8.1 De industriële revolutie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Aan het eind van deze lessenserie kun je herkennen en uitleggen:

• wat de industriële revolutie inhield. 
• waarom de ind. rev. juist in Engeland begon.
• welke gevolgen de ind. rev. had voor de opbouw van het koloniaal bezit.
• welke gevolgen het modern imperialisme had voor Afrika, met name Congo.
• welk koloniaal beleid Nederland voerde in de tijd van het modern imperialisme. 

Leerdoelen:

Hoofdstuk 8: Tijd van burgers en stoommachines,

de economische sprong van Europa (1800 - 1900)

Kenmerkende aspecten:

• 1.  De industiële revolutie die de basis legde voor de industriële samenleving
• 2. De moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie 
• 3. De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme

8.1 Industrialisatie en modern imperialisme

• Rond 1750: enorme groei Engels economie door:
  
• - stijging landbouwopbrengsten > bevolkingsgroei
• - bevolkingsgroei > grotere vraag naar voedsel en kleding
• - goedkope grondstoffen in Azië en Amerika > impuls textielnijverheid
• Boeren in de problemen  door:
• - daling voedselprijzen >
• - grotere afhankelijkheid van huisnijverheid > daling beloning boeren >  
• Trek naar de steden > einde textielhuisnijverheid op platteland
• is toch lang gebleven: 

Begin industriële revolutie in Groot-Brittannië door:

• kapitaal en grondstoffen door:
• koloniaal imperium >
• innovatief klimaat 
• Technische vernieuwingen aangejaagd door textielproduktie:
• weven en spinnen gemechaniseerd:
• - schietspoel:
• korte filmimpressie:

Werkomstandigheden in de fabrieken waren ongezond en vaak gevaarlijk:

Fragment uit speelfilm Daens

weven en spinnen gemechaniseerd:

• - schietspoel: verbetering weefgetouw >
• - verbetering spinmachines  nodig: van spinnenwiel naar 'Spinning Jenny'  >
• - meer grondstof (wol/katoen) nodig: 'Cotton Gin' 
• - aandrijving door waterkracht, nadelen:
•    moeilijker begaanbaar terrein / geen constante kracht >
• - stoomkracht (James Watt belangrijk, 1782) >
• grote ruimtes nodig: fabrieken. Gevolg:
• huisnijverheid ten onder aan concurrentie >
• Urbanisatie zet door >
• Industriële samenleving
• revolutie ook in vervoer: 

Video

Histoclip: de industriële revolutie (14 min)

0

gevolgen economische ontwikkelingen:

• stoommachine breed ingezet > 
• situering fabriekssteden in:
• - grondstofrijke gebieden
• - goede aan- en afvoermogelijkheden (zee, rivieren)
• aanleg kanalen en spoorwegen
• sociale veranderingen:
• - bourgeoisie meer economische en politieke macht
• - ontstaan van het proletariaat 
• - middenklasse sterker door:
• - stijging loon en daling prijzen (mechanisatie)
• Industrieel kapitalisme ontstaan, grote gevolgen voor :
• de aard van het werk:

van kleinschalige handmatige productie in de huisnijverheid...

... naar grootschalige machinale productie in fabrieken

 Modern imperialisme

Open lessonup want hier komt een vraag:

Wat is modern imperialisme?

Dus:

Modern imperialisme is het voortzetten van een koloniaal beleid gericht op het beheersen (nu) van volledige gebieden (ipv handelsposten of kleinere bezittingen). Vanaf 1870 veroverden West-Europese landen grote gebieden in vooral Afrika maar ook Azië of breidden hun koloniale bezit uit tot 'imperia'.

Modern imperialisme, oorzaken:

• Industrieën hadden grondstoffen en afzetgebieden nodig
• Nationalisme: als grootmacht had men koloniën nodig (prestige)
• Ideële motieven: missie/zending en 
• 'white man's burden': sociaal-darwinisme

Vooral aandacht voor Afrika

• West-Europese staten richtten zich op gebieden in Afrika >
  
• spanningen tussen Europese landen >
• Conferentie van Berlijn (1884-1885): 
• initiatief Bismarck (Dld)
• Afrika verdeeld
• Europese oorlog voorkomen tot 1914
• Belangen Afrikaanse volken  onbelangrijk >
• uitbuiting en wreedheden, o.a.:
• Belgisch Congo (Congo Vrijstaat)

                               'The Struggle for Africa'

Gevolgen modern imperialisme

• Bestuur landen in handen van Europeanen
  
• Vaststellen van grenzen leidde (nog steeds) tot conflicten
  
• Ontelbare doden door o.a. geweld, dwangarbeid, hongersnoden --> ondergeschikt aan het doel:
  
• Winst, zo ook in Nederlands-Indië (cultuurstelsel)

Van VOC tot cultuurstelsel

• VOC wordt in 1798 officieel opgeheven
  - Wanbeleid en corruptie
  - Concurrentie 
  - Oorlogen  
• Indië overgenomen door Nederlandse staat (met 2 onderbrekingen)
  - Bataafse Republiek (1795-1813)
  - Engeland verovert Indië (1811-1816)
• Javaanse oorlog (1825-1830) kost veel geld --> negatief batig saldo
• Gouverneur-generaal Van den Bosch voert op Java het cultuurstelsel in

Cultuurstelsel 1830-1870:
Oud gebruik, nieuw jasje

• Javaanse vorsten oudsher recht op 20% oogst
• Cultuurstelsel: Boer bebouwt 20% grond met exportproducten voor Nederlandse overheid
  Indigo, Koffie, Suikerriet, Thee
  - Boer krijgt plantloon
  - Boer zonder geschikt land moet herendiensten (66 dagen gratis arbeid) verlenen
• Inlandse vorsten worden Nederlandse ambtenaren
  - behouden macht, land en cultuurprocenten: hogere landopbrengsten = meer geld
• Geschatte opbrengsten 40 jaar cultuurstelsel: 823 miljoen gulden. Ter vergelijking: 
  - Jaarlijkse staatsbegroting  +- 100 miljoen

Waarom werden inlandse vorsten betrokken bij het bestuur van Nederlands-Indië?

Nederland en Indonesië: 

het cultuurstelsel (9 minuten)

0

Kritiek op Cultuurstelsel:

• Eduard Douwes Dekker (Multatuli) schrijft boek Max Havelaar
  - Tegen cultuurstelsel
  - Tegen batig saldo
• Handelaren kritiek op Nederlandse overheid
  - Cultuurstelsel was monopolie --> belemmering vrije handel
  
• 1870: particuliere ondernemers mogen bedrijven oprichten in Indonesië --> einde cultuurstelsel

E.D. Dekker (Multatuli)

Huiswerk

Maken opdrachten 3,5,6,7,8 + lezen paragraaf 8.2