16e en 17e eeuw: humanisme en rederijkers

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Literatuurgeschiedenis: Renaissance

Voor we beginnen:

Wat weten jullie nog van de middeleeuwse literatuurgeschiedenis?

Middeleeuwse literatuur is bedoeld om .....

1. te lezen
2. te luisteren

Welke tekst wordt beschouwd als de oudste Nederlandse tekst?

1. Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu wat unbidan we nu?
2. Wildi u liefde te mi werts vesten, Ick sal u consten leeren sonder ghelijcke
3. So lange lach si hem an, Dat hi haer seggen began, Dat hi haers broeder doot hadde gesworen
4. God, die vander maghet was gheboren, Om dat hi niet en woude laten verloren Dat hi met sinen handen hadde gemaect

Wat betekent 'Diets'?

1. Diets is de taal die iedereen sprak in de Middeleeuwen
2. Diets is de overkoepelende term voor verschillende dialecten in Nederland

Waarom weten we van middeleeuwse teksten meestal de auteur niet?

1. Mensen hadden nog geen namen.
2. Kunst stond in dienst van God.
3. Verhalen werden mondeling overgeleverd.
4. We weten de meestal auteurs wel.

Waarom waren geestelijken zo belangrijk voor de middeleeuwse literatuur?

1. Zij bepaalden welke boeken er werden geschreven.
2. Zij waren de enigen die konden lezen, schrijven en onderwijs geven.
3. Alleen zij hadden geld voor het uitgeven van boeken.
4. Zij kenden de adel die boeken wilde lezen.

De 16e en 17e eeuw

Literatuur: geschiedenis en theorie

We starten met een filmpje: kijk en luister goed, je beantwoordt aansluitend een aantal vragen.

Wie vond de drukpers uit?

1. Laurens Jansz Coster
2. Geeraert Leeu
3. Johannes Gutenberg
4. Desiderius Erasmus

Wat was het literaire gevolg van de uitvinding van de boekdrukkunst?

1. Het was niet meer nodig om teksten op rijm te zetten om ze beter te kunnen onthouden.
2. Monniken moesten sneller schrijven om meer boeken te kunnen maken.
3. Men schreef alleen nog wetenschappelijke werken.

Wat was een gevolg van de uitvinding van de boekdrukkunst?

1. boeken werden veel duurder en dus onbetaalbaar
2. steeds meer mensen gingen lezen, wilden nieuwe kennis opdoen en dingen leren
3. Poëzie en liederen werden niet meer geschreven.
4. er kwam een eind aan de geestelijke literatuur

Waarom is de eerste gedrukte versie van Reinaert de Vos geen een op een vertaling van de oorspronkelijke versie?

1. het verhaal werd gekuist
2. het is geschreven in proza

Wat is humanisme?

1. een levensbeschouwing die de mens losdenkt van God
2. een levensbeschouwing die de mens centraal stelt
3. een levensbeschouwing gebaseerd op wetenschap
4. een levensbeschouwing die breekt met 't katholicisme

Wie is een bekende Nederlandse humanist?

1. Desiderius Erasmus
2. Francesco Petrarca
3. Dante Alighieri
4. Leonardo da Vinci

In welke taal schreef Desiderius Erasmus (1469-1536) zijn werken?

1. Diets
2. Frans
3. Latijn
4. Nederlands

Wat is het meest gelezen boek van Erasmus?

1. De vertaalde Bijbel
2. Lof der Zotheid
3. Zijn verzameling sonnetten
4. De contemptu mundi

Tussen Middeleeuwen en Renaissance: de Rederijkers

- rederijkerskamers (gildes voor burgers)

- vooral gedichten en toneelstukken

- nadruk op technisch vakmanschap 

- veel aandacht voor retorica 

De rederijkers

• Eind van de middeleeuwen;
  
• ontwikkeling van de rederijkerskamers : georganiseerde verenigingen van schrijvers;
  
• markeren de overgang naar de renaissance;
  
• zijn ook onderdeel uit van die Renaissance.
  

Rederijkers

• Literaire elite van midden 15e eeuw tot na 1600;
  
• beoefenen literatuur in verenigingsverband;
  
• waren officiële organisatoren van stedelijke festiviteiten;
  
• schrijven dichtwedstrijden uit (de landjuwelen);
  
• maken onderscheid tussen ‘vroede, amoreuze en het sotte’;
  
• vanaf 1500 groeit bij hen de aanzien voor het lied;
  
• spelen met taal.
  

Kenmerken Rederijkersgedichten

* Veel aandacht voor vormgeving en rijm (eindrijm, kettingrijm en dubbelrijm);
* Vorm en inhoud in harmonie door herhaling van versregels en rijmklanken.
*Verschillende dichtvormen o.a.:

• Ronddeel
  
• Acrostichon
  
• retrogarde
  

Rederijkersgedicht

• vaste dichtvorm, bestaande uit vier of meer strofen, een stokregel en een prince-strofe.
  
• Stokregel: (een) vaste en de strofe afsluitende regel in het rederijkersrefrein
  
• Prince-strofe: afsluitende strofe waarin de prince, het hoofd van de rederijkerskamer, aangesproken wordt; als variant ook gericht tot andere personen, bijvoorbeeld de geliefde (princesse).
  

Drie soorten gedichten (refreinen)

in 't vroede (in ernst)

in 't amoureuze (in de liefde)

in 't sotte (voor de grap of om te spotten, vaak met een "schuine" bijbedoeling).

Deze indeling zien we ook terug bij Bredero

Dus de Rederijkers:

• zijn literaire (amateur)kunstenaars; zij wilden hun kunst technisch zo perfect mogelijk maken. 
  
• bewijzen de gemeenschap diensten, vooral met gelegenheidsverzen. 
  
• organiseren zich in kamers die onderling wedstrijden houden: de landjuwelen. 
  

Brug tussen middeleeuwen en renaissance

De rederijkers sloegen een brug tussen de middeleeuwen en de renaissance. Dit deden ze op drie manieren: 

• Ze zich laten inspireren door klassieke voorgangers. 
• Eerbied voor kunst en literatuur zorgen voor nieuwe kunstopvattingen. 
• Ze maken nieuwe denkbeelden (bijvoorbeeld die van Erasmus) bekend onder het volk. 

Overgang Renaissance

Rederijkerspoëzie verdwijnt;

Er ontstaat een nieuwe cultuurbeweging: de renaissance

Wie/wat waren rederijkers?

1. Een rederijker is bezig met redelijk gedrag.
2. De rederijkers waren een groep mannen van burgerlijke en adellijke komaf die elkaar eigen werk voorlazen.

Welke levensbeschouwing hadden de rederijkers?

1. Idealisme
2. Humanisme
3. Estheticisme
4. Christendom

Rederijkers schreven toneelstukken om ...

1. te vermaken
2. te moralisren
3. te vermaken en te moraliseren
4. hun brood te verdienen

Huiswerk 20 januari

Lees paragraaf 9 in 'Literatuur: geschiedenis en theorie' en maak een samenvatting.