Mediawijsheid

• Studievaardigheden
• Middelbare school
• mavo, havo
• Leerjaar 2

Nepnieuws; wat is het?

LESDUUR: 60 minuten

Nepnieuws

Docentenuitleg woordweb

De leerlingen geven in een woordweb aan wat ze al weten over nepnieuws door woorden in te vullen op hun device.

Hierna komt op het bord langzamerhand een uitgebreid woordweb waardoor de leerlingen van elkaar kunnen kijken en wellicht al wat kunnen leren, ook kan de docent zien wat de voorkennis is bij de leerlingen en het niveau bepalen. 

De leerlingen krijgen 1,5 minuut om wat woorden op te schrijven, daarna bespreekt de docent de woorden die op het bord staan. 

Leerdoelen nepnieuws:

1. Jullie kunnen uitleggen wat nepnieuws, desinformatie en misinformatie zijn, en herkennen het verschil daartussen aan de hand van duidelijke voorbeelden.

2. Jullie kunnen kritisch kijken naar nieuwsberichten op sociale media en gebruiken ten minste drie manieren om te controleren of een bericht of bron betrouwbaar is.

Docentenuitleg leerdoelen

De docent geeft de leerdoelen en legt kort uit wat er tijdens de les zal worden besproken, hierdoor hebben de leerlingen duidelijk voor ogen wat er in de les gaat gebeuren, dit geeft ze rust. 

LET OP: Het is voor veel leerlingen een interessant onderwerp, zorg ervoor dat ze goed bij de les blijft. 

Docententuitleg filmpje

De docent laat het filmpje ter introductie zien, het is een goede uitleg! Hierna herhaalt de docent de uitleg uit het filmpje met aanvullende informatie en voorbeelden, deze kunnen zelf verzonnen worden door de docent, doe vooraf ook goed onderzoek naar nepnieuws voor aanvullende vragen. 

📺 Wat is Nepnieuws & waarom wordt het verspreid?

❓ Wat is Nepnieuws?

Berichten die (deels) onjuist of verzonnen zijn

om mensen te misleiden of te beïnvloeden.

🎯 Waarom wordt het verspreid?

-> Mensen beïnvloeden voor politieke op maatschappelijke redenen🗳️🧠

-> Geld verdienen doordat mensen op de neppe artikelen klikken en dingen kopen💰

Docentenuitleg nepnieuws

Nepnieuws zijn berichten die (deels) onjuist of verzonnen zijn, maar toch bewust worden verspreid alsof ze waar zijn. Je vindt nepnieuws vaak online: in artikelen, op sociale media, in video’s of zelfs in bewerk te foto’s. Het doel is om mensen te misleiden, in verwarring te brengen of iets te laten geloven wat niet klopt. Omdat het soms lijkt op betrouwbaar nieuws, is het niet altijd makkelijk te herkennen.

Er zijn grofweg twee redenen waarom nepnieuws verspreid wordt. De eerste is om mensen te beïnvloeden, bijvoorbeeld in de politiek. Door angst of woede op te wekken, kunnen mensen worden gestuurd in hun mening of stemgedrag.

➤ Voorbeeld: Tijdens verkiezingen worden nepberichten verspreid over een kandidaat om zijn/haar reputatie te schaden.

➤ Bijv.: “Politicus X wil alle pensioenen schrappen” – terwijl dit nergens op gebaseerd is.

De tweede reden is geld verdienen. Sensationele of schokkende berichten trekken veel aandacht en dus veel klikken. En op internet zijn kliks geld waard: hoe meer mensen erop klikken, hoe meer inkomsten er gegenereerd worden. Dat maakt nepnieuws voor sommige mensen erg aantrekkelijk om te verspreiden.  ➤ Voorbeeld: Een verzonnen verhaal als “Een bekende zanger overlijdt plotseling” trekt meteen veel aandacht. ➤ Hoe meer mensen klikken, hoe meer advertenties worden bekeken = meer geld voor de maker van het nepnieuws.

Door kritisch te denken en niet zomaar alles te geloven of te delen, help je mee om nepnieuws te stoppen. Zo zorgen we samen voor eerlijkere en betrouwbaardere informatie. 

Bovenstaande is de basis van de uitleg voor de docent, de docent heeft de vrijheid om eigen voorbeelden en aanvullende informatie te geven, dit is de basis voor de leerlingen om goed te begrijpen waarom mensen nepnieuws verspreiden en daarmee ook goed begrijpen wat het nou eigenlijk is.

