9.2 Nationalisme

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Leerdoelen

• Uitleggen dat de opkomst van het nationalisme in de 19e eeuw voortkwam uit de Verlichting en de Romantiek;
• Met voorbeelden uitleggen op welke manier nationale gevoelens bij een groep mensen werden gestimuleerd
• Met voorbeelden uitleggen dat nationalistische politiek gevolgen had voor de grenzen van Europa.

Kenmerkend aspect

 De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme

Europa na 1815

• Europa was na de Franse Revolutie en de oorlogen van Napoleon toe aan rust.
•  Europa was ook bang dat Frankrijk weer te machtig zou worden en ze namen besluiten tijdens het Congres van Wenen (1815):

1. Democratische hervormingen terugdraaien en de oude situatie met koningen herstellen (dit noemen we: restauratie).
2. Frankrijk in toom houden door het te omringen met sterkere landen: Het Duitse koninkrijk Pruisen kreeg meer gebied erbij en Nederland, België en Luxemburg werd samengevoegd en werd een koninkrijk.
3. Koningen (vorsten), beloofden elkaar te helpen als ze werden bedreigd door democratische bewegingen en ideeën.

Welk begrip past goed bij deze afbeelding van Lodewijk XVIII?

1. Nationalisme
2. Restauratie
3. Militarisme
4. Democratie

Opkomst van nationalisme in de 19e eeuw

• Voor de 19e eeuw  voelde men zich eigenlijk alleen verbonden met een streek of stad. Niet met een land! In de loop van de 19e eeuw groeide het gevoel bij mensen dat ze deel uit maakten van een natie (groep met eigen taal, cultuur en geschiedenis).  
• Gevolgen van dit groeiend nationalisme:

1. Mensen kregen meer belangstelling voor de tradities, gebruiken en de geschiedenis van hun eigen volk.
2. Nationalisten vonden dat elk volk zijn eigen staat moest krijgen. Dat leidde tot opstanden en oorlogen.
3. Europese landen wilden allemaal het sterkst zijn. Dit leidde tot concurrentie en militarisme. Hierdoor nam de dreiging op oorlog toe!

Waar kwam het nationalisme vandaan?

1. De Verlichting: gedeeltelijk kwamen ze voort uit de Verlichting en de idealen van de Franse Revolutie. Het besef groeide bij de Fransen dat ze als burgers één volk vormden en samen sterk moesten staan (volkssoevereiniteit). Het was daarom van belang overeenkomsten binnen te onderstrepen.

2. De Romantiek: deze beweging (vooral in literatuur en kunst) ging in tegen de Verlichting en Revolutie. Romantici hadden moeite met de eenzijdige nadruk op verstand, wetenschap en eenvormigheid. Zij legden juist het accent op gevoelens, verbeelding en de oeroude tradities. Romantici waren gefascineerd door de verhalen, liederen en gebruiken van eenvoudige boeren en vissers, die nog niet waren bedorven door het moderne rationele denken.

Gevolg: meer aandacht voor het volk en hun onderlinge verbondenheid.

Nationalisme zorgt voor eenwording (Duitsland en Italië)

• In het Duitse taalgebied ontstond in de 19e eeuw behoefte aan een eenheidsstaat
• In 1848 leek het streven naar eenheid te slagen, maar het koninkrijk Pruisen, de machtigste Duitse staat, werkte tegen.
• Pas in 1871 slaagde de Pruisische minister-president Otto von Bismarck erin Duitsland tot een eenheidsstaat te smeden, met een machtige keizer aan het hoofd.
• Ook de Italianen streefden naar eenwording. Deze werd bereikt in 1870

Nationalisme zorgt voor het uiteenvallen van staten

• Het nationalisme leidde ook tot een omgekeerde ontwikkeling: sommige staten vielen uit elkaar:
• Ottomaanse Rijk: Grieken, Serviërs, Roemenen en anderen die hier woonden, waren ontevreden over de Turkse overheersing en wilden een eigen staat
• Ook het Oostenrijkse (Habsburgse) keizerrijk viel uit elkaar
• In 1830 maakte België zich los van het Koninkrijk der Nederlanden

Nationalisme

• 19e eeuw: in veel Europese landen kwamen sterke nationale gevoelens op. We noemen dit verschijnsel nationalisme. Het gaat uit van de gedachte dat mensen tot verschillende volken (of naties) behoren en dat elk volk een gemeenschappelijke geschiedenis, taal en cultuur heeft 
• Nationalisten hebben een sterke voorliefde voor de cultuur van hun eigen volk en vinden het belangrijk dat dat volk in een eigen – nationale – staat leeft.

Oorzaken nationalisme

(politiek & cultureel)

• politieke veranderingen: Tijdens de democratische revoluties voelden mensen zich geen onderdaan meer van een vorst, maar een burger
• mensen voelden zich onderling verwant en lid van een gemeenschap die sterk moest staan tegen vijanden
• cultureel nationalisme: Dichters, schilders, beeldhouwers, onderwijs brachten de roemrijke daden van hun zogenaamde voorouders in beeld 

Op wereldtentoonstellingen als die van Londen (1851) en Parijs (1878) bijvoorbeeld wedijverden nationale staten met elkaar, als ze hun nieuwste vindingen presenteerden.

Gevolgen van het nationalisme

• Door het ontstaan van vaderlandslievende gevoelens kwamen staten tegenover elkaar te staan. 
• Ook bij de verovering van koloniale rijken concurreerden de Europese staten met elkaar.  
• Dat leidde uiteindelijk tot grote internationale spanningen en oorlog (bijvoorbeeld: Frans-Duitse oorlog 1870/1871 en de Eerste Wereldoorlog)