Levensloop (5e) Samenvatting H5-7

Sparen en lenen

Vragen:

1. Wie van jullie spaart?

2. Wie van jullie leent geld?

3. Hoe komt een bank aan geld?

van de spaarders sparen bij de bank

4. Wat doet de bank vervolgens met dit geld?

uitlenen aan de leners

5. Welke rente is hoger, de lening- of de spaarrente?, en waarom?

de leningrente want de bank verdient aan het verschil tussen de lening- en de spaarrente

timer

1:00

1 / 44

Slide 1: Slide

EconomieMiddelbare schoolvwoLeerjaar 4

This lesson contains 44 slides, with text slides.

Lesson duration is: 45 min

Items in this lesson

Sparen en lenen

Vragen:

1. Wie van jullie spaart?

2. Wie van jullie leent geld?

3. Hoe komt een bank aan geld?

van de spaarders sparen bij de bank

4. Wat doet de bank vervolgens met dit geld?

uitlenen aan de leners

5. Welke rente is hoger, de lening- of de spaarrente?, en waarom?

de leningrente want de bank verdient aan het verschil tussen de lening- en de spaarrente

timer

1:00

Slide 1 - Slide

Sparen

Sparen kan gezien worden als het uitstellen van consumptie.
Je schuift een deel van je inkomen naar de toekomst, dit noemen we ruilen over tijd.
Dat heeft tot gevolg dat je nú minder kunt kopen.
Later kun je dankzij het spaarbedrag en de renteopbrengsten extra veel kopen mits de inflatie niet te hoog is.

Slide 2 - Slide

Lenen

Door te lenen kan iemand een deel van zijn toekomstige inkomen naar voren halen.
Dat geeft de mogelijkheid om nú extra te consumeren, dit noemen we ruilen over tijd.
In de toekomst zal het bedrag echter met rente moeten worden terugbetaald. Je kunt dan dus minder kopen.
Voor hele grote uitgaven, zoals de aanschaf van een huis, is lenen vaak de enige manier om het te kunnen aanschaffen.

Slide 3 - Slide

Tijdsvoorkeur en opofferingskosten

hoe hoger de tijdsvoorkeur des te hoger de rente die de consument bereid is te betalen
hoge tijdsvoorkeur betekent dat je snel in je behoeften wilt voorzien

schaarste dwingt ons om te kiezen, maar wanneer je kiest voor iets, kun je iets anders niet meer doen, dat offer je op, vandaar de term opofferingskosten
opofferingskosten zijn de gederfde netto baten (baten die je niet meer hebt) van het beste, niet gekozen, alternatief

Slide 4 - Slide

Levensloop

Tijdens je levensloop veranderen je inkomsten en uitgaven.

1. Zijn de inkomsten een voorraad- of stroomgrootheid?

stroomgrootheid (per periode)

2. Zijn de uitgaven een voorraad- of stroomgrootheid?

stroomgrootheid (per periode)

3. Waarom zijn de uitgaven na je 18e een aantal jaren groter dan de inkomsten?

opbouw van studieschulden

4. Waarom zijn de uitgaven na je 30e een lange tijd kleiner dan de inkomsten?

opbouw van (pensioen) vermogen

5. Hoe financier je na je pensioenleeftijd het verschil tussen de inkomsten en de uitgaven?

met je eerder opgebouwde (pensioen) vermogen

Slide 5 - Slide

Levensloop

Tijdens je levensloop verandert tevens je vermogen.

1. Is het vermogen een voorraad- of stroomgrootheid?

voorraadgrootheid (op een moment)

2. Waaruit bestaat je vermogen?

spaargeld (inclusief pensioenopbouw)
(over)waarde van je eigen huis
waarde van je aandelen en/of obligaties
maar ook je schulden

3. Waarom wordt je vermogen pas halverwege je werkende leven positief?

je studieschuld is afgelost
je hypotheek is al voor een deel afgelost
je hebt al een deel (pensioen) vermogen opgebouwd

Slide 6 - Slide

Kapitaalinkomen

Het primaire inkomen bestaat uit arbeidsinkomen en kapitaalinkomen (of vermogensinkomen). Het kapitaal inkomen bestaat bestaat uit rente, huur, pacht (van natuur) en winst (uit ondernemerschap).