Waarover zou jij nepnieuws willen verspreiden? Doe dit aan de hand van een kort zelfbedacht voorbeeld. (Je krijgt 2 minuten)

Docentenuitleg opdracht

De leerlingen krijgen deze vraag op het bord waarna ze via hun eigen device antwoord geven op deze vraag, dit doen ze zelfstandig en krijgen hiervoor 2 minuten.

Leg duidelijk uit dat de leerlingen maar in een paar woorden een eigen uitleg geven, probeer de leerlingen te triggeren om de twee redenen waarom nepnieuws wordt verspreidt hierbij te gebruiken. 

Doordat leerlingen de kennis van de uitleg toepassen verplaatsen zei zich in het hoofd van iemand die nepnieuws verspreid waarmee ze beter inzicht krijgen bij welke onderwerpen de leerlingen kritischer moeten kijken naar een artikel/afbeelding. 

Desinformatie en Misinformatie

Introductie des- en misinformatie 

Introduceert de volgende theorie aan met hand van een korte openingszin bij de eerste slide over des- en misinformatie. Voorbeeldzinnen kunnen zijn: 

We hebben net gekeken naar het begrip nepnieuws, wat nepnieuws in grote lijnen is. Nu gaan we kijken naar verschillende soorten nepnieuws, namelijk desinformatie en misinformatie (wijs bijvoorbeeld naar de dia op het bord). 

Wat zijn nu de verschillende soorten nepnieuws? (Kan als vraag richting de leerlingen of als introductie) Dit zijn desinformatie en misinformatie 

Desinformatie 

📢 Desinformatie = expres foute/niet echte informatie verspreiden via media

❌ Niet per ongeluk, maar bewust misleiden!

🎯 Doelen van desinformatie zijn bij:

🧠 Mensen hun mening beïnvloeden

💸 Geld verdienen door clicks

🏥 De volksgezondheid schaden

🏛️ De democratie ondermijnen

🧨 Onrust zaaien in de samenleving

Docentenuitleg desinformatie 

Ga door naar de volgende slide over desinformatie. Lees van tevoren de gegeven theorie over nepnieuws, desinformatie en misinformatie. 

Leg de theorie over desinformatie uit aan de klas. Denk met taalgebruik, tempo en woordenschat aan het niveau van de klas. Leg daarom het geven stuk theorie uit in je eigen woorden. Maak gebruik van de steekwoorden in de dia als houvast en zorg ervoor dat er een mooie en duidelijke lijn in je verhaal blijft. Zoek minimaal één of meer voorbeelden van desinformatie die aansluiten op de leefomgeving van de leerlingen of actuele gebeurtenissen.  

Theorie desinformatie 

Bij desinformatie wordt er doelbewust foutieve informatie uitgebracht met het doel om iets of iemand te schaden. Het gaat hierbij dus om doelbewust misleiden. Iemand die desinformatie verspreidt doet dit dus om anderen hun meningen te beïnvloeden, geld te verdienen, of de samenleving, volksgezondheid en democratie te schaden. (Ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties, 2023)  

Misinformatie

📌 Misinformatie = foute informatie verspreiden via media, maar niet expres!

❗ Geen opzet tot misleiding, maar wel onjuiste informatie; gaat onbewust.

🔍 Oorzaken van misinformatie:

📉 Ongelukkige fouten in onderzoek

😵 Onoverzichtelijke situaties (bijv. aanslagen)

📲 Mensen denken dat het klopt, maar de informatie klopt dus niet.

Docentenuitleg misinformatie 

Begin net als bij de vorige dia over desinformatie de uitleg over misinformatie. Hou de uitleg op niveau van de klas en zorg er opnieuw voor dat er een duidelijke lijn in je verhaal blijft. Zoek minimaal één of meer voorbeelden van misinformatie die aansluiten aan de leefomgeving van de leerlingen of actuele gebeurtenissen. 

