Pruiken en revoluties Deel 2

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Het slavernijverleden van Nederland

Abolitionisme

Herhaling 

herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen herhalen

Driehoekshandel

• Ontstaan van de driehoekshandel. 
  
  
• Route 1: Van Europa naar Afrika: Europese goederen verhandelen tegen slaven. 
• Route 2: Van Afrika naar Amerika: slaven werden verhandeld tegen suiker, tabak en katoen.
• Route 3:  Van Amerika naar Europa: tabak, suiker en katoen werd verhandeld op stapelmarkt. 
  
  

Uitleg

De Verlichting

vanaf ±1700

• Een periode waarin mensen hun kennis (willen) vergroten, door steeds meer uit te gaan van het verstand (rede, ratio)
• Door gebruik te maken van het verstand maken mensen een einde aan de 'duisternis' van domheid, bijgeloof en onverdraagzaamheid.

De Verlichting

vanaf ±1700

• optimisme (alle problemen oplossen met logisch nadenken = beter leven)
• verspreiden van kennis (verstand kun je alleen gebruiken als je kennis hebt)
• vrijheid (vrijheid om te kunnen denken wat je wilt)
• gelijkheid (alle mensen worden gelijk geboren, maar door achtergrond en opvoeding wordt status bepaald)

In discussiegenootschappen sprak men over hoe deze idealen uitgevoerd konden worden.

Conclusie:

slavernij gaat niet samen met Verlichting

 In plaats van je te richten op het ontbreken van een verbod in de Bijbel, moet je je richten op de ‘Geest des Christendoms’. Die geest laat zich wat Beets betreft goed samenvatten in het gebod je naaste lief te hebben (Leviticus 19:18), en een ander niet aan te doen wat je zelf niet zou willen (de gulden regel, Mattheüs 7:12/Lucas 6:31). Op basis daarvan móét je wel concluderen dat slavernij niet past in een christelijke samenleving.

(1857) 

Ook binnen de protestantse kerk groeide het bezwaar tegen de slavernij

DomineeNicolaas Beets

Abolitionisme

In de 18e eeuw ontstonden er bewegingen die ijverden voor de afschaffing van de slavernij. Eerst in Frankrijk en Engeland. Later ook in andere landen. 

De abolitionisten gingen campagne voeren om hun standpunt over te brengen. 

Verlichting

Onder invloed van het christendom en de Verlichting ontstaat het idee dat alle mensen gelijk waren.

Verlichtingsdenkers zoals Diderot en Montesquieu schreven pamfletten waarin zij argumenten geven tegen slavernij:

- Slavernij is immoreel

- Economisch niet nodig

Overschrijven

!

Verlichting

Onder invloed van het christendom en de Verlichting ontstaat het idee dat alle mensen gelijk waren.

Verlichtingsdenkers zoals Diderot en Montesquieu schreven pamfletten waarin zij argumenten geven tegen slavernij:

- Slavernij is immoreel

- Economisch niet nodig

Overschrijven

!

Van de opstand in Berbice 1763 

naar de opstand in Curacao 1795

de opstand op Curaçao (1795)

Berbice

Curaçao

1. Doel van deze slide

Deze slide is bedoeld als verwijzing naar de vorige les over de Opstand op de plantages in Berbice en een verwijzing naar de Opstand op Curaçao.

Indien u de eerste les niet gedaan heeft slaat u deze slide over.

2. Bespreek met de leerlingen

Hier kunt u nog de belangrijkste punten van de vorige les, de Opstand in Berbice kort bespreken en een relatie leggen naar een andere opstand, die op Curaçao.

3. Achtergrondinformatie

Overigens is de afstand tussen Berbice en Curaçao hemelsbreed ruim 1370 km.

Opstand op Curaçao 1795

Op 17 augustus start een grote opstand op Curaçao. Mensen in slavernij komen in verzet tegen het onmenselijk zware werk en de wrede mishandelingen.

Hun leider is Tula.

De opstand breidt zich snel uit over het hele eiland.

De opstand start op plantage Knip. 

Om Curaçao te kunnen verdedigen is bij de ingang van de haven een fort gebouwd, Fort Amsterdam. In het fort is ook de gevangenis ondergebracht. 

De pijl wijst naar een afbeelding van het fort. 

Op oude kaarten staat niet alleen een plattegrond, maar ook een aanzicht vanaf zee. Hiermee kun je Curaçao vanaf een schip herkennen. 