Slide 7 - Slide

Beleggen

Beleggen is het investeren van geld in bijvoorbeeld aandelen of obligaties met het doel hieraan te verdienen. De opbrengst is onzeker. In de praktijk bestaan er 2 beleggingsvormen:

obligaties

- lenen van geld aan de overheid of een bedrijf met een vaste looptijd

- rendement (opbrengst): vaste rente en koerswinst (of verlies)

aandelen

- dan ben je aandeelhouder / (mede) eigenaar van een bedrijf

- rendement (opbrengst): dividend (winst) en koerswinst (of verlies)

Hoe hoger het risico van de belegging,

hoe hoger het rendement.

R e n d e m e n t = \frac{​ B e l e g g i n g s O p b r e n g s t ​ ​}{​ B e l e g d B e d r a g ​} \cdot 100

Slide 8 - Slide

Pensioen (vermogen)

Je pensioen (vermogen) heeft een lange termijn doelstelling (op dit moment 67 jaar).
Als je jong bent, kun je meer risico nemen omdat je nog veel tijd hebt om een eventueel tijdelijk koersverlies weer in te lopen. Je belegt dan meer offensief in risicovolle aandelen, met kans op een hoger rendement.
Naarmate je ouder wordt, beleg je steeds meer defensief in minder risicovolle obligaties omdat je weinig tijd meer hebt om een eventueel tijdelijk koersverlies in te lopen.

offensief beleggen defensief beleggen

Slide 9 - Slide

Inflatie en koopkracht

Inflatie is de stijging van het algemeen prijspeil
een huishouden kan met hetzelfde inkomen minder kopen wanneer de prijzen van producten stijgen
dit noemen we koopkracht: hoeveel kan ik kopen met mijn inkomen?

Slide 10 - Slide

Nominale en reële waarde

De nominale waarde is de waarde gemeten in geld. De reële waarde is de waarde gemeten in

wat je ervoor kunt kopen (= koopkracht). De reële waarde is dus gecorrigeerd met de

prijsstijgingen (= inflatie) of prijsdalingen (= deflatie).

De procentuele verandering van de reële waarde berekenen we via indexcijfers

met de formule:

Nominaal IndexCijfer (NIC) = verandering van het geldbedrag in procenten

t.o.v. het basisjaar

Prijs IndexCijfer (PIC) = verandering van het gemiddeld prijsniveau in

procenten t.o.v. basisjaar.

Reëel IndexCijfer (RIC) = verandering van de hoeveelheid goederen die

met een bedrag gekocht kan worden in procenten t.o.v. het basisjaar (koopkracht)

R e e e l I n d e x C i j f e r (R I C) = \frac{​ N o m i n a a l I n d e x C i j f e r ( N I C ) ​ ​}{​ P r i j s I n d e x C i j f e r ( P I C ) ​} \cdot 100

Slide 11 - Slide

Reëel rendement (na inflatie)

offensief beleggen (hoogste risico)

neutraal beleggen

defensief beleggen

sparen (laagste risico)

Slide 12 - Slide

CPI

De ConsumentenPrijsIndex (CPI) is een maatstaf voor inflatie en geeft aan hoeveel de kosten van levensonderhoud in een jaar stijgen. Deze wordt berekend door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS.) Het is een samengesteld gewogen gemiddelde (van producten met wegingsfactoren) van een groot aantal gezinnen.

G e w o g e n I n d e x C i j f e r = \frac{​ Σ ( W e g i n g s F a c t o r \cdot I n d e x C i j f e r ) ​ ​}{​ Σ ( W e g i n g s F a c t o r e n ) ​}

Slide 13 - Slide

Samengesteld gewogen prijsindexcijfer

Slide 14 - Slide

Indexcijfer en procentuele verandering

Een indexcijfer is geen percentage!
Indexcijfer 103 is een stijging van 3% t.o.v. het basisjaar.
Het basisjaar is het uitgangspunt waarmee je alle andere getallen mee vergelijkt.

