Herhaling SE 2

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

V4 - Thema 6

Mens en milieu

BINAS tabellen 93F-G

Accumulatie

Koolstofkringloop

Stikstofkringloop

Versterkt broeikaseffect

Eutrofiëring

• Ecosysteemdiensten
• Bemesting, eutrofiëring
• Bodembewerking, chemische en biologische bestrijding, accumulatie, bio-industrie en biologische veeteelt
• Duurzaamheid, koolstofkringloop, stikstofkringloop
• Versterkt broeikaseffect, klimaatsverandering
• Natuurbehoud, natuurbeheer, natuurontwikkeling

V5 Thema 1

Regeling

BINAS tabellen: 88, 89

Homeostase

• In stand houden dynamisch evenwicht
• Uitwendig en inwendig milieu
• Regelkring
• Normwaarde
• Negatieve en positieve terugkopppeling

Hormoon-receptorcomplex

Second-messenger

Regeling hormonen

Eilandjes van Langerhans

• a-cellen produceren glucagon en B-cellen produceren insuline
• Door insuline meer glucosetransporteiwitten in celmembraan
• Glucose in cellen omgezet naar glycogeen en opgeslagen
• Insuline stimuleert omzetting glucose naar vetten en eiwitten

Neuron

• Impulsen ontvangen en doorgeven
  
• Dendriet ontvangt impulsen
  
• Axon geleidt impulsen van cellichaam af
  
• Axon eindigt in synaps, spleet tussen uiteinde neuron en doelwit
  
• Cellichamen alle neuronen in of vlak bij CZS

Synaps

Soorten neuronen

• Impulsen ontvangen en doorgeven
  
• Dendriet ontvangt impulsen
• Axon geleidt impulsen van cellichaam af
• Axon eindigt in synaps, spleet tussen uiteinde neuron en doelwit
• Cellichamen alle neuronen in of vlak bij CZS

Zenuwcellen en zenuwen

Reflexboog

Natrium-kaliumpomp

• In neuron cytoplasma negatief geladen vergeleken met buitenkant neuron
• Rustpotentiaal -70 mV
• Buiten meer Na+ dan K+, in cytoplasma meer negatieve ionen
• Gehandhaafd door actief transport natrium-kaliumpomp

Impulsgeleiding

Skeletspieren

Myofibril

Sarcomeer

Contractie

Examentip

Hormonen, prikkels, impulsen, zenuwcellen en zenuwen zijn niet hetzelfde. Een hormoon verplaatst zich door het bloed. Een zintuigcel wordt geprikkeld, daardoor ontstaat een impuls in een zenuwcel. Zenuwcellen liggen gebundeld in zenuwen. 

• Homeostase, regelkring, normwaarde, positieve en negatieve terugkoppeling
• Hormoonklieren, hormonen
• Perifeer zenuwstelsel, zenuwcellen en zenuwen, gliacellen, 
• Animaal en autonoom zenuwstelsel
• Centraal zenuwstelsel, hersenen, ruggenmerg
• Reflexboog, parasympatisch en orthosympatisch deel zenuwstelsel
• Natrium-kaliumpomp, impulsgeleiding, saltoire impulsgeleiding, neurotransmitters, summatie
• Spierweefsel, skeletspieren, contractie, houding en beweging

V5 Thema 2

Waarneming en gedrag

BINAS tabel: 87C

Accomoderen

Verziend en bijziend

• Hoornvlies en ooglens breken licht
• Bolle lenzen convergeren licht, holle lenzen divergeren licht

Pupilreflex

Staafjes en kegeltjes

Pigmenten

Diepte zien

Sleutelprikkel

Supranormale prikkel

Leerprocessen

• Gewenning
• Inprenting
• Imitatie
• Conditionering (trial and error, geconditioneerde reflex en beloning)
• Inzicht

Sociaal gedrag

• Balts
• Territoriumgedrag
• Conflictgedrag
• Rangorde
• Staten (insecten)

• Interne en externe prikkels, adequate prikkels, receptoren
• Onderdelen oog, accomoderen, verziend en bijziend, pupilreflex, staafjes en kegeltjes, diepte zien
• Gedragssyteem en gedragsketen, ethogram en protocol
• Motivatie, periodieke invloeden, sleutelprikkels, supranormale prikkels
• Leerprocessen (gewenning, inprenting, imitatie, conditionering, inzicht)
• Sociaal gedrag (balts, territoriumgedrag, conflictgedrag, rangorde, staten)
• Gedrag bij mens, aangeboren en aangeleerd gedrag

V5 Thema 5

Planten

BINAS tabellen: 72, 81, 91

Groei

• Delingen in meristeem toppen van stengels en wortels (groeipunten) zorgen voor lengtegroei
• Diktegroei: cambium
• Celstrekking en celspecialisatie één van twee dochtercellen stamcel in meristeem

Houtvaten en bastvaten

• Houtcellen maken secundaire celwanden van cellulose en lignine, dwarswanden verdwijnen
• Bastvaten krijgen openingen tussen cellen, celkernen verdwijnen

Sapstroom

• Houtvaten (xyleem): anorganisch - water en zouten 
• Bastvaten (floeem): organisch - water en assimilatieproducten (glucose)

Watertransport wortelcellen

• Bij kurkbandjes actief transport mineralen via celmembraan
  
• Hoge osmotische waarde in centrale cilinder
• Osmose naar centrale cilinder
• Kurkbandjes verhinderen terugstromen water
• Water in houtvat stijgt --> worteldruk

Waterpotentiaal

• Verplaatsing van water (MPa)
• Osmotisch potentiaal wordt negatiever met meer opgeloste stoffen
• Drukpotentiaal wordt positiever met hogere turgordruk
• Water beweegt van hoog naar laag waterpotentiaal

Stijgende sapstroom

• Cohesie en adhesie samen grotere kracht dan zwaartekracht
• Water wordt omhoog getransporteerd

Houtvaten

• Watertransport door verschil waterpotentiaal door verdamping, water aangevuld door capillaire werking (verdampingsstroom)
• Huidmondjes kunnen sluiten om verdamping tegen te gaan
• In zomer vooral verdamping, in lente vooral worteldruk

Bastvaten

• Bevat vooral suiker
• Variabele richting sapstroom, van suikerbron naar plek waar suiker nodig is of opgeslagen wordt

Voortplantingsorganen plant

Zelfbestuiving en kruisbestuiving

Auxine

• Licht vermindert aanmaak auxine
• Auxineconcentratie lager aan belichte zijde
• Belichte zijde groeit langzamer
• Stengeltop groeit richting licht
• Auxine door zwaartekracht in onderkant stengel, waardoor deze naar boven groeit
• In wortel andersom

Fototropie

Geotropie

• Bouw planten
• Meristemen, groeipunten
• Houtvaten en bastvaten, cambium, jaarringen
• Transport door houtvaten en bastvaten, capillaire werking, worteldruk, waterpotentiaal
• Huidmondjes
• Assimilatie en dissimilatie, beperkende factor
• Geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting, bestuiving, bevruchting, stekken, enten, weefselkweek
• Auxine, fototropie en geotropie, ethyleen