Les: Oncologie

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 2

Les 1

Oncologie

Aan het einde van de lessen weten jullie...

...wat kanker is.

...wat voor soorten kanker er zijn.

...wat de risicofactoren zijn.

...de verschillende soorten behandelingen.

...meer over de palliatieve fase.

Wie heeft er wel eens met kanker te maken gehad? 

Welke vormen van kanker kennen jullie?

Feit of Fabel?

• Huidkanker is de meest voorkomende soort kanker
• Een tumor betekent kanker
• Ongeveer 1 op de 5 mensen krijgt kanker in zijn of haar leven
• Leverkanker komt in Nederland veel voor
• Alcohol is kankerverwekkend.

Huidkanker is de meest vergelijkbare soort kanker

✅ Feit

In Nederland is huidkanker (vooral basaalcelcarcinoom) de meest interessante vorm van kanker. Deze vorm groeit meestal langzaam en zaait zelden uit, maar komt wel heel vaak voor.

Een tumor betekent kanker

❌ Fabel

Een tumor is een gezwel, maar dit kan goedaardig (bijv. een vetbult) of kwaadaardig (kanker) zijn. Niet elke tumor is dus kanker.

Ongeveer 1 op de 5 mensen krijgt kanker in zijn of haar leven

❌ Fabel

Het risico is hoger: krijgt momenteel ongeveer 1 op de 2 mensen (50%) in Nederland op enig moment in het leven kanker. De uitspraak is dus verouderd.

Leverkanker komt in Nederland veel voor

❌ Fabel

Leverkanker komt in Nederland relatief weinig voor. In andere delen van de wereld (zoals Azië en Afrika) is het veel gebruikelijker, vaak door hepatitis-infecties.

Alcohol is kankerverwekkend

✅ Feit

Alcohol is een bewezen kankerverwekkende stof. Het verhoogt het risico op verschillende vormen van kanker, zoals borst-, mond-, keel- en leverkanker.

Soorten kanker:

 Abnormale celdeling (onderste deel)

Soms krijgt een gezonde cel schade aan haar DNA (bijvoorbeeld door roken, zon, of pech).

Dan ontstaat een kankercel.

Deze kankercel blijft zich steeds delen, zonder te stoppen.

Zo ontstaat een kwaadaardige tumor: een grote groep verkeerde cellen.

💡 Kort gezegd:

Gezonde cellen weten wanneer ze moeten stoppen met delen.

Kankercellen doen dat niet en blijven maar doorgroeien.

Wat voor risicofactoren  voor het krijgen van kanker kunnen jullie opnoemen?

Factoren bij het ontstaan van kanker

Endogene factoren:

- Hormonale invloeden (oestrogeen en testosteron)

- Erfelijke invloeden (BRCA gen)

- Gevolg van andere ziekte (o.a. werner syndroom,

Exogene factoren:

- Tabak

- ioniseren straling (radioactiviteit)

- beroepsrisico

- Zonlicht

- Infecties (HPV, HIV, Hepatitis) 

- Alcohol

- Milieu 

- Voeding

Voorbeelden

Borstkanker <> leeftijd en aanleg

Dikke darmkanker <> leeftijd, aanleg, leefstijl

Longkanker <> leeftijd en leefstijl

Leverkanker <> uitzaaiingen en virale infectie

Baarmoederhalskanker <> virus (HPV)

Roken verhoogt het risico op alle vormen van kanker.

Negen signalen van kanker?

1. gewichtsverlies, vermoeidheid, slecht uit zien
2. veranderingen bij plassen
3. verandering ontlasting
4. verdikking/knobbel in lichaam
5. blijvende heesheid of hoest, bloed ophoesten
6. slikklachten
7. moedervlekken en huidplekjes die veranderen
8. een plekje dat schilfert of bobbeltje op de huid
9. vrouw > ongewoon bloedverlies/afscheiding, man> pijn of verandering zaadballen 
   (Bij hematologische aandoeningen: Nachtzweten)

Diagnostiek?

Anamnese

Biopt

Bloedonderzoek tumormarkers

Beeldvormend onderzoek

Diagnostiek?

PSA (Prostaat Specifiek Antigeen) → prostaatkanker (maar kan ook verhoogd zijn bij prostaatontsteking of goedaardige prostaatvergroting).