1. Doel van deze slide

De context schetsen van Curaçao.

2. Bespreek met de leerlingen

de tekst en bekijk de hotspots / oogjes op de kaart. Inzoomen op de kaart is mogelijk.

3. Achtergrondinformatie

De opstand start als een groep van ongeveer 50 slaafgemaakten op plantage Knip in verzet komen. Tula heeft samen met anderen de opstand op verschillende plantages voorbereid. Op suikerplantage Santa Cruz komen mensen in opstand onder leiding van Bastian Carpata. Het verzet op de plantages in het noordwesten van Curaçao groeit uit tot ongeveer 1200 opstandelingen.

Op weg naar de hoofdstad Willemstad passeren ze vele plantages. Een aantal plantagehouders is uit angst gevlucht naar de stad. Tula en zijn mannen profiteren van de achtergelaten voorraden voedsel en water. Maar niet overal treffen zij verlaten plantages aan. Er vinden ook aanvallen en plunderingen plaats, waarbij niet alleen mensen bevrijd en wapens buitgemaakt worden, maar ook enkele slachtoffers vallen. Steeds meer mensen zich aan bij Tula.

7 september 1795, Bemiddeling

Een priester bemiddelt tussen de opstandelingen en het Nederlands bestuur. In zijn verslag citeert hij Tula:
'Wij zijn al te zeer mishandelt, wij zoeken niemand kwaad doen, maar zoeken onze vrijheid. De fransche negers hebben hunne vrijdom bekoomen. Holland is ingenomen door de franschen, dus moeten wij ook hier vrij zijn.'

Dit archiefstuk is in slechte staat en aangetast door het klimaat, de tijd, beestjes en gebruik. 

1. Doel van deze slide

De reden van de opstand bespreken.

. Bespreek met de leerlingen

De katholieke pater Jacobus Schinck, die al jaren op Curaçao woont en de taal (Papiaments) goed beheerst, gaat als onderhandelaar op bezoek bij Tula. Van deze ontmoeting maakt hij een verslag dat hij op 7 september 1795 aan de gouverneur stuurt. 

3. meer uit het verslag van de pater:

“Toela begon dan te spreeken. 

Wij zijn al te zeer mishandelt, wij zoeken niemand kwaad te doen, maar zoeken onze vrijheid, de fransche negers hebben hunne vrijdom bekoomen, Holland is ingenomen door de franschen, vervolgens moeten wij ook hier vrij zijn; ik antwoorde hem dat in Holland onze overigheid woonde, en dat wij aan die overigheid moesten gehoorzaamen, waar op hij Toela antwoorde, als ’t zoo is, waar blijven dan de hollandsche scheepen? (…)

 “Heer Pater, komen alle mensen niet voort uit een vader Adam en Eva? Heb ik kwalijk gedaan dat ik 22 van mijn medebroeders verlost heb uit hun boeien, waarin zij onrechtvaardig geworpen waren? 

Wat kun je hier uit afleiden?

1. Tula zoekt wraak
2. Tula wil niet meer mishandeld worden
3. Tula wil vrijheid
4. Tula wil Frans worden

1. Doel van deze slide

De leerlingen vullen in wat de belangrijkste reden van Tula is om in opstand te komen.

2. Opdracht

Het goede antwoord is C, Tula wil vrij zijn.

De Nederlanders zetten Tula onder druk. Tula krijgt géén straf als hij de opstand stopt en iedereen weer aan het werk gaat.
Wat denk je dat hij kiest?

Weer aan het werk en geen straf

Hij zet de opstand voort

Andere keuze

1. Doel van deze slide

De leerlingen verplaatsen zich in Tula en denken na over zijn motivatie.

2. Opdracht

De leerlingen kunnen het niet weten, maar alleen vermoeden wat hij kiest. Daarom is deze vraag een ‘poll’. leerlingen kunnen zich bijvoorbeeld afvragen in hoeverre Tula de Nederlanders kan vertrouwen. Zou hij ongestraft kunnen terugkeren naar de plantage? 

Tula wordt gevangen genomen

Tula en zijn mede-leiders worden gevangen genomen en verhoord in Fort Amsterdam.

De Nederlanders willen dat hij bekent dat hij het bestuur van het eiland over wil nemen.

Daarvoor martelen ze hem. 

Er zijn vijf niveaus van pijniging. Pas bij de gruwelijkste martelingen geeft Tula toe.

