5.3 en 5.4 Erfelijkheid VWO 4

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Erfelijkheid

Hoofdstuk 5, Nectar, 4e ed.

Vwo 4

Belangrijke begrippen H5

Genotype: de verzameling genen in een cel.

In erfelijkheidsvraagstukken; Gg of gg of X^kY, etc

Fenotype: waarneembare eigenschappen van een individu.

In erfelijkheidsvraagstukken: 'Kleurenblind, jongen'

Belangrijke begrippen H5

Gen: deel van het chromosoom dat codeert voor één erfelijke eigenschap (bijvoorbeeld oogkleur)

Allel: mogelijke invulling van een gen.

Gen: 'oogkleur', Allel: 'blauw of bruin of groen'.

Belangrijke begrippen H5

Dominant allel: komt altijd tot uiting komt in het fenotype.

Recessief allel: komt alleen maar in het fenotype tot uiting komt als er geen dominant allel is.

Onvolledig dominant allel: komt deels tot uiting in het fenotype.

Voorbeeld: allel voor rood en allel voor wit samen levert roze op.

Belangrijke begrippen H5

Homozygoot: twee dezelfde allelen

bv. GG of gg

Heterozygoot: twee verschillende allelen

bv. Gg

Belangrijke begrippen H5

X-chromosomaal / geslachtschromosomaal: de eigenschap is gelegen op het geslachtschromosoom.

Voorbeeld: kleurenblindheid. X^KX^k of X^kY

Autosomaal: op een 'normaal' chromosoom gelegen (alles behalve het geslachtschromosoom) gelegen.

Voorbeeld: oorlelvorm. LL of Ll of ll

Overervingssystemen

1 Dominant-recessief (Gg)

2 Intermediair (RW)

3 Multipele allelen (I^A, I^B en i) / (V^A, V^a en v)

Binnen deze systemen kan ook nog sprake zijn van:

- Autosomale overerving of X-chromosomale overerving

- Letale combinaties van allelen of gekoppelde overerving.

Wat moet je kunnen?

Je moet zélf een kruising kunnen uitschrijven, met elke van de genoemde systemen. Ook in de vorm van een stamboom.

Vraag kan zijn: "Wat is de genotype- en fenotypeverdeling in de F₁-generatie bij de volgende kruising...". Of: "Leidt uit de F₁ uit wat het genotype van de ouders moet zijn". Etc.

Dominant-recessief systeem

Een voorbeeld, uitgewerkt door Stefan

Horens = dominant, autosomaal = H

Geen horens = recessief, autosomaal = h

Intermediair systeem

Een voorbeeld, uitgewerkt door Stefan.

Rood = intermediair, autosomaal = R

Wit = intermediair, autosomaal = W

Multipele allelen: co-dominantie

Een voorbeeld, uitgewerkt door Stefan.

bloedfactor A = co-dominant, autosomaal = I^A

bloedfactor B = co-dominant, autosomaal = I^B

géén bloedfactor = recessief, autosomaal = i

Letale factor

Een voorbeeld

Gekoppelde genen, voorbeeld

Normale vleugels = dominant, autosomaal = N

Vleugelstompjes = recessief, autosomaal = n

Grijs = dominant, autosomaal = G

Zwart = recessief, autosomaal = g

Stamboom

Andere notatie

Rondje = vrouw

Vierkantje = man

Bij stamboom

Eerst 'inzoomen' en genotype onder vierkant/rondje zetten.

Dan uitzoomen of dat genotype mogelijk is, en of het extra informatie oplevert over genotypen van ouders of kinderen.

Dihybride kruising

Kruising waarbij je let op twee eigenschappen tegelijk.

Zelfde systeem, maar dan 4 letters i.p.v. 2.

Zie mijn YouTube kanaal voor uitleg.

Zelf bestuderen

blz 175/176:

Genetische modificatie

Gentherapie