H5 - T6: BS2-b en BS3 Specifieke afweer en immuniteit

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

BS2-b: Specifieke afweer

BS3: Immuniteit

H5

Thema 6

Afweer

Bekijk de afbeelding. Hier zie je de bovenste laag van het luchtwegslijmvlies.

Noteer TWEE verschillende wijzen waarop dit slijmvlies bijdraagt aan de afweer van een persoon/dier.

Bekijk de afbeelding.

Deze wijze waarop een plant zich verdedigt is een voorbeeld van ....

1. chemische afweer
2. mechanische afweer

Sleep de voorbeelden naar de juiste categorie.

chemische afweer

mechanische afweer

Maagzuur doodt ziekteverwekkers door de lage pH

In traanvocht zitten bacteriedodende stoffen

De cellen van een slijmvlies zitten heel dicht tegen elkaar aan

op de huid zijn veel goede bacteriën die ziektekiemen wegconcurreren

op slijm blijven microorganismen plakken die worden weggevoerd

planten trekken predatoren aan met lokstofjes

Bekijk de afbeelding.

Dit is een.....

1. witte bloedcel
2. virus
3. bacterie
4. parasiet

Bestudeer eerst alle informatie op deze slide aandachtig. Maak daarna de volgende vragen.

Levenscyclus HIV virus

1) Binding - Het virus gebruikt zijn spike eiwitten om aan gastheercel te koppelen

2) Fusion - Het virus gaat de gastheercel binnen

3) Reverse transcription - Het nucleinezuur wordt terugvertaald naar DNA

4) Integration - Het DNA wordt ingebouwd in het genoom van de gastheercel

5) Replication - gastheercel transcribeert en translateert virale genen.

6) Assembly - nieuwe virusdeeltjes worden gemaakt

Bestudeer eventueel nogmaals de afbeelding.
Bij stap 3 wordt het nucleïnezuur uit het virus TERUGVERTAALD naar DNA.

Welk oorspronkelijk nucleïnezuur zit er dan in het virus?

1. DNA
2. RNA
3. aminozuren
4. eiwitten

Bekijk eventueel nogmaals de afbeelding.
Voor de terugvertaling bij stap 3 is een enzym nodig: reverse transcriptase.

Het gen voor dit eiwit ligt op het genoom van....?

1. de gastheercel
2. het virus

Gelukkig zijn er tegenwoordig goede medicijnen die bij dagelijks gebruik een levenlang het virus kunnen remmen. Iemand met het virus zal geen AIDS ontwikkelen.
Een van deze medicijnen is een 'reverse-transciptase' remmer. Dit medicijn kan heel effectief het virus remmen en het heeft nagenoeg geen bijwerkingen
1) Leg uit hoe dit medicijn het HIV virus effectief remt
2) Leg uit waardoor dit medicijn nauwelijks bijwerkingen zal hebben

Mensen die positief zijn voor dit virus zullen zonder behandeling AIDS krijgen. Ze zullen vatbaarder zijn voor infecties en uiteindelijk zal een patient niet herstellen van zelfs de eenvoudigste en onschuldigste infecties.
Dit wordt veroorzaakt doordat het HIV virus een specifiek gastheercel infecteert. Beredeneer met bovenstaande informatie welke cellen waarschijnlijk de gastheercellen voor het HIV virus zullen zijn.

In de 6 afbeeldingen hierboven is een granulocyt (fagocyt) bezig met het fagocyteren van een ziekteverwekker. De afbeeldingen staan niet in de juiste volgorde. 

Sleep de afbeeldingen naar de juiste plek zodat een kloppende volgorde ontstaat.

1

2

3

4

5

6

Leerdoelen

• Je weet uit welke componenten de specifieke afweer is gebouwd
• Je kunt de taak van de cellen die betrokken zijn bij de specifieke afweer beschrijven
• Je kunt beschrijven hoe immuniteit ontstaat. 

Fagocyten kunnen vaak niet alle ziekteverwekkers die bij een infectie ontstaan opruimen. 

Er is gespecialiseerde, getrainde hulp nodig.

LYMFOCYTEN vormen de derde defensielinie.

