Basisstof 4 Beïnvloeden van gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Basisstof 4 + 5

Beïnvloeden van gedrag + sociaal gedrag bij dieren

Leerdoelen

- Je kunt verklaren dat gedrag deels erfelijk is bepaald.

- Je kunt leerprocessen herkennen en de functie daarvan uitleggen.

Wat wordt bedoeld met aangeboren en aangeleerd gedrag?

Aangeboren gedrag

- noem je instinct

- is soortspecifiek

- vaste reacties op bepaalde prikkels

- verhogen overlevingskans

(dus ook voortplantingskans)

Voorbeeld?

Sleutelprikkel

Sleutelprikkel = prikkel die altijd hetzelfde gedrag tot gevolg heeft.

Respons = reactie

Respons op sleutelprikkel is aangeboren.

Supranormale prikkel

Supranormale prikkel => sterke sleutelprikkel

                                              => geeft sterkere respons

                                              

Leerprocessen

Erfelijk gedrag is in een onverwachte situatie niet altijd effectief.

Daarom moet je leren.

leerprocessen:

• gewenning - reactie op prikkel neemt af
• inprenting - in gevoelige periode
• imitatie - na doen
• conditionering 
• inzicht- ervaringen uit het verleden

Leren door gewenning

• Gewenning = het afleren te reageren op prikkels.
  
  
• Voorbeelden?
  

Inprenting

Inprenting: wanneer dieren alleen iets leren in een bepaalde, korte periode in hun leven.

Imitatie

leerproces: imitatie

Conditioneren:

Leren door positieve (beloning) en negatieve (straffen) ervaringen.

- trial and error (proefondervindelijk)

- klassiek conditioneren (Pavlov)

 = natuurlijke prikkel vervangen 

    door kunstmatige prikkel

Voorbeeld?

Inzicht

Inzicht: een mens of dier kunnen in een nieuwe situatie de oplossing van een probleem vinden door ervaringen uit het verleden op een andere manier te combineren.

v.b.: een wiskunde vraagstuk oplossen

Een aantal diersoorten vertonen ook inzicht.

-olifanten

-apen

-orka's

Sociaal gedrag

Gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar is sociaal gedrag. Alleen bij dieren van dezelfde soort!

• Sociaal gedrag kan de overlevingskans vergroten, hierdoor neemt de selectiedruk op dit gedrag toe.

Hoe?

Soorten sociaal gedrag

• Balts of bronst
• Paringsgedrag
• Broedzorg
• Territoriumgedrag
• Dreiggedrag
• Overspronggedrag of Conflictgedrag (conflict tussen twee gedragssystemen, gedrag uit een derde systeem wordt vertoond).

Sociaal gedrag in groepen

Met een rangorde wordt bepaald wie het meest dominant is en wie het minst dominant is.

• Bij kippen: pikorde

Met imponeergedrag maakt het dominante dier zich zo groot mogelijk.

Met verzoeningsgedrag zorgt het minder dominante dier dat het agressieve gedrag afneemt.

Tijd voor opdrachten

Maak opdracht 43, 45, 48, 51 en 53, 59

Aangeboren of aangeleerd?

1. Aangeboren
2. Aangeleerd

Aangeboren of aangeleerd?

1. Aangeboren
2. Aangeleerd

Sleutelprikkel of supranormale prikkel?

Sleep de foto's tekst naar de juiste plek.

sleutelprikkel

supranormale prikkel

Erfelijk bepaald of niet?

Sleep de stukjes tekst naar de juiste plaats.

Grotendeels bepaald door erfelijke factoren

Grotendeels bepaald door leerprocessen

Een baby zuigt melk bij de moeder.

Een hond haalt de krant voor zijn baas.

Een hond zwemt.

Een meisje speelt piano.

Een papegaai spreekt woorden uit.

Een koekoeksjong verwijdert eieren uit het nest. Berust dit gedrag alleen op erfelijke factoren of spelen ook leerprocessen een rol?

1. Dit gedrag berust alleen op erfelijke factoren
2. Bij dit gedrag spelen ook leerprocessen een rol.

Wordt het gedrag van mensen bepaald door erfelijke factoren?
En door leerprocessen?

1. Alleen door erfelijke factoren
2. Alleen door leerprocessen
3. Zowel door erfelijke factoren als door leerprocessen.
4. Niet door erfelijke factoren en ook niet door leerprocessen.

Sommige ouders vinden roken zo ongezond dat ze hun kinderen beloven het rijbewijs te betalen als ze niet gaan roken. Is dit een vorm van conditionering?

