hormoonstelsel en ziekten van het hormoonstelsel

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 2

lesstof Hormoonstelsel en ziekten van het hormoonstelsel

Ziekten Hormoonstelsel

Lesdoel voor 2 weken

Aan het einde van de twee lessen kennen jullie de belangrijkste ziektebeelden van het hormoonstelsel

Hormoonstelsel

Hormoon = een chemische boodschapper

2 regelsystemen in het lichaam:

• Zenuwstelsel werkt met "stroompjes"
• Hormoonstelsel werkt met "stofjes"

Wat is het hormoonstelsel?

1. Stoffen die de werking van bepaalde organen regelen
2. Alle klieren en organen die hormonen in het lichaam maken
3. Alle hormonen die worden aangemaakt in het lichaam
4. Alle zenuwen die hormonen aanmaken

Hormonen

• Hebben alleen effect op cellen die er gevoelig voor zijn
  
• Worden direct aan het bloed afgegeven, interne secretie
  

Hormoonproducerende klieren:

Pijnappelklier, hypofyse, 

schildklier, bijschildklier, juxtaglomerulaire cellen (nieren), bijnier, 

eilandjes van Langerhans (pancreas), 

eierstok, zaadbal

Hypofyse

• Antidiuretisch hormoon: verminderen wateruitscheiding door de nier
  
• Groeihormoon: stimuleert de celdeling en de celgroei
  
• Diverse hormonen: weeën, melkproductie, zaadcelproductie, eicelrijping
  
• Diverse hormonen: stimuleren andere organen om hormonen te maken, bv schildklier

Hypofyse

ziektebeelden?

Ziekten van hypofyse

• Acromegalie 
• Gigantisme
• Gynaecomastie
• Diabetes insipidus

Acromegalie = gigantisme = kun je herkennen aan de groei van de handen, voeten, tong en onderkaak. Eigenlijk neemt de omvang van alle organen toe. De verschijnselen van acromegalie worden vaak pas na jaren zichtbaar. 

Gynaecomastie = borstvorming bij mannen

Diabetes insipidus is een ziekte waarbij de nieren meer urine produceren dan normaal. Dit komt door een tekort aan een bepaald hormoon, het antidiuretisch hormoon of ADH. 

Pijnappelklier

welke ziektebeelden?

Ziektebeelden

1. Pineal cysten (pijnappelkliercysten)

2. Tumoren van de pijnappelklier: Tumoren in dit gebied zijn zeldzaam maar kunnen druk geven op omliggende structuren.

3. Verkalkingen en verouderingsveranderingen

4. Ontstekingen of infecties (zeer zeldzaam)

5. Functionele afwijkingen: Verstoring van melatonineproductie (bijv. door beschadiging van de klier).  Kan leiden tot slaap-waakstoornissen.

 Vaak secundair aan een andere aandoening (trauma, tumor, bestraling).

Diabetes

Welke hormonen sturen indirect de suikerspiegel in je bloed aan?

1. Groeihormoon (GH)

 Heeft geen directe werking op bèta-cellen.

 Verhoogt de bloedsuiker → pancreas moet harder werken.

Groeihormoon veroorzaakt: Insulineresistentie in spieren en vetweefsel

Meer afbraak van vetten → vrije vetzuren remmen insulinewerking

Meer glucoseproductie door de lever

Resultaat: de bloedsuiker stijgt → de bèta-cellen van de eilandjes van Langerhans worden geactiveerd om meer insuline af te geven.

Dus GH activeert de eilandjes alleen indirect via hyperglykemie.

2. ACTH → cortisol

ACTH zelf doet niets met de pancreas: het stimuleert de bijnieren om cortisol te maken.

Wat doet cortisol? Verhoogt glucoseproductie door de lever

• Verhoogt insulineresistentie
  
• Verhoogt afbraak van eiwitten → meer substraten voor gluconeogenese: Remt glucose-opname in perifere weefsels: Resultaat: meer glucose in het bloed → de eilandjes van Langerhans reageren met: verhoogde insuline-afgifte (bèta-cellen)verlaagde glucagon-afgifte (alfa-cellen) ; Kortom: cortisol dwingt de pancreas tot compensatie.