1. Doel van deze slide 

De leerlingen realiseren zich dat slaafgemaakten die in opstand kwamen heel zwaar werden gestraft. 

2. Bespreek met de leerlingen

 In opstand komen is echt een daad van moed en wanhoop, want als je niet slaagt zijn de gevolgen zeer ernstig. 

De afbeelding komt uit de kaart van Curaçao (start van de les).

3. Achtergrondinformatie

Het begint met psychische marteling, oftewel dreigen om tot lichamelijke marteling over te gaan. Daarna wordt de gevangene op een pijnbank gelegd om met behulp van gewichten zijn ledematen uit te rekken. Als dat onvoldoende resultaat opleverde, kon dit uitrekken langduriger toegepast worden. Daarna gingen de ondervragers ertoe over de gevangene te slaan en in het laatste geval ook op allerlei andere manieren te martelen (de vijfde graad van pijniging). Tula heeft deze vreselijke pijnen tijdens zijn verhoren heel erg lang weten te doorstaan. 

Detail op de kaart: het schip wordt door slaafgemaakte mannen (5 personen voor het fort) richting de haven getrokken.

Hoeveel waarde ken jij toe aan de schuldbekentenis van Tula en waarom?

1. Doel van deze slide

De leerlingen laten nadenken over de waarde van de bekentenis.

2. Bespreek met de leerlingen

Tula heeft enkel en alleen door de martelingen toegegeven dat hij de leiding van het eiland wil overnemen.

Het is een valse bekentenis.

Doodstraf

Tula en andere leiders van de opstand krijgen een gruwelijke doodstraf. 

Op 3 oktober 1795 is Tula vermoord. 

Hertaling: 'Tula als de leider van al die moordenaars, plunderaars, brandstichters en als eindverantwoordelijke voor de aangerichte verwoestingen.

Tula die inmiddels ook heeft toegegeven dat hij overal opdracht toe heeft gegeven. Daarom zou ik willen voorstellen om hem op een houten wiel vast te binden en hem dan al zijn botten te breken en zijn gezicht door vuur te laten verschroeien. Daarna zou dan zijn hoofd met een bijl afgehakt moeten worden. Zijn hoofd zou daarna op een wiel of een speciaal daarvoor gemaakte paal geprikt moeten worden. Dat wiel of die paal wordt dan neergezet op een plaats die U edelachtbare heren daarvoor geschikt vinden.'

1. Doel van deze slide

Tula wordt ter dood veroordeeld, een gruwelijke dood.

2. Bespreek met de leerlingen

Bij het oogje kunt u de veroordeling lezen in een hertaling (modern Nederlands). De gruwelijke straf van Tula (geschreven als Thoula) is uitgebreid en tot in detail beschreven. Dit kan heftige reacties oproepen. U kunt ook vertellen dat de gruwelijke doodstraf expliciet beschreven wordt, zodat de leerlingen dit niet hoeven te lezen.

3 Mogelijke opdracht: 

De doodstraf wordt publiekelijk voltrokken. Waarom? Antwoord om een voorbeeld te stellen en zo te voorkomen dat nogmaals een opstand uitbreekt.

Laat de leerlingen nagaan hoe lang de opstand geduurd heeft.

Wat zegt dat over het veroordelingsproces?

17 augustus 1795 begint de opstand. Op 3 oktober is Tula vermoord, 6,5 weken na de start van de opstand.

4. Achtergrondinformatie

In de kantlijn wordt ook de straf van Nicolaas van Spransa, de broer (broeder) van Tula vermeld. Hij zal op het wiel worden gelegd en al zijn botten zullen worden gebroken. Dan krijgt hij de genadeklap en wordt hij van zijn kruis afgehaald.

Onder aan de pagina begint ook de veroordeling van Bastian Carpata, die de opstand op een andere plantage startte. 

Hoe bruikbaar en/of betrouwbaar zijn de gebruikte bronnen bij het proces van Tula?

1. betrouwbaar want ze zijn toen geschreven door iemand die er bij was
2. betrouwbaar want ze zijn voor een rechtbank geschreven
3. bruikbaar, ze zijn voor de machthebber geschreven, het weerwoord van Tula ontbreekt
4. niet bruikbaar of betrouwbaar omdat ze slecht te lezen zijn

1. Doel van deze slide

Nadenken over de bruikbaarheid en etrouwbaarheid van de gebruikte bronnen.