Met indexcijfers kun je ook de procentuele verandering uitrekenen.

I n d e x C i j f e r = \frac{​ W a a r d e H u i d i g ( J a a r ) ​ ​}{​ W a a r d e B a s i s ( J a a r ) ​} \cdot 100

P r o c e n t u e l e V e r a n d e r i n g = \frac{​ ( N i e u w - O u d ) ​ ​}{​ O u d ​} \cdot 100

Slide 15 - Slide

Belastingboxen

Onze inkomstenbelasting (IB) in Nederland bestaat uit 3 boxen.

Een aanmerkelijk belang is een bezit van aandelen van een vennootschap van ten minste 5%.

Slide 16 - Slide

Box 3

In box 3 betaal je belasting (VermogensRendementsHeffing) over vermogen. Er wordt voor de fictieve rendementen (dus niet wat je werkelijk hebt verdiend) een onderscheid gemaakt in:

spaardeel: laag fictief rendement (laag risico, vooral bij relatief weinig vermogen)
beleggingsdeel: hoog fictief rendement (hoog risico, vooral bij relatief veel vermogen)

voorbeeld heffingsvrije voet € 57.000 spaardeel beleggingsdeel belastingtarief 36%

Slide 17 - Slide

Lorenzcurve (vermogen)

Slide 18 - Slide

Gini-coëfficiënt

de Gini-coëfficiënt is een getal om de inkomensongelijkheid (hoofdstuk 3), maar ook de vermogensongelijkheid (hoofdstuk 5) uit te drukken
de Gini coëfficiënt kan een waarde hebben van minimaal 0 (iedereen gelijk) en maximaal 1 (één persoon heeft alles)
hoe dichter bij 1, hoe ongelijker verdeeld

G i n i C o e f f i c i e n t = \frac{​ o p p e r v l a k t e A ​ ​}{​ o p p e r v l a k t e A + B ​}

Slide 19 - Slide

Pensioen opbouwen

Sparen voor je Pensioen = ruilen over tijd

uitstellen van consumptie van nu voor consumptie in de toekomst!
je betaalt nu premie om later pensioen te mogen ontvangen
pensioen = uitgesteld loon

Slide 20 - Slide

Pensioen opbouwen

Op welke 3 manieren kun je pensioen opbouwen?

Algemene Ouderdoms Wet (AOW van de overheid)
(bedrijfs)pensioen (verplicht via werkgever)
sparen / beleggen (zelf facultatief)

Hoe worden ze betaald?

AOW via het omslagstelsel (worden betaald door de actieven)
(bedrijfs)pensioen via het kapitaaldekkingsstelsel
sparen / beleggen (wordt betaald door jezelf)

Slide 21 - Slide

Pensioenpijlers

Slide 22 - Slide

Omslagstelsel

De AOW (Algemene Ouderdoms Wet of staatspensioen) werkt volgens het omslagstelsel.

De actieven (werkenden) van nu betalen premie voor de AOW uitkering aan de inactieven (senioren) van nu.

Slide 23 - Slide

Nadeel omslagstelsel

Betaalbaarheid omslagstelsel is

in gevaar vanwege toenemende

vergrijzing.

Steeds minder actieven (werkenden)

voor meer inactieven (senioren)

Oplossing?

hogere participatiegraad

Slide 24 - Slide

Pensioenleeftijd

De pensioenleeftijd is de leeftijd

waarop senioren met pensioen

gaan (van actief naar inactief).

Hoe hoger de pensioenleeftijd

hoe minder inactieven (senioren).

Slide 25 - Slide

Kapitaaldekkingsstelsel

Een pensioenfonds (bedrijfspensioen) werkt volgens het kapitaaldekkingsstelsel.

De werkenden van nu betalen premie voor hun eigen pensioenuitkering voor later (ruilen over tijd).