CEA (Carcino-Embryonaal Antigeen) → darmkanker, longkanker, alvleesklierkanker (maar kan ook verhoogd zijn bij roken of ontstekingen).

CA 15-3 / CA 27-29 → borstkanker.

CA 125 → eierstokkanker (maar kan ook verhoogd zijn bij endometriose of menstruatie).

AFP (Alfa-foetoproteïne) → leverkanker, kiemceltumoren.

HCG (humaan choriongonadotrofine) → kiemceltumoren (bij mannen en vrouwen).

CA 19-9 → alvleesklierkanker, galwegkanker.

Diagnostiek?

Wanneer worden tumormarkers bepaald?

Niet als algemene screening → ze zijn te weinig specifiek en kunnen ook verhoogd zijn bij goedaardige aandoeningen.

Wel nuttig voor:

Volgen van het verloop van een al bekende kanker.

Evalueren of behandeling (operatie, chemo, bestraling) effect heeft.

Vroegtijdig opsporen van terugkeer (recidief) bij bepaalde tumoren.

Belangrijke kanttekeningen

Een verhoogde waarde betekent niet automatisch kanker.

Lage of normale waarden sluiten kanker niet uit.

De interpretatie gebeurt altijd in combinatie met klachten, beeldvorming en eventueel weefselonderzoek (biopsie).!!

Onderzoeksmethoden

Functieonderzoek

Beeldvorming

Scopiën

Echografie

echografie

• echografie is een medische techniek die gebruik maakt van geluidsgolven
• het is daarom niet schadelijk (en kan ook gebruikt worden bij zwangerschap)

Echografie

MRI-scan

                                                                                  Dilay & Selina

Wat doet een MRI scan?

Een MRI-scanner maakt een 3 dimensioneel plaatje van de binnenkant van je lichaam. Hij maakt onderscheid tussen weefsels (zoals bloed, vet en orgaan-weefsel) op basis van hun waterstof-dichtheid. 

borstkanker op mri zichtbaar

MRI (Magnetic Resonance Imaging)

Binas tabel 29

CT scan

De CT-scan werkt met röntgenstraling. De scanner bestaat uit een röntgenapparaat dat onder verschillende hoeken röntgenfoto’s maakt. 

Zo ontstaat een 3D-röntgenbeeld van de binnenkant het lichaam.

grote tumor a + verdachte oksellymfeklier (b) past bij een gevorderd stadium borstkanker.

MRI-hersenscans bij verschillende neurologische aandoeningen.

High-Grade Glioma: Hooggradig glioom (agressieve hersentumor)

Low-Grade Glioma; Laaggradig glioom (langzaam groeiende hersentumor)

Metastases : uitzaaiingen in de hersenen

MS: Active MS: actief :ontstekingsactiviteit zichtbaar

MS: Inactive MS: inactief :oude laesies zonder ontsteking

MS: Tumefactive MS: tumefactieve vorm (lijkt op tumor op MRI)

Toxic Leukoencephalopathy: Toxische leuko-encefalopathie; Toxische leuko-encefalopathie: is een beschadiging van de witte stof in de hersenen (leuko = wit, encefalopathie = hersenschade) die ontstaat door blootstelling aan giftige stoffen.

Vascular Ischemia: Vasculaire ischemie (herseninfarct)

Dit is een overzicht van thoraxfoto’s (X-thorax) met typische radiologische bevindingen

Cardiomegaly :Vergroot hart (cardiomegalie)

Consolidation: Consolidatie: Verdichting door pus/slijm (bv. bij longontsteking)

Edema:Longoedeem Vocht in de longen, vaak door hartfalen

Effusion: Pleuravocht (pleurale effusie) Vocht tussen longvliezen

Mass: Massa (tumor) Verdachte ruimte-innemende afwijking

Pneumonia: Longontsteking: Infectie in longen, vaak met koorts/hoesten

Liver – Lever

Stomach – Maag

Spleen – Milt

Right/Left Kidney – Rechter-/linkernier

Upper pole – Bovenpool

Pelvis – Nierbekken

Lower pole – Onderpool

Caecum – Blinde darm

Sigmoid – S-vormige darm (sigmoïd)

Jejunum – Nuchtere darm

Bladder – Blaas

Nucleaire geneeskunde

Tot nu toe zaten de stralingsbronnen buiten het lichaam. 

