Les 3: Pathologie vrouwelijke geslachtsorganen

• Anatomie Fysiologie Pathologie
• MBO
• Studiejaar 3

Pathologie vrouwelijke geslachtsorganen

Lesindeling

-Welkom en Osiris

-Pathologie vrouwelijke geslachtsorganen

-Werken aan opdracht 3, zie Canvas.

-Afronding en huiswerk

Lesdoelen

De student heeft kennis van ziektebeelden die voorkomen bij de vrouwelijke geslachtsorganen.

Intro

Raad de casus! 

Willianne van Schaik, 29 jaar, belt. Ze heeft last van ongewone afscheiding. Ze heeft er ook koorts bij. 

Aan welk ziektebeeld denk je hier en wat is het beleid?

Antwoord: 

U3

Vergeten tampon (kan sepsis veroorzaken): zit meerdere dagen in de vagina en geeft stinkende afscheiding, PID (Pelvic Inflamatory Disease): geeft hevige pijn onder in de buik, koorts en fluor. Kan zich voordoen in het kraambed, na een abortus of na een ingreep in de baarmoeder. Is meestal een geslachtsziekte die zich via baarmoeder en eileiders heeft uitgebreid tot in de kleine bekken. De ontsteking kan een sepsis veroorzaken en leidt soms tot onvruchtbaarheid.

Waar worden eicellen gemaakt?

1. Eierstokken
2. Eileiders
3. Baarmoeder
4. Vagina

 Eicellen ontstaan in je eierstokken. Dit gebeurt al voordat je geboren wordt. In de baarmoeder maakt een foetus zo’n 6 tot 7 miljoen eicellen aan. Dit is het hoogste aantal eitjes dat je in je leven hebt. Al in de baarmoeder begint dit aantal namelijk af te nemen. Bij je geboorte heb je er nog 1 tot 2 miljoen over.

Als foetus draag je een enorme hoeveelheid eicellen bij je. Al in de baarmoeder neemt dit aantal snel af, veel eicellen gaan weer verloren. Ook na je geboorte raak je steeds meer eitjes kwijt. Van de miljoenen eicellen die je ooit had, maken er zo’n 400 de eisprong mee.

Hoe minder eicellen je hebt, hoe kleiner de kans op een zwangerschap. Daarnaast gaat de kwaliteit van je eicellen met de tijd achteruit. Het risico op een miskraam of een genetische afwijking bij je kindje wordt daardoor hoger. Is je voorraad eitjes bijna op? Dan kom je in de overgang. Wanneer dit precies gebeurt, verschilt per vrouw.

In onderstaande tabel zie je een schatting van het aantal eicellen dat je hebt in de verschillende fases van je leven.
 

Wanneer je de puberteit bereikt, beginnen je eicellen met groeien en rijpen. Dit doet iedere eicel in een eigen eiblaasje, een follikel. Een follikel is een met vocht gevuld blaasje. Het vocht bestaat uit hormonen en voedingsstoffen die goed zijn voor de eicel. Door deze ‘voeding’ kan een eicel zich ontwikkelen tot een rijp eitje.

Iedere maand groeien er per eierstok zo’n tien follikels. Er rijpt alleen maar één eicel helemaal uit. En alleen deze eicel zal de eisprong meemaken. De andere gegroeide eitjes sterven helaas weer af.

Baarmoeder

Eileider

Eierstok

Urineblaas

Urinebuis

Vagina

Hoe heet punt 2?

1. Eierstok
2. Eileider
3. Baarmoeder
4. Vagina

baarmoeder

eierstok

Baarmoedermond

Baarmoederhals

eileider

schaamlippen

uterus

tubae

Portio

ovaria

cervix

labia

Menstruatie

Veroorzaakt door het samentrekken van de baarmoeder. Pijn meestal in rug en benen. 

Menstruatiecyclus

Waarom is een vrouw een aantal dagen

voor de eisprong vruchtbaar en 

maar tot één dag er na? 

Eén menstruatiecyclus duurt gewoonlijk ongeveer 28 dagen.

M

FSH: follikel stimulerend 

           hormoon

LH: Luteïniserend hormoon

Oestrogeen

Progesteron

Je menstruatie is op te delen in twee fases: de fase vóór je ovulatie (folliculaire fase) en de fase na je ovulatie (luteale fase). In de eerste helft van je cyclus, de folliculaire fase, heeft oestrogeen een dominante rol en houdt progesteron zich op de achtergrond. In de tweede helft van je menstruatie, dus na de eisprong, is progesteron de baas. De hoeveelheid oestrogeen neemt dan af en het progesterongehalte neemt toe.