Slide 26 - Slide

Beleggen

Beleggen is het investeren van geld met het doel hieraan te verdienen. De opbrengst is onzeker, hoe hoger risico hoe hoger rendement. In de praktijk bestaan er 3 beleggingsvormen:

onroerend goed

- dan ben je (mede) eigenaar van een gebouw

- rendement (opbrengst): huur en waardestijging (of daling)

obligaties

- lenen van geld aan de overheid of een bedrijf met een vaste looptijd

- rendement (opbrengst): vaste rente en koerswinst (of verlies)

aandelen

- dan ben je aandeelhouder / (mede) eigenaar van een bedrijf

- rendement (opbrengst): dividend (winst) en koerswinst (of verlies)

R e n d e m e n t = \frac{​ B e l e g g i n g s O p b r e n g s t ​ ​}{​ B e l e g d B e d r a g ​} \cdot 100

Slide 27 - Slide

Dekkingsgraad

De dekkingsgraad geeft aan in hoeverre het huidige vermogen voldoende is om de toekomstige uitkeringen te kunnen betalen.

De waarde van de toekomstige uitkeringen moet je contant maken met de rekenrente. Als de dekkingsgraad:

< 104%: (structurele) maatregelen nemen
104-110%: geen indexatie mogelijk
> 110%: wel indexatie mogelijk

D e k k i n g s g r a a d = \frac{​ H u i d i g e V e r m o g e n ​ ​}{​ T o e k o m s t i g e U i t k e r i n g e n ​} \cdot 100

Slide 28 - Slide

Waardevast en welvaartsvast

Slide 29 - Slide

Generaties

Slide 30 - Slide

Sociale zekerheid

Vroeger was er nauwelijks ontwikkelde gezondheidszorg en ook geen verzekeringen; families zorgden voor elkaar.

Wet op kinderarbeid stamt uit 1874 (kinderwetje van Van Houten met verbod op werken voor kinderen < 12 jaar).

Daarna ook regels over:

arbeidscontract
zondagsrust
ziektekostenverzekering
AOW in 1957
bijstandswet

De verzorgingsstaat:

een samenleving waarin de overheid zorgt voor de sociale zekerheid.

Slide 31 - Slide

Verzorgingsstaat

De verzorgingsstaat is gebaseerd op solidariteit tussen:

gezond en ziek
jong en oud
rijk en arm

Het is een herverdeling (nivellering) van belastingen en sociale premies in de vorm van sociale uitkeringen en voorzieningen.

Slide 32 - Slide

Sociale zekerheid

ABW = Algemene Bijstandswet

AOW = Algemene Ouderdomswet

AWBZ = Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten

WW = Werkloosheidswet

WIA = Wet Wet en Inkomen naar Arbeidsvermogen

Toevoeging Volksverzekering:

Wlz = Wet langdurige zorg

ANW = Algemene Nabestaandenwet

AKW = Algemene Kinderbijslagwet

Slide 33 - Slide

i/a-ratio

Een inactieve is iemand die niet werkt en een uitkering ontvangt. Een actieve is iemand die werkt en premie betaalt.

Bij het berekenen van de i/a-ratio wordt uitgegaan van actieven met een volledige baan (omrekenen naar arbeidsjaren) en inactieven (uitkeringsgerechtigden) met een volledige uitkering.

i a . r a t i o = \frac{​ A a n t a l I n a c t i e v e n ​ ​}{​ A a n t a l A c t i e v e n ​} \times 100

Slide 34 - Slide

i/a-ratio

Wat betekent een i/a-ratio van 70?

er zijn 70 inactieven op de 100 actieven

Hoe kunnen we de stijging van de i/a-ratio oplossen zonder de premies te verhogen en/of de uitkeringen te verlagen?

het vergroten van de arbeidsproductiviteit
het verhogen van de arbeidsparticipatie

Slide 35 - Slide

Terugblik (beroepsbevolking)

Slide 36 - Slide

Consumptie levensloop

aanname consumptie constant ruil tussen generaties

Slide 37 - Slide

Netto profijt levensloop

Profijt van, en afdrachten, aan de overheid:

- wie zijn de netto ontvangers?

jongeren en ouderen

- wie zijn de netto betalers?

werkenden

Slide 38 - Slide

Wie betaalt wat?

