Les 1: je omgeving waarnemen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t, mavo
• Leerjaar 1

Les 1: je omgeving waarnemen

Inhoud

- Uitleg je omgeving waarnemen

-Opgave

-Filmpjes

Wat gaan we leren?

• Je kunt de werking van zintuigen beschrijven.
• Je kunt de zintuigen noemen met hun ligging en hun prikkel.
  

Je omgeving waarnemen

Je kunt dingen om je heen zien, horen, ruiken, proeven en/of voelen. Daarvoor gebruik je de zintuigen. Om waar te nemen heb je ook je hersenen nodig.

Waarnemen

De kok in afbeelding ziet en ruikt de chocolade. Hij gebruikt de zintuigen in zijn ogen en zijn neus. De zintuigen sturen seintjes naar de hersenen. De hersenen verwerken deze seintjes. Daardoor ziet en ruikt de kok de chocolade. Zien, horen, ruiken, proeven 

en voelen zijn de manieren waarop je je 

omgeving waarneemt.

Zintuigen

Om je omgeving waar te nemen, gebruik je zintuigen. Een zintuig is een orgaan dat

reageert op een invloed uit de omgeving. Zo’n invloed heet een prikkel. Voorbeelden

van prikkels zijn licht, geluid, geur, smaak en aanraking. Doordat je zintuigen die

prikkels opvangen, kun je allerlei dingen waarnemen.

In de zintuigen liggen zintuigcellen. Als zintuigcellen prikkels opvangen, ontstaan

impulsen. Dat zijn een soort elektrische signalen (‘seintjes’). Zintuigcellen zijn

aangesloten op zenuwen. De zenuwen leiden de impulsen naar de hersenen. In de

hersenen word je je bewust van de prikkels (zie afbeelding). Daardoor kun je de

omgeving waarnemen.

Zintuigen

De bekendste zintuigen liggen in je ogen en in je oren. Maar er liggen ook zintuigen in je neus, in je tong en in je huid. Al je zintuigen samen vormen het zintuigenstelsel. In de afbeelding zie je enkele zintuigen. Op de roodgekleurde plaatsen liggen zintuigcellen.

Zintuigen in de huid

In je huid liggen zintuigen waarmee je iets kunt voelen. Je kunt vier prikkels voelen: warmte, koude (kou), druk en aanraking. Warmtezintuigen reageren als je huid iets aanraakt wat warmer is dan je huid. Koudezintuigen reageren als je huid iets aanraakt wat kouder is. Drukzintuigen reageren als er op je huid wordt gedrukt. Tastzintuigen reageren op lichte aanraking van je huid. Met je tastzintuigen kun je waarnemen hoe voorwerpen aanvoelen, bijvoorbeeld glad, ruw, hard of zacht. De tastzintuigen liggen in tastknopjes.

Behalve prikkels voor zintuigen kun je ook pijn waarnemen. Pijn neem je waar met pijnpunten. Dat zijn de uiteinden van zenuwen. In afbeelding op de vorige slide zie je een pijnpunt in de huid. Pijnpunten komen op allerlei plaatsen in je lichaam voor, ook in dieper gelegen organen.

Elk zintuig is gevoelig voor een andere prikkel. In tabel op de volgende slide staan de zintuigen, hun ligging en de prikkel waar ze gevoelig voor zijn.

Tabel met zintuigen, hun ligging en prikkels.

Een konijn wist door stampgeluid ’s nachts de eigenares van het dier te wekken en te waarschuwen voor een inbreker, die daarop vluchtte.

Wat is de prikkel waardoor de vrouw wordt gewekt?

Hoe reageren de zintuigcellen in het oor van de vrouw als ze geluidsprikkels opvangen?

Wat zijn impulsen?

Waar gaan de impulsen uit het oor van de vrouw naar toe?

In welk deel van het lichaam wordt de vrouw zich bewust van het geluid?

Hoeveel verschillende zintuigen liggen er in je hoofd?

1. 4
2. 5
3. 7
4. 8

Je kunt waarnemen door te zien, horen, ruiken, proeven en voelen.

Zintuigen waarmee je iets kunt voelen, zijn...

Zintuigen die in de huid liggen, zijn...

De haren op je hoofd kun je voelen met ...

1. drukzintuigen
2. tastzintuigen

Een zware rugzak voel je op je schouders met ...

1. drukzintuigen
2. tastzintuigen

Een meisje rent de zee in en voelt dat het zeewater erg koud is. In de zinnen staat wat er gebeurt in haar lichaam.

In welke volgorde vinden deze gebeurtenissen plaats?

1

2

3

4

Het meisje voelt dat het water koud is.

Een impuls gaat van het koudezintuig naar haar hersenen.

Een lage temperatuur bereikt de koudezintuigen.

Koudezintuigen zetten prikkels om in impulsen.

Marit hoort een piepje, zij ziet haar telefoon en pakt hem beet.

Op welke drie manieren neemt Marit de telefoon waar?

Door welke drie prikkels wordt Marit zich bewust van de telefoon?

In welke lichaamsdelen van Marit ontstaan hierbij impulsen?

Vanaf welke zintuigen van Marit gaan impulsen naar haar hersenen?

Door een gaatje in een kies kan de kieszenuw bloot komen te liggen (zie afbeelding). Hierdoor ontstaat flinke kiespijn.

Komen in een kies pijnpunten voor? Leg je antwoord uit.

Als een zenuw blootligt, zal een tandarts het gaatje in de kies vullen. De tandarts geeft dan eerst een injectie met een verdovend middel in de kaak. De zenuw kan dan tijdelijk geen impulsen doorgeven.

Ontstaan er impulsen in de kies met het gaatje na de verdoving door de tandarts? Leg je antwoord uit.

Is iemand met een verdoving in de kaak zich nog bewust van de kiespijn? Leg je antwoord uit.

Bij een kaakoperatie worden soms zware pijnstillers gebruikt, zoals morfine. Morfine is werkzaam in de hersenen. Daar houdt het impulsen tegen die pijnsignalen doorgeven.

Een zenuw in de kaak van een morfinegebruiker geeft dan wel of geen impulsen door.

1. wel
2. geen

Leg uit dat een morfinegebruiker geen pijn voelt.

Said eet een warme kroket.

In welke zintuigen van Said ontstaan daarbij impulsen?

Said maakt geluid als hij op de kroket kauwt. Alle impulsen van zijn gehoorzintuig komen aan in de hersenen en worden daar verwerkt. Toch is Said zich niet bewust van het kauwgeluid. Hij is zich wel bewust van de smaak, de geur en de temperatuur van de kroket.

Word je je bewust van alle impulsen die aankomen in de hersenen? Leg je antwoord uit.

Leg uit waarom Said zich niet bewust wordt van de kauwgeluiden.

Rogier is op vakantie aan zee.

Met welk zintuig of met welke zintuigen neemt hij een koele zomerbries op zijn huid waar?

Op een hete dag ligt Rogier in de zon op het strand.

bWaarom is het belangrijk dat je met de warmtezintuigen in je huid de warmte van je omgeving (en van voorwerpen in je omgeving) kunt waarnemen?

Na deze les wil ik...

de uitleg nog 1 keer horen

meer voorbeelden krijgen

meer oefeningen maken

de leerstof nog eens bekijken

overgaan naar nieuwe leerstof

nog meer te weten komen over de leerstof

niet meer te weten komen over de leerstof

nog iets anders (vertel/vraag aan de docent)