les 2

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Organen

• Weefsel, orgaan, orgaanstelsel
• Kenmerken en functies benoemen van orgaanstelsel voor transport, voedselverwerking, ademhaling en uitscheiding.
• Uitleggen dat orgaanstelsels samenhangen en hoe een verstoring gevolgen kan hebben voor andere orgaanstelsels.
• Verschillen en overeenkomsten herkennen tussen orgaanstelsel van mens en dier.

Organen

Organen voor gaswisseling, opname en transport bij planten kunnen beschrijven.

Fotosynthese

• Uitleggen dat organismen die aan fotosynthese kunnen doen autotroof zijn.
• Voorwaarden voor fotosynthese in planten kunnen benoemen.
• Het belang van fotosynthese kunnen benoemen voor de voortgezette assimilatie en dissimilatie van het organisme.

Orgaanstelsels

Bouw, werking en functies benoemen van organen van het:

Verteringsstelsel

Ademhalingsstelsel

Uitscheidingsorganen

Bloedvatenstelsel

Afweer

(Eigenlijk moet je deze hoofdstukken gewoon helemaal leren).

Klieren

exocrien= klieren met een afvoerbuis

endocrien=klieren die hun product afgeven aan het bloed

Hormonen

Worden gemaakt door endocriene klieren.

Hormonen maken communicatie mogelijk tussen cellen op grote afstand. Ze zorgen ervoor dat bepaalde reacties op gang komen of juist stoppen. 

De concentratie hormonen in je bloed noem je ook wel de hormoonspiegel.

Hormonen

Hormonen zijn signaalmoleculen die kunnen binden aan hormoonreceptoren in het membraan van doelwitcellen.

Hormonale regulatie

De werking van een aantal hormonen + waar ze worden geproduceerd

-> staat ook in de BINAS!

Hypofyse

voorkwab en achterkwab.

Secretie (afgifte) wordt geregeld door hypothalamus. Dit is het deel van de hersenen wat boven de hypofyse ligt.

Hypofyse

FSH & LH: beïnvoeden testes en ovaria

TSH (thyroïdstimulerendhormoon): beïnvloed de schildklier

Oxitocine: stimuleert het ontstaan van weeën, melksecretie en het ontstaan van band tussen partners/moeder en kind.

ADH (antidiuretisch hormoon): regelt de resorptie van water in de nieren, hierdoor constante osmotische waarde.

GH(Groeihormoon): regelt groei en ontwikkeling 

Schildklier

TSH uit hypofyse stimuleert de afgifte van thyroxine uit de schildklier.

Bij teveel thyroxine wordt TSH geremd.

Bij te weinig thyroxine wordt TSH afgegeven.

Thyroxine

Te veel:

Hogere stofwisseling, gewichtsverlies en rusteloosheid

te weinig:

Minder stofwisseling, gewichtstoename en vermoeidheid.

Kan komen door te weinig jood in voeding. Tegenwoordig komt dit niet meer veel voor, omdat jood wordt toegevoegd aan brood.

Eilandjes van Langerhans

Liggen in je alvleesklier.

Zorgen samen voor productie van twee hormonen die de bloedsuikerspiegel constant houden.

Insuline en Glucagon.

Bloedsuikerspiegel

De concentratie glucose in je bloed.

Deze wordt bij een gezond persoon tussen de 4 en 8 mmol/L gehouden. De normwaarde is 5 mmol/L.

Alle koolhydraten die je eet zorgen ervoor dat de concentratie glucose stijgt boven de normwaarde.

Glycogeen in lever en spieren

Nieren: EPO

In je nieren wordt de zuurstofconcentratie gemeten. Wanneer je nieren te weinig zuurstof krijgen produceren ze het hormoon EPO. Dit hormoon stimuleert de aanmaak van rode bloedcellen. Hierdoor kan meer zuurstof worden vervoerd, als er weer aan de normwaarde wordt voldaan wordt de productie van EPO weer geremd. 

Bijnieren

Produceren adrenaline in stressvolle situaties.

Het zorgt ervoor dat je snel kunt reageren op een situatie.

Adrenaline zorgt ervoor dat de lever/spieren glycogeen omzetten in glucose.

Adrenaline

Meer suiker in je bloed.

Je gaat ook sneller ademen, hart gaat sneller kloppen.

Je bloedvaten in je spieren en hersenen verwijden zich.

Organen die niet belangrijk zijn voor snelle reacties die worden geremd, bijvoorbeeld het verteringsstelsel.

Bs 3: Zenuwstelsel

centraal zenuwstelsel

grote hersenen

kleine hersenen

hersenstam

ruggenmerg

perifeer zenuwstelsel

zenuwen

Deze verbinden het hele lichaam aan het centraal zenuwstelsel.

