4H 6.4 Beïnvloeden van gedrag les 1

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 6 Waarneming en gedrag

6.1 Zintuigen 

6.2 Het oog 

6.3 Gedrag

6.4 Beinvloeden van gedrag les 1

6.5 Sociaal gedrag bij dieren

6.6 Gedrag  bij mensen

Programma

• Leerdoelen 
• Uitleg basisstof 6.4 Beinvloeden van gedrag les 1
• Video 'Zelfs fruitvliegjes bezwijken onder de druk van culturele relaties' -->  3 minuten
• Video onderzoek Nico Tinbergen --> 4 minuten
• Opdrachten maken
• Afsluiting 

Leerdoelen 

• Je kunt verklaren dat gedrag deel erfelijk bepaald is
• Je kunt leerprocessen herkennen en de functie daarvan uitleggen

Door wie/wat wordt jouw gedrag
het meest beïnvloed?

door mijn ouders/gezin

door mijn vrienden

door wat ik zie bij (populaire) mensen op school

door wat ik zie op sociale media

door iets anders

Wat is ook alweer een prikkel?

Erfelijk of aangeleerd 

Erfelijkheid van eigenschappen

• DNA die instructies bevat die de ontwikkeling van gedrag beïnvloeden
• Een gen kan invloed hebben op meerdere eigenschappen
• Meerdere genen zijn van invloed op eigenschap

Gedrag: erfelijk of aangeleerd?

• Gedrag wordt beïnvloed door genen én (alle factoren uit de) omgeving. Aangeboren gedrag = instinct.  

Onderzoeksvraag

In hoeverre wordt de keuze van de partner bij fruitvliegjes beïnvloed 

door wat ze andere fruitvliegjes zien doen? 

Drosophila Melanogaster

Neem de tekst over

Welke conclusie heb je gezien/gehoord?

Conclusie

Volgens het onderzoek besproken in de video "Even fruit flies succumb to cultural dating pressures" wordt de partnerkeuze van fruitvliegjes beïnvloed door wat ze andere fruitvliegjes zien doen = aangeleerd gedrag.

Bovendien bleek dat deze voorkeuren generaties lang konden worden doorgegeven = erfelijk bepaald. 

Wetenschappers ontdekten dat vrouwelijke fruitvliegjes (Drosophila melanogaster) de voorkeuren van andere vrouwtjes observeren en deze nadoen bij hun eigen partnerkeuze.​

Ja, volgens het onderzoek besproken in de video "Even fruit flies succumb to cultural dating pressures" wordt de partnerkeuze van fruitvliegjes beïnvloed door wat ze andere fruitvliegjes zien doen. Wetenschappers ontdekten dat vrouwelijke fruitvliegjes (Drosophila melanogaster) de voorkeuren van andere vrouwtjes observeren en deze nadoen bij hun eigen partnerkeuze.​

In het experiment observeerde een vrouwelijke fruitvlieg ("observer") hoe een andere vrouwelijke vlieg ("demonstrator") koos tussen twee mannetjes die enkel verschilden in kleur (bijvoorbeeld roze of groen). De observer koos vervolgens in meer dan 70% van de gevallen voor een mannetje met dezelfde kleur als die van de demonstrator. Dit gedrag wijst op sociale beïnvloeding bij de partnerkeuze. ​

Bovendien bleek dat deze voorkeuren generaties lang konden worden doorgegeven. In een reeks experimenten werd aangetoond dat deze culturele tradities in partnerkeuze tot wel acht generaties standhielden voordat de voorkeuren weer willekeurig werden. Computersimulaties suggereerden zelfs dat in grotere groepen (meer dan 30 vliegen per generatie) deze voorkeuren duizenden generaties konden voortduren. ​

De conclusie van het onderzoek is dat fruitvliegjes in staat zijn tot sociale leerprocessen en culturele overdracht van gedrag, vergelijkbaar met wat we zien bij sommige vogels en zoogdieren. Dit wijst op een vorm van cultuur bij insecten, waarbij gedragspatronen via sociale interactie worden doorgegeven. 

Volgens het onderzoek besproken in de video "Even fruit flies succumb to cultural dating pressures" wordt de partnerkeuze van fruitvliegjes beïnvloed door wat ze andere fruitvliegjes zien doen. Wetenschappers ontdekten dat vrouwelijke fruitvliegjes (Drosophila melanogaster) de voorkeuren van andere vrouwtjes observeren en deze nadoen bij hun eigen partnerkeuze.​

In het experiment observeerde een vrouwelijke fruitvlieg ("observer") hoe een andere vrouwelijke vlieg ("demonstrator") koos tussen twee mannetjes die enkel verschilden in kleur (bijvoorbeeld roze of groen). De observer koos vervolgens in meer dan 70% van de gevallen voor een mannetje met dezelfde kleur als die van de demonstrator. Dit gedrag wijst op sociale beïnvloeding bij de partnerkeuze.