 3. TSH → schildklierhormoon (T3/T4)

TSH zelf beïnvloedt de pancreas niet: Maar T3/T4 versnellen de stofwisseling.

Effecten van schildklierhormoon:

• Verhoogde glucose-opname uit de darm
  
• Versnelde koolhydraatstofwisseling

Meer leverglucoseproductie: Versnelde afbraak van insuline → pancreas moet meer produceren: Resultaat: stijging of snellere fluctuaties in glucose → eilandjes van Langerhans reageren door meer insuline vrij te geven.

Wat kunnen de oorzaken zijn van diabetes mellitus type 1

1. Erfelijkheid , overbelasting, infectie, auto-immuunziekte
2. Erfelijkheid, geelzucht, overbelasting, infectie
3. Auto-immuunziekte, erfelijkheid, overbelasting, obesitas
4. Geen idee

Diabetes Mellitus, symptomen

Type 1

• Veel dorst, veel plassen
  
• Afvallen zonder reden
  
• Gevoel van ziek zijn
  
• Honger
  
• Wazig / slecht zien
  
• Misselijk en overgeven

Type 2

• Vermoeidheid
• Veel dorst, veel plassen
• Branderige, rode ogen, wazig, dubbelzien, slecht zien
• Wondjes die slecht genezen
• Regelmatig blaasontsteking
• Kortademigheid
• Pijn in de benen bij lopen

Wat is hypoglykemie?

1. Weinig glucose in je bloed
2. Te weinig zuurstof in het bloed
3. Veel glucose in je bloed
4. Te veel zuurstof in het bloed

Symptomen van een Hypoglykemie zijn onder andere:

1. Duizeligheid, vermoeidheid en honger
2. Dorst, slaperigheid en vaak urineren
3. Misselijkheid, vermoeidheid en een droge tong
4. geen van allen

Wat is het controlecentrum in het feedbackmechanisme van de glucosespiegel?

1. Hypothalamus
2. Hypofyse
3. Hersenstam
4. Pancreas

Zoek op Ziektebeelden 

Schildklier

Hyperthyreoïdie

Te veel schildklierhormoon door een te actieve schildklier. 
De “thermostaat” van de kachel staat te hoog. 

Oorzaak: 

• Ziekte van Graves (auto-immuunziekte)
  
• Goedaardige tumor in schildklier
  
• Thyreoïditis (ontsteking schildklier)

1. Ziekte van Graves 

Auto-immuunziekte: antilichamen stimuleren TSH-receptor → te veel schildklierhormoon.

Belangrijkste symptomen:

Gewichtsverlies

Hartkloppingen, snelle pols, Warmte-intolerantie, transpireren, Trillen, Rusteloosheid/onrust

Hyperthyreoïdie, symptomen

• Vermoeidheid
  
• Hartkloppingen
  
• Kortademigheid
  
• Warmte-intolerantie
  
• Overmatig transpireren
  
• Toegenomen eetlust
  
• Gewrichtsverlies
  

• Warme, vochtige handen
  
• Verminderde menstruatie
  
• Gejaagd gevoel
  
• Verdikte of vergrote schildklier (struma)
  
• Toename van de beweeglijkheid
  
• Trillen van de vingers
  
• Snelle polsslag
  

Hyperthyreoïdie

Diffuus struma: HYPERTHYREOÏDIE (te snelle schildklier)

Oogklachten: uitpuilende/irritatie (orbitopathie)

Behandeling:

Strumazol of PTU (remt hormoonproductie)

Bètablokkers (voor klachten)

Radioactief jodium (definitieve behandeling)

Operatie bij grote struma of specifieke indicaties

Hyperthyreoïdie

Behandeling:

• Schildklierremmende medicijnen
  
• Radioactief jodium
  
• Operatie (zelden)
  

Prognose:

Goed behandelbaar

Hypothyreoïdie

• Te traag werkende schildklier
• Vermoeidheid
• Koud
• Haaruitval

Oorzaak; ziekte van Hashimoto: Hashimoto-thyreoïditis Auto-immuunziekte waarbij de schildklier geleidelijk wordt beschadigd → te weinig hormoon.

Als er lange tijd een tekort aan jodium is, zal het hormoonstelsel proberen dit tekort te compenseren.
Op welke wijze reageert het hormoonstelsel op dit tekort?

