V4 Evolutie, analoog/homoloog

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Bas 5 onderzoek naar evolutie

Leerdoelen:

• je kunt homoloog, analoog en rudimentair gebruiken en uitleggen in evolutie-context
• je kunt een cladogram opstellen en gebruiken binnen evolutie-context

§4.5 Onderzoek naar evolutie

• Hoe weten we hoe de evolutionaire stamboom in elkaar steekt? 
• Waarom  lijken sommige dieren enigszins op elkaar maar zijn ze helemaal niet verwant? 
• Hoe maak je een
  afstammingsdiagram (cladogram)? 

onderzoek naar evolutie

Verwantschap kan op verschillende manieren aangetoond worden:

• Door onderzoek naar overeenkomsten in anatomie (bouw, bijv. homologe organen)
• Door onderzoek naar rudimentaire organen 
• Door onderzoek naar overeenkomsten in biochemie (bepaalde stoffen in bijvoorbeeld bloed)
• door onderzoek naar DNA (de volgorde en overeenkomst van nucleotiden)

BS5: homologie <-> analogie

homologie

• zelfde ontstaansgeschiedenis
• zelfde bouwplan
• verschillende functies

verwantschap

analogie

• verschillende ontstaansgeschiedenis
• verschillend bouwplan
• zelfde functies

geen verwantschap

Stambomen - cladogram

Elke clade is een groep

organismen met een

gemeenschappelijk

kenmerk en een gemeen-

schappelijke voorouder.

Cladogram

Vb. analoge eigenschappen?

Opdracht 8 - Bron 16

• Welk uniek homoloog kenmerk delen de schildpadden, slangen, hagedissen, krokodillen en vogels volgens dit cladogram? - een gat in de schedel onder de oogkas
• Hoe heet deze groep in dit cladogram? reptilia
• Hoeveel clades zie je in het cladogram?12, elk blauw puntje vertegenwoordigt de voorouder met het unieke kenmerk dat de voorouder en de andere dieren in die clade gemeenschappelijk bezitten. Er zijn 12 van die puntjes.
• Mag je uit dit cladogram de conclusie trekken dat vogels meer verwant zijn aan krokodillen dan aan hagedissen? Licht toe.Ja, want vogels en krokodillen hebben meer gemeenschappelijke unieke homologe kenmerken dan vogels en hagedissen. Of: ja. Want de vogels en krokodillen delen een gemeenschappelijke voorouder die ze niet delen met de hagedissen.
• 
  

Stambomen (fylogenetische bomen en Cladogrammen)

Verwantschapschema's tussen soorten --> stamboom/fylogenetische 

boom

Verwantschap tussen groepen soorten

 --> cladogram

Splitsing: gemeenschappelijke voorouder

Hoe wordt verwantschap vastgesteld?

Je hebt gezien dat organen in verschillende organismen op elkaar kunnen lijken. Is deze gelijknis vanwege een gemeenschappelijke voorouder, dan noemen we dit homoloog. Is dezelfde vorm ontstaan zonder gemeenschappelijke voorouder, dan heet dit analoog. Welke eigenschappen die hieronder staan zijn volgens jou analoog? en welke homoloog?

homoloog

analoog

Het polsgewricht in een mens en de vingewrichten in een walvis

De vleugels van een meeuw en de vleugels van een vlieg

de duim van een gorilla en de duim van een wasbeer

de slurf van een mammoet en de slurf van een olifant

noem minimaal 3 onderzoeksmethoden voor het bepalen van verwantschap van soorten

Aan welke groep vissen is een schubbeneter het meest verwant volgens de stamboom?

Kijk naar de informatie.

Kijk daarbij goed naar de stamboom

1

Zoek in de stamboom de schubbeneter op.

Ga nu met je vinger langs de lijntjes.

Welke vis komt uit de eerste vertakking?

2

Lukt het nog niet?

Oefen met het werkblad: evolutie

3

1. aan de Petrochromis
2. aan de blauwe regenboogvis
3. aan de Plecodus
4. aan de prinses van Burundi

Homologe ontwikkeling in de evolutie
Welke van de deze structuren zijn homoloog?

1. de vleugels van nachtegalen en sprinkhanen
2. de voorpoten van vleermuizen en walvissen
3. het hart van kevers en hagedissen
4. het skelet van krabben en schildpadden