Les 4 literatuurgeschiedenis van de negentiende eeuw, Laagland cursus 11

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Literatuurgeschiedenis negentiende eeuw, 

Cursus 11 Laagland , les 4

Programma vandaag

• Gelukt met hw  + jullie vragen over de stof?
• Vragen?
• Huiswerk
• Lesdoelen deze les
• Bespreking negentiende eeuw op hoofdlijnen
• Bespreken / nakijken huiswerk

Huiswerk voor wo. 9 december

• Maak in je schrift een samenvatting van cursus 11 Laagland (theorieboek) 
  
• Neem mee naar de les: je schrift, je theorie- en werkboeken (zelf je eigen exemplaar meenemen!)

Lesdoelen

• leren kennen van negentiende eeuw: historische en   culturele context
• kennismaken met de belangrijkste literaire ontwikkelingen uit de negentiende eeuw

Even checken

1. Leg beide Laaglandboeken op tafel op tafel
2. Leg je schrift op tafel bij het hw voor vandaag
3. Terwijl ik langskom voor controle, begin je alvast aan het hw voor maandag

Historische context 1

• NL 1795-1813 kolonie van Frankrijk (Napoleon)
• v.a. 1813-1815 Verenigd Koninkrijk der Nederlanden - > nationalisme
• 1839 Afscheiding België
• 1848 nieuwe grondwet opgesteld door de liberaal Johan Thorbecke (1798-1872) en het begin parlementaire democratie
• v.a. 1870: imperialisme: gebieds- en machtsuitbreiding in de koloniën

Historische context 2

• industrialisatie en kaptalisme
  
• rijke burgerij ('bourgeoisie') aan de macht
• opkomst grote steden: mensen gaan anoniem, als vreemden voor elkaar, op in de massa
• toenemende politieke en sociale bewustwording arbeiders
• individualisme
• massacultuur
• ontkerkelijking 'en verzuiling
• emancipatie en feminisme

Cultuur

romantiek en realisme

Romantiek 

Nieuwe cultuurstroming, reactie op Verlichting

Kenmerken Verlichting: rationalisme en classicisme

Kenmerken Romantiek: 

• gevoeligheid: lyrische kunst
• verbeeldingskracht: ontsnappen aan het hier en nu, naar een andere tijd of streek, de ongerepte natuur of het bovennatuurlijke
• individualisme: nadruk op originaliteit

Realisme

• komt halverwege 19e eeuw op in literatuur en schilderkunst
• eigentijdse werlelijkheid
• eigentijdse onderwerpen
• werk: vaak politiek en sociaal protest

Impressionisme

• impressinisten reageren op uitwendige, plotselinge indrukken die ze willen vastleggen
• weergave van het moment
• schilders: werken met losse penseelsteken
• onderwerp: modern stedelijke leven

Literatuur negentiende eeuw

• Antirationalisme
• Nadruk op gevoel: Weltschmerz en Sehnsucht
• Weltschmerz: romantische melancholie/droefgeestigheid
• Sehnsucht: romantische verlangen naar het onbereikbare geluk
• Escapisme: het willen ontsnappen aan de realiteit
• Populaire genres: ballade, sprookje, griezelverhaal, historische roman, detective

Humor in romantiek

• Gevoeligheid en weltschmerz -> roepen humor op
• Sterk verbonden aan het universitaire milieu (van Leiden), behalve Multatuli; studentenverenigingen en almanakken inspireerden
• Soms meer realist (Beets =Hildebrand) en soms meer gevoelsmens (Multatuli , Haverschmidt = Paaltjens)
• Zowel proza als poëzie
• Gebruikmaking humorprocédés, (trucs) als komische opsomming, tegenstelling, samentrekking, verhaspeling, spraakgebrek, gewoonte, doorzichtige manuscriptfictie, onlogische redenering.
  
• 
  

Multatuli (1820-1887)              1

• Pseudoniem voor Eduard Douwes Dekker: Ik heb veel geleden
  
• Schreef Max Havelaar, of de koffieveilingen der Nederlandse handelmaatschappij
• Tweeledig doel: rehabilitatie van zichzelf en opkomen voor de inlandse bevolking in Indonesië
• Drie lagen in het boek: Droogstoppellaag, Sternlaag, Multatulilaag. Het boek is grillig, onvoorspelbaar, gevoelig, humoristisch

Multatuli (1820-1887)              2

• Er is sprake van cumulatie en contrast: Havelaar, Sjaalman, Stern, Multatuli, Douwes Dekker contra Droogstoppel, Wawelaar en Slijmering.
  
• Ander werk: enorm feuilleton De Ideeën waarin Woutertje Pieterse en Vorstenschool. Vol met controversiële ideeën over huwelijk, vorstenhuis, opvoeding, kunst, etc.
  

Programma

• Bespreken huiswerk
• Bekijken laatste dia's presentatie
•  Voor wie wil: bespreken 'hoe plan ik voor de toetsweek'
• Mentorzaken:

1. kluisjes
2. Lyceotrainingen: eind januari, brief mw. Wijnja volgt
3. Er worden leerling-bijlesdocenten gezocht (5 euro / uur)
4. Vragen of problemen van jullie kant?

De beweging van Tachtig

• Een groep schrijvers rond het tijdschrift De Nieuwe Gids (1884-1894)
  
• Zette zich sterk af tegen de gevestigde orde (De Gids)
  
• Schoonheid was het hoogste doel
  
• L ‘Art pour l’art principe: literatuur zónder belerende of opvoedkundige bedoeling
• Kunst is individueel
  
• Kunst is anti-burgerlijk
  
• Kunstenaar zit in ivoren toren (voelt zich verheven boven het volk)
  

Schrijvers van de Beweging van Tachtig

• Voorloper: Jacques Perk
• Leider: Willem Kloos
• Leden: A. Verwey, Frederik van Eeden,
• Herman Gorter, Lodewijk van Deijssel
• Conflicten ontstonden rond het l’art pour l’art principe en het leiderschap van Gorter (Gorter en Van Eeden werden socialist) 

Realisme

• gericht op eigentijdse werkelijkheid
• vaak in toneel- of romanvorm
• pogingen sociale rollen te doorbreken en te klimmen op maatschappelijke ladder
• lukt vaak niet
• verteld met veel aandacht voor details uit dagelijks leven (bijv. taalgebruik) om het zo 'waar' mogelijk te vertellen
• Belangrijke auteurs: Heijermans, Cremer en (belerend realisme) Beets

Naturalisme in de literatuur

• Geestelijk vader is Emile Zola
• Le roman expérimental: toepassing  natuurwetten in de literatuur  
• Omgeving en erfelijkheid bepalen het lot van de mens
• Vb. Lodewijk van Deijssel, Marcellus Emants, Frederik van Eeden
• NB. De schrijver bepaalt altijd wat de personages overkomt, er is dus niet sprake van een echt wetenschappelijk herhaalbaar experiment
• Determinisme is andere benaming, fatalisme is meest pessimistische uitwerking ( Couperus)

Kenmerken naturalistische roman

• Pessimistisch, somber
• Fatalisme --> noodlot
• Vaak impressionistische schrijfstijl
• Geen gunstig onthaal in die tijd

Het leven werd bepaald door drie factoren:

1. Erfelijke aanleg
2. Milieu
3. Tijd

Afronding, beantwoord drie vragen (nummer ze): 1) wat heb je deze les geleerd 2) heb je je tijd nuttig besteed? 3) Licht je antwoord op vraag 2 toe (waarom wel of waarom niet)