1. De hypofyse gaat remmende hormonen afgeven waardoor de bijnieren sterk in omvang gaan afnemen.
2. De hypofyse gaat remmende hormonen afgeven waardoor de schildklier sterk in omvang gaat afnemen.
3. De hypofyse gaat stimulerende hormonen afgeven waardoor de bijnieren sterk in omvang gaan toenemen.
4. De hypofyse gaat stimulerende hormonen afgeven waardoor de schildklier sterk in omvang gaat toenemen.

Opdracht (schildklier / diabetes)

Maak  per ziektebeeld 5 vragen waar of niet waar vragen 

Zorg dat je de antwoorden kan onderbouwen.

les 2 Pathologie Hormoonstelsel

Bijnieren

Opdracht

Aan het einde van de les:

• Ken je de pathologie van de bijnieren
• heb je een samenvatting van de pathologie van het hormoonstelsel.

Bijnieren: Ad Renes 

Merg: Produceert (nor)adrenaline in acute stresssituaties

• Verhoogt spierspanning/hartslag/bloedtoevoer spieren
• Verwijdt de pupillen, vernauwt niet-essentiële vaten
• Verhoogt vrijmaking van glucose uit glycogeen

Schors: 

• Aldosteron: Verhoogt bloeddruk via heropname van zout
• Cortisol: Verhoogt bloedsuikerspiegel en remt ontstekingsreacties
• Geslachtshormonen: Androgenen (mannelijk) en oestrogenen

Cortisol staat onder invloed van stress en dag-nachtritme. 

- verhoogt bloedsuikerspiegel door remmen van opname glucose en bevorderen aanmaak van glucose.

- bevordert hiervoor afbraak van vet

- bevordert hiervoor afbraak van eiwit

Bijnieren:

Kleine klieren die bovenop de nieren liggen

2 delen: bijnierschors en bijniermerg

Bijnierschors: endocrien weerfsel maakt aldosteron, cortisol en geslachtshormonen

Aldosteron: regelt zoutgehalte in bloed. Natrium en kalium werken samen en vullen elkaar aan en moeten in het bloed in evenwicht zijn.

Cortisol; heeft invloed op suikergehalte in het bloed. ACTH uit de hypofyse zet de bijnier aan om cortisol te maken. Cortisolgehalte is verhoogt in stresssituaties (gevaar of ziekte), cortisol zorgt ervoor dat deze reacties niet te heftig verlopen, bv bij allergische reactie dan kunnen corticosteroiden (bv prednison)toegediend worden om de allergische reactie af te zwakken.

Geslachtshormonen: Androgenen (mannelijke) en Oestrogenen (vrouwelijke geslachtshormonen. Beiden worden bij ieder mens geproduceerd alleen bij andere sekse in lage concentraties.

Bijniermerg: zenuwweefsel, produceert onder invlode van zenuwsignalen 2 hormonen: adrenaline en noradrenaline. In situaties van actute stress worden deze hormonen uitgescheiden. Zijn eiwithormonen en werken hierdoor zeer snel. Het lichaam kan daardoor meteen reageren op noodsituaties (fight or flight reactie). Noradrenaline heeft ongeveer dezelfde effecten als adrenaline en noradrenaline kan omgezet worden in adrenaline

Hypothalamus

CRH

Hypofyse

ACTH

Bijnieren

Aldosteron

Cortisol en Adrenaline

Stress

Vocht-balans

CRH: Corticotropin-releasing hormone (rol: neurotransmitter)

ACTH =Adreno CorticoTroop Hormoon 

(= bijnierschors-stimulerend) 

Ziekte van Addison

Ziekte van Addison: Te weinig Cortisol in het bloed

• Door onvoldoende werking van bijnierschors (auto-immuunziekte)
• Door onvoldoende aansturing van hypothalamus/hypofyse

Symptomen: 

• Lage bloeddruk, lage bloedsuiker
• Bruine/witte verkleuring van de huid
• Vermoeidheid, zwakte
• Misselijkheid, braken, gewichtsverlies

Ziekte van Addison

• Te kort aan aldosteron en cortisol is het bloed
• soms ACTH sterk verhoogd (door hypofyse)
• Problemen met hypofyse, dus geen stimulatie bijnier
• Bepaalde medicatie kan functie hypofyse, hypothalamus en bijnier verstoren

De ziekte van Addison (primaire bijnierschorsinsufficiëntie) ontstaat doordat de bijnierschors onvoldoende cortisol en vaak ook aldosteron aanmaakt. Dat gebeurt omdat de bijnierschors zelf beschadigd is.