1. Ja, want...
2. Nee, want...

Dit is een vorm van:

1. Imitatie
2. Conditionering
3. Inzicht
4. Gewenning

Zebravinken nemen stukken over uit liedjes die ze horen als volwassen vinken zingen. Ze zingen vooral de liedjes die ze horen tussen de 25e en 65e dag nadat ze uit het ei kwamen. Van welke twee leerprocessen is hier sprake?

1. Conditionering en gewenning
2. Gewenning en inprenting
3. Inprenting en imitatie
4. Imitatie en conditionering

Als je een hond een nieuw speeltje geeft waarin een snoepje verstopt zit, gaat de hond gooien en schudden met het speeltje. Hij blijft net zo lang schudden tot het snoepje er uit valt. Van welk leerproces is hier sprake?

1. Conditionering: Pavlov
2. Inzicht
3. Imitatie
4. Conditionering: trial and error

Beschrijf 2 dingen die je deze les geleerd hebt.

Over welk onderwerp van deze basisstof zou je meer willen weten?

Leerdoelen

- Je kunt verklaren dat gedrag deels erfelijk is bepaald.

- Je kunt leerprocessen herkennen en de functie daarvan uitleggen.

Welke is aangeleerd gedrag?

1. Alleen plaatje 1
2. Alleen plaatje 2
3. Geen van beide plaatjes
4. Allebei de plaatjes

Wat is een voorbeeld van aangeboren gedrag?

1. Een kind strikt de schoenveters nadat zijn ouders hem dat opdragen
2. Een konijn duikt zijn holletje in bij het zien van een vos
3. Een pasgeboren vogeltje opent zijn bek om aan te geven honger te hebben
4. Een man zwaait naar de buurvrouw die langsloopt

gapen in de baarmoeder

1. aangeleerd
2. aangeboren

Wat is een voorbeeld van aangeboren gedrag

1. Een hond komt terug wanneer je hem roept
2. Kunnen schrijven
3. Een baby huilt wanneer hij honger heeft
4. Als de bel gaat pakken jullie je spullen in

Wat is conditionering ?

1. een reactie op een prikkel wordt bij herhaling van prikkel afgeleerd
2. gedrag dat door beloning of straf wordt aangeleerd
3. een leerproces dat alleen in een bepaalde korte periode kan plaatst vinden

Wat is het verschil tussen operant conditioneren en klassiek conditioneren?

1. operant werkt met beloning en straf, en klassiek werkt met reflexen
2. operant is bewust en klassiek is onbewust
3. operant komt in de natuur niet voor en klassiek wel
4. operant werkt snel en klassiek werkt langzaam

Is het gedrag aangeleerd door imitatie, gewenning, trial-and-error of is het aangeboren?

slikken

1. imitatie
2. gewenning
3. trial-and-error
4. aangeboren

Is het gedrag aangeleerd door imitatie, gewenning, trial-and-error of is het aangeboren?

muggen doodslaan

1. imitatie
2. gewenning
3. trial-and-error
4. aangeboren

Dit is een voorbeeld van..

1. dreiggedrag
2. overspronggedrag
3. baltsgedrag
4. omgericht gedrag

Territorium - Territoriumgedrag
Wat is NIET waar?

1. Een territorium is een eigen leefgebied
2. De grenzen van een territorium worden afgebakend
3. Vooral vrouwtjes bewaken het territorium
4. Het territorium wordt verdedigd door te dreigen en evt. te vechten is territoriumgedrag

Twee katers die hevig naar elkaar dreigen, gaan plotseling beide hun vacht schoonlikken.

Hoe heet het gedrag dat de katten dan vertonen?

1. imponeergedrag
2. overspronggedrag
3. omgericht gedrag
4. ambivalent gedrag

Hoe heet het gedrag wat je vertoont (naar een organisme in een hogere orde) om een conflict te vermijden

1. overgeefgedrag
2. imponeergesdrag
3. statengedrag
4. verzoeningsgedrag

Bij veel dieren die in groepen leven is er sprake van een rangorde. Wat is een rangorde?

1. De volgorde van dieren van oud naar jong
2. De volgorde waarin dieren mogen eten
3. Het oudste dier is de baas
4. Ieder dier kent zijn plaats

Bas heeft zijn 4 kippen geobserveerd om te kijken wie elkaar pikt. Zijn resultaten:
*kip 1 pikt kip 4
*kip 2 pikt kippen 1, 3 en 4
*kip 3 pikt kip 1 en 4
Wat is de rangorde in de ze groep?

1. kip 2 staat boven aan de rangorde, kip 4 onderaan
2. kip 4 staat boven aan de rangorde, kip 2 onderaan
3. de volgorde in rangorde is kip 3, 4, 2 en als laatste 1
4. de volgorde in rangorde is kip 2, 4,3 en als laatste 1