Je hebt B- en T-lymfocyten

Linie 3: specifieke afweer

Doel: een specifieke ziekteverwekker neutraliseren, geheugen en immuniteit opbouwen

vergelijkbaar met afweergeschut, officieren, special forces, spionnen

De SPECIFIEKE afweer is specifiek omdat

1. er heel gericht slechts tegen 1 ziekteverwekker een reactie volgt
2. omdat deze door specifieke cellen wordt uitgevoerd
3. omdat alleen jij op dat moment een afweerreactie nodig hebt

T-cel

B-cel

T-lymfocyt

productie

beenmerg

rijping

thymus

B-lymfocyt

productie

beenmerg

rijping

beenmerg

T-cellen ruimen (met geïnfecteerde) EIGEN lichaamscellen op

B-cellen maken antistoffen tegen ziekteverwekkers

Lymfocyten zijn 'antigeen specifiek'. Ze zijn getraind om maar slechts 1 specifiek antigeen te herkennen

Twee problemen

De plaats van infectie is in het weefsel

Lymfocyten zitten vooral in de lymfeklieren.

Hoe krijgen we de lymfocyten betrokken?

1

2

De ziekteverwekker mag zich niet verder verspreiden.

Die moeten in het weefsel blijven.

Hoe herkennen de lymfocyten de ziekteverwekker?

Welke cellen zijn betrokken bij het verwijderen van ziekteverwekkers uit het weefsel?

1. rode bloedcellen
2. bloedplaatjes
3. fagocyten
4. lymfocyten

Bestudeer BINAS 84-A en 84-N

Stel iemand heeft een snee in zijn finger
In een fagocyt kan een ziekteverwekker veilig worden vervoerd door het lichaam. Via welke weg bereikt die fagocyt de lymfeklieren het snelst?

1. via het bloed
2. via de lymfe

Elke ziekteverwekker heeft oppervlakte eiwitten.

Deze oppervlakte-eiwitten zijn onderdeel van de ziekteverwekker. Ze komen dus niet van nature in het lichaam voor.

Ze zijn LICHAAMSVREEMD

Specifieke fragmentjes van deze LICHAAMSVREEMDE eiwitten worden door het immuunsysteem gebruikt om te 'herkennen' welke ziekteverwekker aanwezig is.

Deze fragmentjes noem je ANTIGENEN

Fagocyten zijn OOK APC's

Antigen presenting cells

Ze breken de ziekteverwekker af. Daardoor kan de infectie zich niet uitbreiden.

De antigenen die bij deze afbraak ontstaan presenteert de fagocyt op zijn membraan.

Eenmaal in de lymfeklier zullen lymfocyten scannen wat de fagocyten hebben gevonden.

Wat is waar
1 - Antigenen zijn afkomstig van de ziekteverwekker
2 - Antigenen worden herkend door fagocyten
3 - Een antigeen maar een klein stukje van de ziekteverwekker

1. waar = 1, 2 en 3
2. waar = 1 en 3
3. waar = 2 en 3
4. waar = 2

Ondertussen in de lymfeklier

Is er een APC (fagocyt) aangekomen die een ziekteverwekker heeft opgepikt uit het weefsel. Deze heeft hij afgebroken en het antigeen gepresenteerd op een MHC-molecuul (presenteerblaadje). 

Een T-cel heeft toevallig een receptor die past op het antigeen. Hij is dus getraind om dit antigeen te herkennen.

De T-cel raakt geactiveerd en gaat aan het werk.

Legenda

In de afbeelding die gebruikt is, is de legenda (bewust) weggelaten. Sleep de term naar de juiste afbeelding in de legenda.

MHC molecuul

ziekte-verwekker

fagocyt

T-cel

antigeen

T-cel receptor

Bij activatie van T-cellen door middel van antigeen presentatie door een fagocyt zijn twee receptoren betrokken:
- MHC
- T-cel receptor (TCR)

Welke cel heeft welke receptor op het membraan zitten?

1. MHC: fagocyt TCR: fagocyt
2. MHC: fagocyt TCR: T-cel
3. MHC: T-cel TCR: fagocyt
4. MHC: T-cel TCR: T-cel

Na activatie van een T-cel

1) Eerst zal deze T-cel delen. Deze T-cel heeft namelijk de juiste specifieke receptor. We hebben deze T-cel in grote aantallen nodig

Een geactiveerde T-cel heeft één van de volgende twee functies:

T-helper cel

Deze T-cel is nodig om B-cellen te activeren

OF

Cytotoxische cellen

Geïnfecteerde lichaamscellen opdracht geven om geprogrameerde celdood te plegen.