2. Bespreek met de leerlingen

De bronnen zijn destijds geschreven. Maar of ze altijd betrouwbaar waren is de vraag, zeker bij de schuldbekentenis.

Ze vertegenwoordigen het perspectief van de machthebber. 

3. Achtergrondinformatie 

Zelden lezen we echt iets van de hand van slaafgemaakten terug in staatsarchieven. Deze archieven zijn immers gevormd door de machthebbers en zodoende komt vooral het perspectief van de macht erin terug. Slaafgemaakten duiken alleen in deze archieven op op het moment dat zij er toe doen volgens de mensen die de archieven vormden. In het geval van slaafgemaakten op plantages doen zij ertoe op het moment dat zij in opstand komen. Dit is de enige reden dat er over Tula geschreven is. Aangezien in opstand komen als criminele daad werd beschouwd, wordt erover Tula ook als een crimineel geschreven. Specifiek de schuldbekentenis is niet erg betrouwbaar: de machthebber wilde een voorbeeld stellen en zette alles op alles om een bekentenis aan Tula en zijn medestrijders te ontlokken.

Het moment dat we wél echt dicht bij Tula komen is in het verslag van de onderhandeling, waarin Tula (volgens Pater Schinck) zegt: “wij zijn al te zeer mishandeld, wij zoeken niemand kwaad te doen, wij zoeken onze vrijheid”. Het is onwaarschijnlijk dat de pater Tula deze woorden (op papier) in de mond legt, dus dit is een zeldzaam moment dat we echt het perspectief van iemand in slavernij tegenkomen in het archief van de machthebber.

Tula is een nationale held op Curaçao. Er zijn monumenten voor hem opgericht. Er is een film over hem gemaakt en een boek geschreven. 

1. Doel van deze slide

Hoe kun je de herinnering aan iemand die al lang overleden is levend houden?

2. Bespreek met de leerlingen

Er zijn herinneringsmonumenten en een film over hem gemaakt en er is een boek over hem geschreven. Alles om hem niet te vergeten.

De link verwijst naar de trailer van de film Tula the revolt (duurt ca 2 minuten), de film is Engelstalig met Nederlandse ondertiteling.

De symboliek van het monument: het losmaken van de boeien van mensen in slavernij.

3. Mogelijke opdracht

Alles wat we weten van Tula komt uit de rechterlijke archieven, dat betreft nog geen 7 weken van zijn leven.

Hoe zou zijn leven er uitgezien kunnen hebben? Wat voor persoon was hij? Maak een beschrijving van zijn leven voor in je lesboek of een tekst voor een blog of rap.

Nieuw reglement

Na de opstand komt er een nieuw slavenreglement waarmee plantage-eigenaren gedwongen worden beter voor de mensen in slavernij te zorgen. Doel: handel behouden door opstanden te voorkomen.

Er worden afspraken gemaakt over werktijden, eten en kleding. 

Lijfstraffen mogen wel. Er mag echter niet te hard gestraft worden. 

1. Doel van deze slide

Wat levert een nieuw reglement op en voor wie?

2. Bespreek met de leerlingen

Na de opstand komt er een nieuw reglement: de plantage-eigenaren moeten beter voor de slaafgemaakten op de plantage zorgen, zodat ze niet meer in opstand komen. Want dat is slecht voor de handel, er moet tenslotte producten geleverd worden, zodat winst gemaakt wordt.

Om toekomstige opstanden te voorkomen worden maximale arbeidsuren vastgesteld en moeten de plantage-eigenaren voor kleding zorgen. Fysiek straffen mag nog steeds, maar niet onmatige of onredelijk. Wat onmatig en onredelijk is wordt niet beschreven.

Nederlands protest tegen slavernij  

In de 19e eeuw komt het protest tegen slavernij langzaam op gang in Nederland en dan alleen in beperkte kringen. Vooral vrouwen komen in actie. Zo schrijven vrouwen uit het Groningse Marum in 1855 een brief aan de koning.

'Ondergetekenden, allen ingezetenen van de Gemeente Marum, provincie Groningen, diep doordrongen van het onchristelijke en onmenschelijke der slavernij'

'Ja Sire! Het is de wensch van ons allen, onze vurigste bede: dat Neerlands geliefde Koning eerlang met opgeruimd hart zeggen mag: Wij hebben onder de vele millioenen menschen die wij in onderscheidene werelddelen der aarde regeeren geene slaven meer, alle onze onderdanen zijn vrij.'