Prikkel - Reactie

 Er is een zak patat (prikkel).

 De zintuigcellen in je ogen en neus geven signaaltjes af.  

Het signaal (impuls) is een elektrisch signaal dat door de 

 zenuwen naar de hersenen gaat (korte blauwe pijltjes in de 

 afbeelding). De hersenen verwerken de impulsen. 

 Nu weet je wat je ruikt en wat je ziet. 

 Je bent je er nu van bewust:  PATAT 

 

  De hersenen geven een signaal (impuls), via het 

  ruggenmerg en de zenuwen naar de armspieren. Er gaat 

  ook een impuls naar de speekselklieren in je mond.

  Reactie (respons): de arm beweegt : het meisje pakt ...

  Reactie (respons): het meisje  krijgt speeksel in je mond.

zenuwcellen

zenuwcellen noemen we ook wel neuronen. Ze geven signaalmoleculen af (neurotransmitters).

bestaat uit cellichaam met uitlopers.

zenuwcel

Geven impulsen (elektrische signalen) door.

Bestaat uit een cellichaam met uitlopers.

De uitloper die signalen oppikt en naar het cellichaam toe leidt noem je een dendriet.

De uitloper die de impuls wegleidt van het cellichaam heet een axon.

zenuwcellen

Om sommige uitlopers zit een myelineschede. Deze bestaat uit cellen van Schwann. Tussen deze cellen zit een insnoering. Door deze schede kunnen de impulsen sneller door de zenuwcel lopen.

Synaps

aan het einde van axonen zitten synapsen.

Dit is de plek waar een impuls van de ene cel kan worden doorgegeven aan de volgende cel.

Dit kan een zenuwcel/spiercel/endocriene/exocriene cel zijn.

synaps

Als de neurotransmitters worden losgelaten in de synapsspleet binden deze aan de receptoren van de doelwitcel.

Hierdoor komt een bepaalde reactie op gang, de impuls word bijvoorbeeld doorgegeven aan de volgende zenuwcel.

De neurotransmitters gaan daarna terug naar de axon of worden afgebroken.

type zenuwcellen

gevoelszenuwcellen

bewegingszenuwcellen

schakelcellen

zenuwen

Een zenuw is een bundel zenuwcellen bij elkaar.

De myelineschede isoleert deze zenuwcellen van elkaar.

Om de zenuw heen ligt een laag bindweefsel ter bescherming.

3 type zenuwen

gevoelszenuw: alleen gevoelszenuwcellen

bewegingszenuw: alleen bewegingszenuwcellen

gemengde zenuw: beide

Ruggenmerg

Ligt beschermd in het wervelkanaal.

Vanaf het ruggenmerg lopen zenuwen die een deel van romp of ledematen met het ruggenmerg verbind. 

Doorsnede

De gevoelszenuwcellen komen bij elkaar aan de rugkant van het ruggenmerg. In de zenuwknopen liggen de cellichamen van de gevoelszenuwcellen.

ruggenmergzenuwknopen of spinale ganglia.

Witte/grijze stof

Het ruggenmerg bestaat aan de buitenkant uit witte stof. Hierin liggen uitlopers van schakelcellen. Deze geleiden impulsen van/naar de hersenen. De witte kleur komt door de myelineschede om de uitlopers.

De grijze stof ligt in het midden van het ruggenmerg, deze staat uit cellichamen van schakelcellen (midden/rugzijde) en bewegingszenuwcellen (buikzijde).

Hersenen

witte stof: uitlopers van schakelcellen

grijze stof: cellichamen van schakelcellen.

Hersenen

Grote hersenen, kleine hersenen en hersenstam.

Grote hersenen en kleine hersenen bestaan uit een linkerhelft en rechterhelft.

Hersenen zijn omgeven door hersenvliezen die de hersenen beschermen.

Hersenstam

verlengde van het ruggenmerg.

Geleidt impulsen van het ruggenmerg naar de hersenen.

Hierbij kruisen de impulsbanen elkaar.

Dus dingen die je in je linkerhelft van je lichaam hebt waargenomen worden naar je rechterhersenhelft gestuurd.

Geleidt ook impulsen van hoofd en halsgebied naar hersenen.

Grote hersenen

verwerking en bewust worden van binnengekomen prikkels.

De impulsen komen binnen in een bepaald hersengebied: hersencentra.

Gevoel en bewegingscentra.

Vanuit bewegingscentra impulsen via bewegingszenuwcellen naar spieren voor bewuste bewegingen.

kleine hersenen

Coördineren alle bewegingen van je lichaam.

Handhaven van je evenwicht.

Zintuigen

Werking van zintuig in algemeen beschrijven.

Bouw/werking van het oog beschrijven.