Progesteron zorgt ervoor dat het baarmoederslijmvlies van de baarmoederwand zich voorbereidt op een goede innesteling van een bevruchte eicel. Ook remt progesteron LH en FSH, om te voorkomen dat er nieuwe eicellen gaan rijpen. Het hormoon maakt daarnaast de baarmoedermond ontoegankelijk voor zaadcelletjes. Alles met als doel om een bevruchte eicel de beste kansen te geven.

Vindt er geen bevruchting plaats, dan gaat het gele lichaam ten gronde, neemt de progesteronaanmaak af en wordt het opgebouwde baarmoederslijmvlies weer afgebroken. Resultaat: je wordt ongesteld.

FSH: follikel stimulerend hormoon

LH: Luteïniserend hormoon

Worden gemaakt in de hypofyse(voorkwab)

deze twee hormonen werken op de eierstokken (ovaria), die twee vrouwelijke geslachtshormonen produceren:

- oestrogeen

- progesteron

FSH en LH zijn beide trope hormonen

Dit zijn hormonen van de hypofyse voorkwab die de werking van andere endocriene klieren beïnvloeden.

FSH: follikel stimulerend hormoon

LH: Luteïniserend hormoon

Oestrogeen en progesteron

In de eerste helft van je cyclus, de folliculaire fase, heeft oestrogeen een dominante rol en houdt progesteron zich op de achtergrond. 

In de tweede helft van je menstruatie, dus na de eisprong, is progesteron de baas. De hoeveelheid oestrogeen neemt dan af en het progesterongehalte neemt toe.

Progesteron

Progesteron zorgt ervoor dat het 

- baarmoederslijmvlies innesteling van een bevruchte eicel. 

- remt progesteron LH en FSH, om te voorkomen dat er nieuwe eicellen gaan rijpen. 

- maakt de baarmoedermond ontoegankelijk voor zaadcelletjes. Alles met als doel om een bevruchte eicel de beste kansen te geven.

Progesteron

Vindt er geen bevruchting plaats, dan gaat het gele lichaam ten gronde, neemt de progesteronaanmaak af en wordt het opgebouwde baarmoederslijmvlies weer afgebroken. 

Resultaat: je wordt ongesteld

HCG: Zwangerschapshormoon

Wat doet hCG?

HCG speelt een belangrijke rol bij een goede start van je zwangerschap. 

- geen nieuwe eicellen aangemaakt 

- bevruchte eicel goed kan innestelen. 

- het embryo goed kan groeien.

  

HCG wordt in de eerste weken van je zwangerschap aangemaakt door het embryo. Is de placenta groot genoeg om dit hormoon aan te maken? Dan neemt de placenta deze taak over.

Tijdens de eisprong maakte de eicel zich los uit een eiblaasje (follikel) in de eierstok. Het omhulsel dat in de eierstok achterblijft, wordt corpus luteum of geel lichaam genoemd. Na een bevruchting zorgt hCG ervoor dat dit gele lichaam niet wordt afgebroken.

anti-conceptie

- pil

- spiraal

- condoom

- vaginale ring

- anticonceptie pleister

- prikpil

- implantatiestaafje

- sterilisatie

Werking 'de Pil'

De werking van OAC’s wordt door drie factoren bepaald:

de ovulatie (eisprong) onderdrukken;

zaadcellen het slijm in de baarmoederhals minder goed laten passeren;

het baarmoederslijmvlies minder geschikt maken voor de innesteling van een mogelijk bevruchte eicel.

Ze nemen binnen de geneesmiddelen een aparte plaats in, omdat ze vrijwel uitsluitend gebruikt worden door gezonde vrouwen. 

'De Pil'

 oraal anticonceptivum genoemd  (OAC) 

- voorkomen van zwangerschap

- bij hevige of pijnlijke menstruatie

- bij andere vormen van onregelmatig bloedverlies. 

Bijna alle OAC’s zijn combinatiepreparaten die bestaan uit stoffen die lijken op de natuurlijke geslachtshormonen van de vrouw: oestrogeen en progestaron.

Ze nemen binnen de geneesmiddelen een aparte plaats in, omdat ze vrijwel uitsluitend gebruikt worden door gezonde vrouwen. 