 ​

Bovendien bleek dat deze voorkeuren generaties lang konden worden doorgegeven. In een reeks experimenten werd aangetoond dat deze culturele tradities in partnerkeuze tot wel acht generaties standhielden voordat de voorkeuren weer willekeurig werden. Computersimulaties suggereerden zelfs dat in grotere groepen (meer dan 30 vliegen per generatie) deze voorkeuren duizenden generaties konden voortduren. ​

De conclusie van het onderzoek is dat fruitvliegjes in staat zijn tot sociale leerprocessen en culturele overdracht van gedrag, vergelijkbaar met wat we zien bij sommige vogels en zoogdieren. Dit wijst op een vorm van cultuur bij insecten, waarbij gedragspatronen via sociale interactie worden doorgegeven.

Erfelijk of aangeleerd?

Californische muis

- heel agressief

- veel broedzorg

witvoetmuis

- minder agressief

- weinig broedzorg

Neem de tekst over

Erfelijk of aangeleerd? Overleg in duo's 

	minder	geen verschil	minder
	geen verschil	meer	geen verschil

witvoetmuis

opgevoed door 

Californische muis

Californische muis

opgevoed door 

witvoetmuis

agressie vs

indringer

agressie 

neutraal

broedzorg

Erfelijk of aangeleerd? 

De Californische muis is heel agressief en vertoont veel broedzorg. de witvoetmuis is minder agressief en vertoont weinig broedzorg. Nu is er een Californische muis opgevoed door de witvoetmuis en vertoont minder agressie tegen indringers en minder broedzorg. De agressie in een normale situatie is gelijk gebleven. Een witvoetmuis die is opgevoed door de Californische muis vertoont geen verschil in agressie tegen andere indringers en geen verschil in broedzorg ten opzichte van zijn normale gedrag, maar vertoont in een normale situatie wel meer agressie. 

Wat kun je uit het onderzoek concluderen?

Conclusies onderzoek

• Agressie en broedzorg zijn allebei beïnvloedbaar door omgeving tijdens ontwikkeling --> aangeleerd gedrag
• Hoeveel het gedrag beïnvloed wordt door omgeving verschilt per soort

Samenvatting en conclusie

Californische muis opgevoed door witvoetmuis:

• Minder agressie tegen indringers → aangeleerd gedrag
• Minder broedzorg → aangeleerd gedrag
• Normale agressie blijft gelijk → erfelijk gedrag

Deze muis heeft genetische aanleg voor hoge agressie (blijft behouden in algemene situaties), maar laat sociale beïnvloeding zien in contextspecifiek gedrag (indringers, broedzorg).

📌 Conclusie:

➡️ Combinatie erfelijk en aangeleerd, veel invloed van sociaal gedrag

Samenvatting en conclusie

Witvoetmuis opgevoed door Californische muis:

• Geen verschil in agressie tegen indringers → erfelijk gedrag
• Geen verschil in broedzorg → erfelijk gedrag
• Meer agressie in normale situatie → aangeleerd gedrag

Deze muis blijft trouw aan zijn genetisch gedragspatroon in functionele contexten (indringers, broedzorg), maar is gevoelig voor aangeleerd gedrag in algemene sociale agressie.

📌 Conclusie:

➡️ Combinatie erfelijk en aangeleerd, maar erfelijkheid dominanter.

Door natuurlijke selectie zal de frequentie van gunstig gedrag is de populatie toenemen.

Hoe wordt gedrag bepaald?

Uitwendige factoren (prikkels)

• Sleutelprikkel: Een prikkel waarop altijd hetzelfde gedrag volgt
• Prikkel die een doorslaggevende rol speelt bij het vormen van gedrag
• Door een sleutelprikkel komt erfelijk gedrag tot uiting
  

Supranormale prikkel (= versterkte sleutelprikkel)

• Prikkel die een sterkere motivatie en grotere kans op respons opwekt
  
• Deze respons is erfelijk bepaald en is voorspelbaar

Nico Tinbergen (1907-1988)

Supranormale prikkel: versterkte sleutelprikkel. Effectiever in oproepen bepaald gedrag.

Sleutelprikkels bij mensen

De rode kleur in de bek van het koekoeksjong is een ... voor de heggenmus om het koekoeksjong te voeren, zelfs vaker dan zijn eigen jongen.

1. sleutelprikkel
2. impuls
3. prikkel
4. supranormale prikkel

Huiswerk

Lezen 6.4

Maken opdracht 43 t/m 46

Herhalen en/of extra oefenen

Playlist uitlegvideo's

Oefenen

Effectief leren video's