Auto-immuun vernietiging van de bijnierschors (veruit het meest voorkomend)

Het immuunsysteem valt de eigen bijnierschors aan.

→ Dit heet auto-immuun adrenalitis en is in westerse landen de oorzaak in 70–90% van de gevallen.

Vaak geassocieerd met andere auto-immuunziekten:

Ziekte van Hashimoto of Graves

Type 1 diabetes

Vitiligo

Pernicieuze anemie

Addison Crisis

Levensbedreigende situatie:

• Plotselinge verergering van klachten door stress: cortisol daalt te snel...
  
  

Symptomen:

• lage bloeddruk, snelle hartslag
  
• snelle ademhaling, zweten
• lage bloedsuikers
  
• kans op een beroerte, hersenschade
• kans op een hartaanval, orgaan falen en coma

Verschil tussen de ziekte van Addison en een Addisoncrisis

1. Ziekte van Addison (primaire bijnierinsufficiëntie)

Dit is een chronische aandoening waarbij de bijnieren te weinig cortisol en aldosteron produceren.

Het lichaam komt langzaam hormonen tekort.

Kenmerken van Addison (geleidelijk):

Vermoeidheid

Lage bloeddruk

Donkere huid (hyperpigmentatie)

Gewichtsverlies

Buikklachten

Zouthonger

De symptomen bouwen langzaam op en zijn niet direct levensbedreigend, maar wel onbehandeld gevaarlijk op de lange termijn.

2. Addisoncrisis (acute bijniercrisis)

Dit is een levensbedreigende noodsituatie door plotseling en ernstig tekort aan cortisol.

Het is een acute ontregeling die vaak ontstaat door stress, infectie, koorts, operatie, trauma of stoppen met medicatie.

Kenmerken Addisoncrisis (plotseling):

Ernstige lage bloeddruk → risico op shock

Ernstige misselijkheid/braken

Buikpijn

Koorts

Verwardheid → bewustzijnsdaling

Ernstige uitdroging

Lage natrium, hoog kalium

Behandeling moet direct gestart worden (spoed):

→ hydrocortison injectie, vocht, zout.

Groep 2: Ziekte van Cushing

Wat zou er gebeuren als de bijnieren te hard werken?

Syndroom/ziekte van Cushing

Syndroom/ziekte van Cushing: Teveel Cortisol in het bloed

• Door goedaardige tumor van hypofyse (ziekte)
• Door (bijnier)tumoren, gebruik van corticosteroïden of stress (syndroom)

Symptomen:

• Toename van vet in gezicht en romp
• Buffalo hump
• Verhoogde bloedsuiker 
• Snel blauwe plekken en striae
• Vermoeidheid en depressie

• Botontkalking
• Spier- en gewrichtsklachten
• Dunne armen en benen

En dan?

Diagnostiek:

• Urineonderzoek
• Beeldvorming (MRI of CT)

Behandeling:

• Operatie van hypofyse/bijnier
• Bestraling
• Minderen met medicatie

De oorzaak van de ziekte van Cushing ligt in

1. bijnierschors
2. bijniermerg
3. bijschildklier
4. schildklier

Wat is de ziekte van Cushing?

1. Te langzaam werkende schildklier
2. Bijnierinsufficiëntie
3. Ziekte van de Alvleesklier
4. Hypofyse tumor

Vragen?

Welk hormoon stimuleert de terugresorptie van natrium?

1. ADH
2. Adrenaline
3. Aldosteron
4. Erytropoëtine

cortisol/ corticosteroïden

1. maakt glycogeen vrij uit spieren en lever
2. transporteert glucose in lichaamscellen
3. bevordert de opname van glucose uit de darm
4. maakt van eiwitten en vetten glucose

Evaluatie Lesdoel 

Aan het einde van de twee lessen kennen jullie de belangrijkste ziektebeelden van het hormoonstelsel.

Gehaald?....dan nu de opdracht.

opdracht

klaar? inleveren