Activatie van B-cellen

Een APC presenteert een antigeen op MHC aan een inactieve B-cel

Deze B-cel heeft specifieke Ig-receptoren die ook het antigeen herkennen

Om actief te worden heeft de B-cel ook de hulp van een actieve T-cel nodig

Na activatie van een B-cel

1) Eerst zal deze B-cel delen. Deze B-cel heeft namelijk de juiste specifieke receptor. We hebben deze T-cel in grote aantallen nodig

Een geactiveerde B-cel heeft de volgende functie

Antistofproductie

Een geactiveerde B-cel zal antistoffen gaan maken. Dat zijn eiwitten die specifiek het antigeen kunnen herkennen. Deze antistoffen maken de ziekteverwekker onschadelijk

antistof molecuul

antistof molecuul

antistof molecuul

antigeen specifiek deel

algemeen deel

Welke cel is verantwoordelijk voor ....

opruimen van geïnfecteerde lichaamscellen

1. fagocyt
2. T-cel
3. B-cel

Welke cel is verantwoordelijk voor ....

antigeen presentatie

1. fagocyt
2. T-cel
3. B-cel

Welke cel is verantwoordelijk voor ....

antistofproductie

1. fagocyt
2. T-cel
3. B-cel

Welke cel is verantwoordelijk voor ....

het co-stimuleren van B-cellen

1. fagocyt
2. T-cel
3. B-cel

Antistoffen doden ziekteverwekkers NIET. Ze neutraliseren ze alleen maar.

Dat doen ze door met hun antigeenspecifieke delen de antigenen op de ziekteverwekker volledig af te dekken.

De ziekteverwekker kan niets meer. 

Fagocyten ruimen vervolgens de geneutraliseerde ziekteverwekkers op.

Na de infectie bestreden is zal een klein deel van de actieve B- en T-cellen achterblijven.

Deze cellen worden geheugencellen genoemd.

De cellen hebben 'onthouden' welke antigeenspecifieke moleculen het beste werken tegen deze ziekteverwekker.

Bij een tweede infectie hoeven deze cellen niet eerst worden gemaakt. Je afweersysteem reageert veel sneller.

De specifieke afweer samengevat.

Bestudeer ook: BINAS 84-L2

Ik ben een klein stukje van een molecuul,
Ik zit vaak op het oppervlak van een ziekteverwekker,
Ik word door fagocyten gepresenteerd aan lymfocyten,
Ik ben een herkenningsvlaggetje voor het immuunsysteem,
Ik ben een....

1. antigeen
2. antistof

Ik ben een groot eiwitmolecuul
Ik word door een geactiveerde B-cel gemaakt
Ik kan ziekteverwekkers neutraliseren
Na infectie blijf ik ter bescherming nog in het bloed
Ik ben een...

1. antigeen
2. antistof

Even terug naar het HIV virus. Dit virus heeft als gastheercel de T-helper lymfocyt. Als het virus hierin vermenigvuldigt, raak je deze cellen kwijt.
- Leg stapsgewijs uit waardoor de specifieke afweer van de patiënt op termijn niet meer in staat is om het lichaam tegen ziekteverwekkers te verdedigen.

Als een persoon een tweede keer geïnfecteerd raakt met een bepaalde ziekteverwekker, verlopen de ziekteverschijnselen vaak veel minder heftig. Die persoon is veel minder ziek en vaak ook veel sneller opgeknapt.

Leg dit uit aan de hand van de werking van het specifieke afweersysteem.

Bekijk de afbeelding.
Als een nieuwe ziekteverwekker je lichaam infecteert, ben je vaak dagen lang ziek.
Leg uit waarom het zo lang duurt voordat je je beter gaat voelen

Na vaccinatie tegen een kinderziekte zal je de ziekte over het algemeen niet meer krijgen. Je hebt immuniteit opgebouwd
Leg uit wat immuniteit is.

Er is een verschil tussen resistentie en immuniteit. Zoek het verschil op.

"Resistent ben je; imuun word je"

Leg deze uitspraak uit door in te gaan op het verschil tussen deze begrippen

Leerdoelen

• Je weet uit welke componenten de specifieke afweer is gebouwd
• Je kunt de taak van de cellen die betrokken zijn bij de specifieke afweer beschrijven
• Je kunt beschrijven hoe immuniteit ontstaat. 

Huiswerk

Je hebt deze lessonup afgemaakt

Op BVJ online heb je de volgende opgaven gemaakt: 8 t/m 12