Slide 39 - Slide

Overdracht tussen generaties

Overdracht tussen generaties, behalve

inkomen en vermogen ook:

overdracht van kennis
overdracht van milieuproblemen

Slide 40 - Slide

Demografisch

Veranderingen in het aantal geboortes, sterfte en de levensverwachting hebben gevolgen voor de overdracht tussen generaties. De mate van vergrijzing (grijze druk) loopt op.

G r i j z e d r u k = \frac{​ a a n t a l 6 5 + e r s ​ ​}{​ a a n t a l p e r s o n e n 2 0 - 6 5 j a a r ​} \times 100

G r o e n e d r u k = \frac{​ a a n t a l j o n g e r e n t o t 2 0 j a a r ​ ​}{​ a a n t a l p e r s o n e n 2 0 - 6 5 j a a r ​} \times 100

Slide 41 - Slide

Oplossen vergrijzing

Om de stijgende kosten van de vergrijzing op te vangen, worden er diverse oplossingen aangedragen:

verhogen AOW-premie
verlagen AOW-uitkering
verhogen AOW-leeftijd
arbeidsparticipatie verhogen
stimuleren immigratie
AOW inkomens- en/of vermogensafhankelijk maken
belastingspreiding om de piek in de vergrijzing op te kunnen vangen

Slide 42 - Slide

Begrippen en formules (H5)

Ik kan alle begrippen op pagina 83 omschrijven (zie ook LWEO).

R e n d e m e n t = \frac{​ B e l e g g i n g s O p b r e n g s t ​ ​}{​ B e l e g d B e d r a g ​} \cdot 100

R e e e l I n d e x C i j f e r (R I C) = \frac{​ N o m i n a a l I n d e x C i j f e r ( N I C ) ​ ​}{​ P r i j s I n d e x C i j f e r ( P I C ) ​} \cdot 100

G e w o g e n I n d e x C i j f e r = \frac{​ Σ ( W e g i n g s F a c t o r \cdot I n d e x C i j f e r ) ​ ​}{​ Σ ( W e g i n g s F a c t o r e n ) ​}

I n d e x C i j f e r = \frac{​ W a a r d e H u i d i g ( J a a r ) ​ ​}{​ W a a r d e B a s i s ( J a a r ) ​} \cdot 100

P r o c e n t u e l e V e r a n d e r i n g = \frac{​ ( N i e u w - O u d ) ​ ​}{​ O u d ​} \cdot 100

G i n i C o e f f i c i e n t = \frac{​ o p p e r v l a k t e A ​ ​}{​ o p p e r v l a k t e A + B ​}

Slide 43 - Slide

Begrippen en formules (H6-7)

Ik kan alle begrippen op pagina 92 en 103 omschrijven (zie ook LWEO).

D e k k i n g s g r a a d = \frac{​ H u i d i g e V e r m o g e n ​ ​}{​ T o e k o m s t i g e U i t k e r i n g e n ​} \cdot 100

i a . r a t i o = \frac{​ A a n t a l I n a c t i e v e n ( v o l l e d i g u i t k e r i n g s t r e k k e n d ) ​ ​}{​ A a n t a l A c t i e v e n ( p r e m i e b e t a l e n d a r b e i d s j a r e n ) ​} \times 100

G r i j z e d r u k = \frac{​ a a n t a l 6 5 + e r s ​ ​}{​ a a n t a l p e r s o n e n 2 0 - 6 5 j a a r ​} \times 100

G r o e n e d r u k = \frac{​ a a n t a l j o n g e r e n t o t 2 0 j a a r ​ ​}{​ a a n t a l p e r s o n e n 2 0 - 6 5 j a a r ​} \times 100

Slide 44 - Slide