRV

Je kunt een VRV op twee manieren gebruiken:

- bijvoeglijk: het staat dan voor een ZN

vb. Welke boeken vind jij leuk?

- zelfstandig: er staat GEEN ZN voor. 

vb. Wie is dat?

mensen, dieren, dingen, planten, namen en begrippen zijn:

1. zelfstandig naamwoorden
2. bijvoeglijk naamwoorden
3. werkwoorden
4. bezittelijk voornaamwoorden

Tot welke woordsoort behoort het woord 'ons' in de onderstaande zin?

In ons toekomstige onderwijs zal het contact tussen leerlingen en docenten niet verminderen, maar veranderen.

1. Tot de persoonlijke voornaamwoorden
2. Tot de bezittelijke voornaamwoorden
3. Tot de wederkerende voornaamwoorden
4. Tot de wederkerige voornaamwoorden

Ik ben nog nooit in Polen geweest.

Uitleg

nog = bijwoord

nooit = bijwoord

1. Deze zin heeft geen bijwoord.
2. Deze zin heeft een bijwoord.
3. Deze zin heeft twee bijwoorden.
4. Deze zin heeft drie bijwoorden.

Welk woordsoort herken je vooral in dit refrein?

1. Werkwoorden
2. Zelfstandig naamwoord
3. Bijwoord
4. Bezittelijk voornaamwoord

Hoe heet het benoemen van woordsoorten?

1. Rekenkundig ontleden
2. Taalkundig ontleden
3. Redekundig ontleden
4. Taakkundig ontleden

Wat is/ zijn de psv's?
Op de fruitschaal ligt het appeltje dat je wilde meenemen.

Noteer de psv's:
Jullie bootje botste net tegen dat van mij.

Noteer de bzv's:
Zij heeft haar broer een nieuwe telefoon gegeven.

Noteer de bzv's:
Ons huis is vorige week eindelijk verkocht aan mijn beste vriend.

Vul een passend AV in:
Op ...... oude schilderij staat de burgemeester van Arnhem.

Vul een passend AV in:
Heb je ... boek over computers gekocht bij ..... nieuwe winkeltje in de Goudsteeg?

Noteer de VRV's:
Wie heeft jouw huiswerk gemaakt?

Noteer de VRV's:
Waarom heb je mijn tas niet gepakt?

Waar staan de volgende afkortingen voor? ZN - BN - LW - WW

Welk woordsoort omschrijf ik?

Voor mij kan een LW staan, maar het hoeft niet. Je kan mij vaak ook in mv zetten. Ook kun je van mij een verkleinwoord maken. Ook eigennamen behoren tot mijn soort.

1. BN
2. LW
3. WW
4. ZN

Mijn hele vorm noem je het infinitief. Je kan mij aanpassen aan degene die iets doet en ook aan de tijd!

1. BN
2. WW
3. LW
4. ZN

Ik heb twee bepaalde en een onbepaalde vorm. Ik kan niet zonder een ZN bestaan!

1. BN
2. ZN
3. LW
4. WW

Ik zeg iets over een ZN of een WW.

1. WW
2. LW
3. ZN
4. BN

Het benoemen van zinsdelen noem je?

1. Rekenkundig ontleden
2. Taalkundig ontleden
3. Redekundig ontleden

Het gezegde kan uit 1 of meer werkwoorden bestaan, die we allemaal een eigen naam kunnen geven. 

We zijn dan dus bezig met ontleden, en het 

namen geven aan de woorden ->
 taalkundig ontleden 

3 soorten werkwoorden

• zww = zelfstandig werkwoord
• kww = koppelwerkwoord
  
• hww = hulpwerkwoord

Hoe vind je het hoofdwerkwoord? Afpellen!

1. Bepaal hoeveel werkwoorden er in de zin staan.
2. Bepaal wat de PV is, laat die weg en maak een nieuwe zin met de overgebleven werkwoorden (pas ze aan).
3. Doe dit net zolang tot je maar één PV overhoudt. Dat is je hoofdwerkwoord.

Hij zou dat gedaan kunnen hebben.

PV: zou > weglaten (dus hulpww) en nieuwe zin maken

Hij kan dat gedaan hebben.

PV: kan > weglaten (dus hulpww) en nieuwe zin maken

Hij heeft dat gedaan.

PV: heeft > weglaten (dus hulpww)en nieuwe zin maken

Hij deed dat. 

Maar één PV over! Dat is het hoofdwerkwoord: gedaan

Zelfstandig Werkwoord (ZWW)

Heeft een heel duidelijke betekenis (het is een doe-woord).

Als een zin meerdere werkwoorden heeft,

staat het ZWW meestal achteraan.

Als een zin meerde werkwoorden heeft, is de persoonsvorm een hulpwerkwoord.

Koppelwerkwoord (KWW)

Zit er geen werkwoord met een duidelijke betekenis in de zin, dan moet er een kww staan, want: In een zin zit óf een ZWW óf een KWW. (Het is een zijn-woord)

• zijn (niet 'bevinden')
• worden
  
• blijven (niet 'bevinden')
• blijken
• lijken (niet 'lijken op')
• schijnen (zonder licht)

• heten (niet 'zijn naam is')
• dunken (zonder bal)
• voorkomen

Hulpwerkwoord (HWW)

Alle werkwoorden die nu nog over zijn, zijn hulpwerkwoord.

Alle werkwoorden die je 'afpelt' zijn hulpwerkwoorden.

Kenmerken:

• komen dus voor in zinnen met meer dan één werkwoord
• helpen om het gezegde te maken

Samengevat

1. zoek het belangrijkste werkwoord (afpellen)
2. dat is of een zww of een kww (doe- of zijn-woord)
3. als er meer werkwoorden in  de zin staan, staat dat zww of kww meestal achteraan
4. alle overige werkwoorden in de zin zijn hww

Sleep de rode vakjes naar de bijbehorende werkwoorden!

Meneer Vervoort zou stiekem best wel eens grappig kunnen zijn. 

zou

kunnen

zijn

hulp

werkwoord 1

hulp

werkwoord 2

koppel

werkwoord

Er kunnen meerdere koppelwerkwoorden in een zin staan.

1. Waar
2. Niet waar

‘Worden’ is één van de negen koppelwerkwoorden.

1. juist
2. onjuist

‘Hebben’ is één van de negen koppelwerkwoorden.

1. juist
2. onjuist

Waar staan alleen maar koppelwerkwoorden?

1. zijn worden blijven mogen lijken lopen
2. willen mogen hebben zijn worden zullen
3. zijn worden willen mogen blijven blijken lijken heten
4. zijn worden blijven blijken lijken schijnen heten

Hoeveel zelfstandige werkwoorden zitten er in deze zin?

Ik zou je graag hebben willen zien.

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Welke woorden zijn de zelfstandige werkwoorden?

Op school mogen leerlingen geen kauwgom eten.

1. mogen
2. eten
3. mogen eten
4. mogen leerlingen kauwgom eten

Wat zijn de zelfstandige werkwoorden?

Zij zou graag een beroemde vlogster gebleven zijn.

1. zou
2. gebleven
3. zijn
4. geen

Noteer de hulpwerkwoorden in deze zin.

Zij heeft de geslipte auto gelukkig niet kunnen zien

1. heeft, geslipte, kunnen
2. heeft, kunnen, zien
3. heeft, zien
4. heeft, kunnen