1. Doel van deze slide

Protesten tegen slavernij komen in Nederland langzaam op gang.

2. Bespreek met de leerlingen

Deze brief van de Marumse vrouwen verwijst naar de troonrede van de koning waarin hij afschaffing van slavernij heeft aangekondigd.  Maar er moet onderhandeld nog worden over de hoogte van de compensatie maatregelen voor de plantage-eigenaren. Het wetsvoorstel komt er pas in 1863. 

Bij de oogjes kunt u stukken tekst lezen.

3. Achtergrondinformatie

Het verzet tegen afschaffing van slavernij wordt gevoed door Engelse vrouwen. In Engeland is in 1833 slavernij afgeschaft onder meer door dat Engelse vrouwen 400.000 handtekeningen ophalen tegen slavernij. Engelse vrouwen houden ook in Nederland  pleidooien voor afschaffing van slavernij. Dit leidt tot een grote petitie in 1842. De regering is zich dan bewust dat afschaffing gezien internationale ontwikkelingen niet te voorkomen is, maar wil voorkomen dat afschaffing van slavernij leidt tot ineenstorting van de plantage economie.

Afschaffing slavernij

Nederland schaft in 1814 de handel in slaafgemaakten af.

Pas in 1863 wordt slavernij verboden.

De eigenaren van de plantages ontvangen een vergoeding van 300 gulden voor iedere slaafgemaakte.

Mensen die in slavernij gewerkt hebben, krijgen niets. Zij zijn verplicht nog 10 jaar op de plantage te werken.

Hertaling

'Aan de "eigenaren" van de "slaven" wordt een vergoeding toegekend.'

Hertaling:

'De vrijgemaakten staan onder een bijzonder toezicht van de Staat voor 10 jaren.' 

1. Doel van deze slide

Stappen naar afschaffing slavernij.

2. Bespreek met de leerlingen

In 1814 verbiedt Nederland de winstgevende handel in slaven.

Het parlement kan het echter niet eens worden over de schadevergoeding die de eigenaren van de plantages moeten krijgen. Pas in 1863 wordt de slavernij zelf afgeschaft in de Nederlandse koloniën. De staat compenseert alleen de plantage-eigenaren en niet de slaafgemaakten. Bovendien zijn veel mensen in slavernij nog steeds niet vrij. Zij worden onder toezicht gesteld. In Suriname is men verplicht nog tien jaar op de plantage te werken tegen een karig loon.

Pas daarna krijgen ze volledige burgerrechten en zijn ze echt vrij.

3. Achtergrondinformatie

In 1833 werd slavernij verboden in de Britse kolonies. Internationaal gezien is Nederland pas een van de laatste landen die ertoe over gaat de slavernij af te schaffen. Lang is de mening algemeen dat de tot slaafgemaakten de vrijheid niet zouden aankunnen. Daarbij komt dat de eigenaren van de plantages aanzienlijke financiële schade zouden lijden van de afschaffing. En dat economische argument was misschien nog wel belangrijker.  

Wanneer zijn volgens jou de voormalige slaafgemaakten echt vrij?

I. Doel van deze slide

Leerlingen laten nadenken over wanneer iemand echt vrij is. 

2. Opdracht, open vraag

In Suriname worden voormalige tot slaaf gemaakten die tussen de 15 en 60 jaar oud zijn, verplicht om gedurende 10 jaar bij een plantagehouder in dienst te blijven. Pas daarna zijn ze vrij.

Achtergrondinformatie

Na de afschaffing van de slavernij in 1863 werd contractarbeid in Suriname ingevoerd om de plantages te voorzien van voldoende goedkope arbeidskrachten. Op volgepakte schepen worden contractarbeiders uit Brits-Indië en Nederlands-Indië geronseld om in Suriname onder slechte omstandigheden aan het werk te gaan voor een karig salaris. De vraag dringt zich op hoe groot het verschil met de periode van de slavernij eigenlijk is.

Button 1873

Tijdens Keti Koti lopen veel mensen met een zwarte button met '1873' in witte cijfers. Zij willen hiermee zeggen dat de slavernij weliswaar formeel werd afgeschaft in 1863, maar dat de vroegere slaven nog tien jaar lang verplicht werden om op de plantages te blijven werken. Dus eigenlijk waren ze pas echt vrij in 1873.

Afsluiting

Vragen?

Onduidelijkheden?

herhaling?