Paragraaf 2.1 De opbouw van de aarde

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Paragraaf 2.1

De opbouw van de aarde

Leerdoelen par. 2.1

• Je kent de opbouw van de aarde.
• Je weet dat de aardkorst bestaat uit verschillende soorten korst.
• Je begrijpt hoe processen in de aarde de beweging van de aardplaten veroorzaken.

	Endogeen	Exogeen
Kracht	Stromend magma Aardwarmte	Wind Bewegend ijs Stromend water Zon (straling)
Proces	Vulkanisme Aardbevingen Platentektoniek Gebergtevorming	Verwering Erosie Transport Sedimentatie

Hoe werkt het? 

Hoe verklaren we de endogene krachten en processen?

Aardkern 

• Zeer warm (5000-6000 graden C)
• Bestaat vooral uit nikkel en ijzer
• Bestaat uit een binnen- en buitenkern
• Binnenkern is vast, buitenkern is “vloeibaar”
• Zorgt voor gedeeltelijk smelten van de aardmantel
• Veroorzaakt magnetisme van de aarde

Aardmantel 

• Warm waardoor een deel gesmolten is
• Gesmolten gesteente = magma
• Bestaat uit een binnen- en buitenmantel
• Binnenmantel is vast, buitenmantel is gedeeltelijk “vloeibaar”
• Gesmolten deel = asthenosfeer
• In asthenosfeer zitten stromingen: convectiestromen 
• Convectiestromen zorgen voor breken, verschuiven en verplaatsen aardkorst

Aardkorst 

• Relatief dun
• Onder oceanen dunste delen (5 km), onder gebergtes op continenten dikste (tot 100 km)
• Bestaat uit een oceanische en continentale aardkorst
• Is verdeeld in stukken: aardplaten
• Aardplaten kunnen botsen (convergent), uit elkaar drijven (divergent) of langs elkaar schuiven (transform) (par 2.2)
• Langs plaatranden treden veel aardbevingen op
• Ook vind je daar bijna alle vulkanisme

aan de slag

maak § 2.1 opdr. 1 t/m 3

maak een samenvatting of mindmap

Wat zijn verschillen tussen continentale en oceanische korst?

• Oceanische korst: relatief dun, relatief zwaar, groeit vanuit mid-oceanische rug, verdwijnt bij een trog onder de continentale plaat, bijna altijd onder water
• Continentale korst: relatief dik, relatief licht, min of meer constante grootte, kan omhoog komen (gebergtevorming) of dalen, of lager worden door afslijting, meestal ligt hier land, maar ook het continentaal plat ligt er op

Gesteentes herkennen:
continentale korst > vooral graniet oceanische korst > vooral basalt

Hoe herken je die gesteentes?

Basalt: meestal zwart/bruin, weinig structuur in steen te zien, vaak zeshoekige vorm door krimp bij afkoeling vulkanisch gesteente (vulkanisme > uitvloeiingsgesteente) (veel gebruikt voor dijken)

Graniet: allerlei kleuren, gekleurde vlekjes, ontstaan door afkoeling (kristalvorming) ondergronds (vulkanisme > dieptegesteente) (veel gebruikt voor aanrechten, vloeren)

Op de oceaanbodem

Welke kant bewegen de platen op?

De midoceanische rug is het minder diepe deel van de oceanen waar platen uit elkaar gaan en vulkanisme optreedt.

Vulkanisme in de oceanen 

•  twee delen oceaanbodem uit elkaar (divergente breuk)
  
  
•  kier in aardkorst
  
  
•  opgevuld met heet gesteente (lava)
  
  
•  contact lava met oceaanwater
  
  
•  lava stolt
  
  
•  ontstaan van nieuw stukje oceaanbodem
   
  
• midoceanische rug = soort van langgerekte berg op oceaanbodem 

Hoe ontstaat een vulkaan?

- Op plekken in bijv. de oceaan waar platen uit elkaar bewegen. --> Hier ontstaat een midoceanische rug.

IJsland ligt op een midoceanische rug.

Vraag 4: Waar ontstaat een midoceanische rug?

A

B

C

C

slabpull = convectiestromen trekken de plaat onder eigen gewicht de diepte in waardoor een diepzeetrog ontstaat 

Diepzeetrog

De onderduikende plaat (oceanische plaat) neemt door wrijving een deel van de continentale plaat mee naar beneden. Hierdoor ontstaat een lokaal diep gebied in de oceaan. Dit noemen we een diepzeetrog (trench in het Engels). Dit zijn de diepste plekken van de zeebodem!

De onderduikende plaat neemt, door wrijving, een deel van de bovenliggende plaat mee naar beneden. Hierdoor ontstaat de trog

Leerdoelen par. 2.1

• Je kent de opbouw van de aarde.
• Je weet dat de aardkorst bestaat uit verschillende soorten korst.
• Je begrijpt hoe platentektoniek wordt aangedreven door de interne hitte van de aarde.

Aan de slag

Check voor jezelf of je de leerdoelen begrijpt

Nu volgen de opdrachten van paragraaf 2.1. De opdrachten maak je dus hier in lessonup.

Wat zijn voorbeelden van endogene processen?

1. Magmastromen in de aarde
2. Vulkanisme
3. Een vulkaan
4. Erosie

Wat zijn voorbeelden van exogene krachten?

1. Aardbevingen
2. Wind
3. Erosie
4. Stromend water

Weet je het nog?
Wat is de goede volgorde van binnen naar buiten?

1. Aardkern, aardmantel, aardkorst
2. Aardmantel, aardkorst, aardkern
3. Aardkorst, aardmantel, aardkern
4. Aardmantel, aardkern, aardkorst

Wat hoort niet bij de aardkorst?

1. Relatief dunne laag
2. Meest afgekoeld
3. Bestaat uit brokstukken (platen)
4. Oorsprong van het vulkanisme

Wat hoort niet bij de aardkern?

1. Binnenkern is taai-vloeibaar
2. Verklaart magnetisme van de aarde
3. Warmste deel
4. Radioactiviteit verklaart warmte

Diepe kloven in de oceaanbodem

Onderwatergebergte

Continentale korst

Radioactieve warmteproductie

Lithosfeer

Oceanische korst

Graniet

Aardkorst

Diepzeetrog

Midoceanische rug

Aardkern

Basalt

Het onderzoeken van het binnenste van de aarde is niet eenvoudig! In welk deel van de aarde treden convectiestromen op?

Beschrijf in drie opeenvolgende stappen hoe de convectiestromen ontstaan

Bekijk de figuur hiernaast en bepaal wat er bij nummer 1 en 2 gebeurd. Schrijf op 1:..... 2:..... Kies uit: opwarmen-afkoelen-uitzetten-inkrimpen-wordt zwaarder- wordt lichter

Wat zou er met de temperatuur van de aarde gebeuren als er geen convectiestromen zouden zijn?

Uit welke onderdelen is de aarde opgebouwd?

Welke twee soorten aardkorst zijn er?

Noem ten minste 2 verschillen tussen beide soorten aardkorst

De confectiestromen spelen een belangrijke rol in de 'warmte-huishouding van de aarde'. Verklaar wat het belang is van de convectiestromen. Je uitleg moet een oorzaak-gevolg relatie bevatten

Noem 3 dingen die je geleerd hebt in deze paragraaf

Stel hier 1 vraag over iets wat je nog niet zo goed hebt begrepen van deze paragraaf.