 

 

Theorie misinformatie 

Bij misinformatie gaat het niet om doelbewuste misleiding. Het gaat bij misinformatie meer om foutieve informatie die voortkomt uit onzorgvuldigheid. De onjuiste informatie komt niet voort uit de wil om schade toe te brengen aan iets of iemand, maar meer uit fouten die voortkomen uit een gedaan onderzoek. Misinformatie komt vaak voort uit chaotische situaties, denk hierbij aan heftige gebeurtenissen, zoals aanslagen of MH17 of de corona periode. De mensen die deze misinformatie verspreidden hebben dit vaak niet door en deden dit omdat zij denken dat de informatie juist is. De verspreider is dus niet op de hoogte van wat hij of zij verspreidt, maar dit betekent niet dat de informatie niet schadelijk kan zijn voor de samenleving. (Ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties, 2023)

DESINFORMATIE

MISINFORMATIE

BEWUST 

ONBEWUST 

Tante Bea

Cryptobedrijf

Mensen willen beïnvloeden

Chaotische/ heftige situaties

Verspreider denkt dat de informatie juist is

Verspreider doet het voor eigen belang

Docentenuitleg opdracht des- en misinformatie 

Je gaat de leerlingen aan het werk zetten met een opdracht over de kenmerken van des- en misinformatie. Het doel van de opdrachten is dat leerlingen eerst de juiste kenmerken van beide soorten nepnieuws op de juiste plek kunnen zetten, en vervolgens worden getriggerd om na te denken over de verschillen tussen beide soorten nepnieuws. 

Laat de leerlingen ongeveer drie minuten aan de opdracht werken. Als docent help je de leerlingen hier niet bij, laat ze zelfstandig werken aan de opdrachten. Nadat de timer voorbij is bespreek je klassikaal de opdracht en maak je duidelijk de verschillen tussen des en misinformatie zichtbaar voor de leerlingen. Het doel hiervan is dat ook de leerlingen die het niet in één keer goed hadden alsnog kunnen leren van de opdracht.

Hoe herken je nepnieuws?

Docentenuitleg filmpje

Start de video en laat deze zien aan de klas, ze hebben nu dus genoeg kennis over wat nepnieuws, desinformatie en misinformatie is, je kunt direct doorgaan na dit filmpje om aanvullende informatie te geven. 

Stappenplan; is het wel of geen nepnieuws?

📋 Stap 1: Check de bron en auteur 🖊️

❓ Wie heeft het geschreven? Komt het van een betrouwbare bron?

🌐 Stap 2: Zijn er sites met zelfde bericht? 

🔄 Hebben anderen hetzelfde nieuws gedeeld? Kijk of het vaker voorkomt.

🎯 Stap 3: Wat is het doel van het stuk? 💡

👀 Waarom is dit geschreven? -----> Informeren of beïnvloeden?

🧠 Trek je conclusie! 📝

✅ Is het betrouwbaar of niet? Maak een weloverwogen keuze!

Docentenuitleg stappenplan

Jongeren zijn gewend om alleen een titel te bekijken van een nieuwsbericht. Hierbij nemen ze vaak te snel dingen aan, zonder daadwerkelijk te bekijken of dit bericht waar of niet waar is. Hier daadwerkelijk achter komen is een uitdaging. Maar er zijn wel strategieën die kunnen helpen om te ontleden. Deze strategieën vereisen een kritische blik en dit kan helpen om te bepalen of iets echt nieuws is of iets nepnieuws is.

Stap 1 is om de bron te checken. Dit omvat meerdere dingen. Waar komt het nieuws vandaan? Is het een bekende en betrouwbare nieuwssite? Staat er een gerespecteerde auteur vermeld? Soms staan er zelfs contactgegevens vermeld. 

Betrouwbare nieuwssites/platformen zijn bijvoorbeeld de NOS of het NRC. 

Nepnieuwsberichten worden vaak gepubliceerd op sociale media platformen en niet op betrouwbare nieuwssites. Ook worden de berichten gepubliceerd door individuen, hierdoor is er geen controle/factchecking op hun publicaties.

De bron checken houdt ook in dat je kijkt naar wie het stuk geschreven heeft, ofwel de auteur. Is deze auteur een journalist, een wetenschapper of expert? Hierdoor weet je of de persoon kennis heeft van het onderwerp. Nepnieuwsberichten worden vaak verspreid zonder mensen met een ‘profiel’. 

Ook door het checken van de auteur kun je zien of de auteur objectief is, of dat de auteur gekleurde informatie geeft.

Stap 2: Zijn er andere nieuwsartikelen over hetzelfde onderwerp op andere officiële websites? 

Wanneer een nieuwsbericht echt is brengen meerdere grote en betrouwbare nieuwssites, zoals bijvoorbeeld de NOS of het NRC hetzelfde bericht uit. Dit komt, omdat het nieuws daadwerkelijk echt is en is geverifiëerd.