'de Pil'

De hormonen van de pil sussen de eierstokken als het ware in slaap. Hierbij geldt de ‘zeven-dagen-regel’. Na zeven dagen pilgebruik zijn de eierstokken volledig in slaap gesust. Er vindt geen verdere rijping en dus ook geen eisprong plaats. Zou de vrouw stoppen met het gebruik van de pil, dan duurt het ook weer minimaal zeven dagen voordat de eierstokken voldoende ontwaakt zijn om een eicel tot rijping te brengen. 

 Rijping leidt tot een eisprong en dus een risico op zwangerschap.

Waarom dan wel een 'stopweek'?

Altijd doorslikken zonder pauzeweek is natuurlijk nog betrouwbaarder, maar dat heeft weer als nadeel dat er, zonder dat je dat kunt plannen, af en toe doorbraakbloedingen op zullen treden.

Hieruit blijkt al dat de pil het minst betrouwbaar is aan het eind van de stopweek. Na een stopweek van zeven dagen zijn de eierstokken immers weer voldoende ontwaakt. Die zeven dagen zijn bijna voldoende om opnieuw een eicel te laten rijpen. In de meeste gevallen neemt de vrouw dan weer een nieuwe pil, waardoor dat ‘gevaar’ wordt bezworen. Om de pil aan het eind van de pauzeweek ‘veiliger’ te maken, hebben veel nieuwe pillen een kortere stopweek. Meestal zijn dat vier dagen waarin een placebo geslikt wordt. 

verschillende soorten

Combinatiepil; bevatten een vaste dosis oestrogeen en progestageen. Wordt het meest gebruikt = ook nuvaring, microgynon 30) 7 dagen regel

Relatief weinig bijwerkingen, meestal verdwijnen misselijkheid, hoofdpijn, gespannen borsten, tepelvloed en doorbraakbloedingen binnen enkele maanden.

Relatief weinig bijwerkingen, meestal verdwijnen misselijkheid, hoofdpijn, gespannen borsten, tepelvloed en doorbraakbloedingen binnen enkele maanden.

Soms: spotting, vet haar, acne, gewichtstoename, verandering in libido.

2á4 op de 10.000, verandering in bloedstolling, risico op trombose. 

 dagen zijn de eierstokken immers weer voldoende ontwaakt. Die zeven dagen zijn bijna voldoende om opnieuw een eicel te laten rijpen. In de meeste gevallen neemt de vrouw dan weer een nieuwe pil, waardoor dat ‘gevaar’ wordt bezworen. Om de pil aan het eind van de pauzeweek ‘veiliger’ te maken, hebben veel nieuwe pillen een kortere stopweek. Meestal zijn dat vier dagen waarin een placebo geslikt wordt. 

Minipil

De minipil bevat enkel het hormoon progestageen. Deze pil is minder betrouwbaar dan de combinatiepil. De minipil moet dagelijks op hetzelfde tijdstip worden ingenomen.  

mirena spiraal

Spiraaltje met het progestageen-hormoon levonorgestrel.

kan in combinatie met bloedverdunners worden gebruikt

werken beide  anders dan de combinatiepil, en voorkomen de eisprong niet.

De minipil verandert het baarmoederslijmvlies, maakt de slijmprop in de baarmoederhals ondoordringbaar voor de zaadcel, en verandert het baarmoederslijmvlies. Hierdoor kan een bevrucht eitje zich moeilijker innestelen. De beweeglijkheid van de eileiders wordt bovendien beïnvloed, zodat de eicel later dan normaal in de baarmoeder belandt. 

Pathologie vrouwelijke geslachtsorganen

Menstruatieproblemen

Polycysteus ovariumsyndroom (POC)

Bacteriële vaginose

Candida-vaginitis

Vaginitis door een SOA

Endometriose

Prolaps

Menstruatieproblemen

Wees bedacht op:

- Uitblijvende menstruatie > sprake van de overgang?

-Poliep of kwetsbaar slijmvlies van de baarmoedermond

- Seksueel misbruik

- Minimale vaginale bloeding: kan voorkomen in de laatste pilweek of bij een hormoonspiraal = onschuldig. Kan ook duiden op een ontsteking van de vaginawand (vaginitis) of van de baarmoederhals (cervicitis). Ook cervixcarcinoom of soa's kunnen zorgen voor gering bloedverlies. 

PCO polycysteus ovarium syndroom

Letterlijk betekent deze aandoening dat er meerdere vochtblaasjes (cysten) in het ovarium aanwezig zijn.

meestal vindt bloedonderzoek en echoscopisch onderzoek plaats. Door middel van inwendig echoscopisch onderzoek kunnen de tubae worden beoordeeld op het voorkomen van meerdere follikels.