Door een kleine hoeveelheid van een radioactieve stof in te brengen zijn processen in het lichaam te volgen. 

Deze stof noemen we een tracer. 

De straling komt nu vanuit je lichaam.

PET-scan

• Positron emission tomography.

•  

• Wordt oa gebruikt om tumoren te zoeken. 

Een PET-scan (Positron Emissie Tomografie) is een onderzoek dat laat zien hoe actief cellen in het lichaam zijn. Het gaat dus niet alleen om de vorm (zoals bij CT of MRI), 

maar vooral om de functie van de cellen.

Meestal wordt radioactief gemerkt suiker (FDG) gebruikt.

Cellen die veel energie gebruiken (zoals kankercellen of actieve ontstekingen) nemen extra veel suiker op.

De scanner vangt dit signaal op en maakt een beeld van waar de suiker zit.

Actieve plekken lichten op als heldere vlekken op de scan.

Vaak wordt de PET gecombineerd met een CT (PET/CT), zodat je zowel functie (PET) als anatomie (CT) samen ziet.

PET-scan

Scopiën

Coloscopie → Dikke darm
Sigmoïdscopie → Laatste deel van de dikke darm (sigmoïd)
Gastroscopie → Slokdarm, maag en eerste deel van de dunne darm
Hysteroscopie → Baarmoeder
ERCP → Galwegen en alvleesklier
Arthroscopie → Gewrichten (vaak knie of schouder)
Bronchoscopie → Luchtwegen (bronchiën en longen)
Laparoscopie → Buikholte en buikorganen (zoals darmen, eierstokken, blaas, baarmoeder, lever)

Metastasen

Als er sprake is van uitzaaiing naar het hersenweefsel, dan spreekt men van “hersenmetastasen”, bij uitzaaiing naar: de ziekte van: “wervelmetastasen”.

Verspreiding via:

- lymfebanen (lymfogene metastasen)

- bloed (hematogene metastasen)

- uitzaaien naar vrije buikholte of pleuraholte

metastasen gedragen zich voorspelbaar

Borstkanker zaait meestal uit in 

botten, hefboom, verlenging van de hersenen. 

Prostaatkanker zaait meestal uit 

naar de bodem en naar de 

lymfeklieren van het bekken, buik, 

borst en hals. 

Metastasen bij darmkanker

Behandelmethoden?

Chirurgie
Radiotherapie
Chemotherapie
Hormonale therapie
Hyperthermie/cryo-ablatie
Beenmerg- of stamceltransplantatie
Immunotherapie
Combinatie van methoden

                                              

Behandelmethoden?

volgende week mee verder!

Opdracht 

4 groepjes 2 opdrachten.

Belangrijk bij iedere behandeling!

- Lichamelijke conditie op pijl houden

- Goede voeding

- Hygiëne

- Maatregelen bij weerstand.

- Bij chemo: Excreta is besmet (ook voor zorgverleners belangrijk!)

Bijwerkingen bij chemotherapie

Bestraling/radiotherapie

Bestraling (radiotherapie) is de behandeling van kanker met straling. 

Het doel van bestraling is om kankercellen te doden. 

En daarbij gezonde cellen zoveel mogelijk te sparen. 

Frequentie en hoeveelheid straling verschilt per behandeling.

Hoe werkt bestraling?

Bestraling maakt het DNA in de kankercellen

 kapot. Als het DNA veel schade oploopt, 

kunnen de kankercellen niet meer goed 

delen en gaan ze meestal dood.

Bijwerkingen radiotherapie

• Veelal hetzelfde als chemotherapie. Wel afhankelijk van de plek die bestraald wordt.

De kanker overwonnen?

MAARTEN VAN DER WEIJDEN: 

'KANKER IS GEEN 'STRIJD' 

DIE JE WINT OF VERLIEST'

Maar was als iemand niet meer beter wordt?

• Palliatieve pijn
• Verminderen van klachten
• Begeleiding en ondersteuning in de terminale fase
• Angst weg nemen
  
• Aanvullende zorg

Tip: https://palliaweb.nl/richtlijnen-palliatieve-zorg

Vragen?