Nepnieuwsberichten worden vaak op onbetrouwbare websites geplaatst en niet gedeeld door andere sites. Wanneer een enkele site een nieuwsbericht publiceert zonder dat andere ‘grote’ sites dit overnemen is de kans aanzienlijk groot dat het bericht nep is, en dus desinformatie verspreidt. Controleer dus een bericht dat je tegenkomt of het vaker door andere platformen is gepubliceerd. Gebruik hierbij dan ook de vorige stap. dus mocht je het bericht meerdere keren tegenkomen bekijk dan ook deze bronnen en de auteurs.

Stap 3: Het is belangrijk om te kijken naar het doel van het stuk. Waarom wordt dit verteld? Sommige berichten zijn namelijk niet bedoeld om te informeren, maar om juist mensen te overtuigen, beangstigen, verwarren of boos te maken. Dit heeft dus te maken met manipulatie. Wanneer je inziet wat het doel van het stuk is, kun je beter inschatten of het nieuws neutraal en informatief is. 

Nepnieuwsberichten hebben vaak als doel om geld te verdienen. Dit verdienen ze doordat mensen erop klikken. Die ‘clicks’ vinden plaats wanneer mensen worden misleidt of gemanipuleerd. Kijk dus naar of een schrijver feiten deelt of dat een schrijver het doel heeft om de lezer ergens van te overtuigen. Wil de schrijver de lezer iets laten vinden of voelen? 

Lees dus kritisch en slim en achterhaal wat het doel van de tekst is.

Opdracht: Onderzoek naar Nieuws - Echt of Nep?

Doel van de opdracht over het onderzoeken; is het echt of nep:

- Bepaal of drie artikelen echt nieuws of nepnieuws zijn.

- Onderzoek de artikelen met behulp van drie strategieën en argumenteer je bevindingen.

Aanpak die je gebruikt tijdens de opdracht:

- Lees de artikelen goed door, beantwoord de vragen op het blad.

- Gebruik het internet voor verdere verificatie van de bronnen.

- Formuleer je antwoord door in te gaan op de strategieën; per bron dus drie argumenten. 

- Beoordeel per artikel: Echt nieuws of Nepnieuws?

Tijd en Beoordeling; Je hebt 15 minuten.

De nadruk ligt op sterke argumentatie voor je beoordeling.

Wat te doen als je klaar bent? --> Gebruik de tijd voor eigen activiteiten.

Docenteninstructie eindopdracht

Leg de opdracht uit aan de leerlingen, beantwoord vragen en loop veel rond om te controleren of de leerlingen zich daadwerkelijk bezig houden met de opdracht. Print vooraf de opdrachten en bronbladen uit en deel deze na de uitleg uit. De leerlingen krijgen 15:00, wees hier streng in.

Opdracht

Je krijgt drie uitgeprinte artikelen. Deze artikelen kunnen echt nieuws zijn of nepnieuws zijn.

Lees alle artikelen grondig door. Onderzoek vervolgens per artikel of het echt nieuws is of nepnieuws. Hiervoor gebruik je drie strategieën. Noteer bij elke strategie wat je gevonden hebt. Geef vervolgens een beargumenteerd antwoord, waarom het nieuwsartikel echt of nep is. 

Je werkt in tweetallen

Je krijgt 15 minuten de tijd

Je maakt gebruik van het internet om andere nieuwssites te checken. Hierdoor kun je beargumenteren of de gegeven artikelen echt of nep zijn.

Je mag vragen stellen aan de docent

Je wordt met name beoordeeld op je argumentatie aan de hand van de strategieën.

Eerder klaar? Dan mag je iets voor jezelf doen.

Herhaling; leerdoelen nepnieuws

1. Jullie kunnen uitleggen wat nepnieuws, desinformatie en misinformatie zijn, en herkennen het verschil daartussen aan de hand van duidelijke voorbeelden.

2. Jullie kunnen kritisch kijken naar nieuwsberichten op sociale media en gebruiken ten minste drie manieren om te controleren of een bericht of bron betrouwbaar is.

Docentenuitleg leerdoelen

De docent geeft de leerdoelen en legt kort uit wat er tijdens de les zal worden besproken, hierdoor hebben de leerlingen duidelijk voor ogen wat er in de les gaat gebeuren, dit geeft ze rust. 

LET OP: Het is voor veel leerlingen een interessant onderwerp, zorg ervoor dat ze goed bij de les blijft. 

EINDE