Hoe deze aandoening ontstaat is niet bekend. Waarschijnlijk is er niet één oorzaak en zijn hierbij meerdere hormonen betrokken. Zo bestaat er veelal een verhoogde waarde van het luteïniserend hormoon (LH), dat de ovulatie opwekt. Ook is er eventueel een verhoging van de waarde van het testosteron, en soms ook van het insuline. Verder is er een te lage FSH spiegel. Deze aandoening kan meestal met behulp van inwendige echoscopie zichtbaar worden gemaakt. Een veel gehoorde klacht is een onregelmatige menstruatiecyclus. Hierdoor kan een vrouw oligomenorroe of amenorroe klachten hebben.

Wat is de behandeling?

Afvallen

Clomifeencitraat tabletten of Metformine

Injecties: gonadotrofine

Elektrocoagulatie van de eierstokken: LEO

Polycysteus ovariumsyndroom (PCO)

Polycysteus ovarium syndroom = hormonale regulatie van de menstruele cyclus verstoord.

Weinig tot geen ovulaties.

Gevolg >> verminderde vruchtbaarheid en minder en/of uitblijven van menstruaties.

Vaak neemt lichaamsbeharing toe (hirsutisme) doordat de eierstokken mannelijke hormonen zijn gaan produceren. 

Echografisch onderzoek toont cysten in ovaria.

PCO: vaak bij vrouwen met overgewicht en diabetes type 2.

Behandeling; in eerste instantie gericht op afvallen, tweede keus is medicatie > eisprong stimuleren. 

Bacteriële vaginose

De bacteriën die normaal aanwezig zijn in de vagina zijn vervangen door andere micro-organismen. 

Een onaangenaam ruikende, grijswitte fluor. Het slijmvlies van de vagina is onveranderd, niet rood of gezwollen. Het doet geen pijn, ook niet bij het plassen of vrijen.

Hoe komt de arts tot een diagnose?

Vaak kan deze aandoening eenvoudig, snel en goedkoop worden vast gesteld in de HA praktijk op basis van klachten, het aspect van de fluor, een pH-meting en aminetest van de fluor.

Wat is de behandeling?

Als je de klachten voor het eerst hebt kan je afwachten of het vanzelf overgaat. Als de geur of de afscheiding erg hinderlijk is kan de HA een medicijn voorschrijven.

Heb jij als DA een taak bij deze aandoening?

Assisteren/uitvoeren fluorafname door middel van een uitstrijkje en de kweek opsturen.

Candida-vaginitis

Canida is een schimmel (eigenlijk gist) die bij veel vrouwen normaal in de vagina aanwezig is.

Als de hoeveelheid sterk toeneemt kan dit klachten geven:

- jeuk of branderigheid aan de vagina en de vulva 

- meer  fluor 

-soms stinkende afscheiding

- plassen en vrijen kunnen pijnlijk zijn

Vaginitis door SOA

chlamydia en gonorroe

worden veroorzaakt door bacterie

bij chlamydia zijn klachten minder duidelijk bij gonorroe fluor geelgroen en etterig

kan soms pelvic inflammatory disease veroorzaken (ontsteking in het kleine bekken) 

Het kleine bekken is de ruimte tussen je heupen, schaambeen en stuitje. Hierin liggen je vagina, baarmoeder, eileiders en eierstokken. In deze organen kun je een ontsteking krijgen. 

endometriose 

Endometrium groeit op een abnormale plaats.

mogelijke klachten:

- (hevige) pijn tijdens de menstruatie

- vrijen kan bij vrouwen met deze aandoening ook klachten geven in de buikstreek. 

- soms is de kans op conceptie kleiner met deze aandoening.

Wat is er aan de hand bij endometriose?
Het baarmoederslijmvlies bevindt zich buiten de baarmoeder.

Wat is er aan de hand bij endometriose?

Het baarmoederslijmvlies bevindt zich buiten de baarmoeder.

Prolaps: verzakking

Portio komt dicht in de buurt van de vagina

Urine incontinent, Urine retentie, Moeilijk defeceren

Kan je een zeurderig gevoel of pijn in de onderbuik, benen of liezen hebben. De pijn kan uitstralen naar de rug, soms met enorme moeheid. Zitten en fietsen kunnen problemen geven.

Vaak hebben vrouwen een combinatie van deze klachten. 

Vaak hebben vrouwen een combinatie van deze klachten. De klachten verergeren vaak in de loop van de dag of na inspanning. Na rust worden ze meestal minder.

Huiswerk

Opdracht op Canvas

Denk aan modules MBO leren en Medilect!