§4 De rechtsstaat en het strafrecht

• Maatschappijkunde
• Middelbare school
• vmbo b
• Leerjaar 3

Criminaliteit 

§4 De rechtsstaat en het strafrecht

Maatschappijkunde - basis 3

Leerdoel

Aan het eind van deze les weet je wat een rechtsstaat is en wat deze te maken heeft met criminaliteit.

De rechtsstaat

Kenmerken van de rechtsstaat:

1. Alle burgers hebben grondrechten die zijn vastgelegd in de grondwet.
2. De overheid (en burgers) moet zich aan de wet houden.
3. Er is onafhankelijke rechtspraak.
4. Er is een democratie (burgers  hebben invloed op politieke besluiten. 

De rechtsstaat

Doordat ook de overheid zich aan de wet moet houden, is er rechtsbescherming. Dit betekent dat de burgers worden beschermd tegen machtsmisbruik van de overheid.

Rechtsbescherming

Burgers worden beschermd tegen machtsmisbruik van de overheid.

De rechtsstaat

In de rechtsstaat moet de overheid zorgen voor rust en orde in de samenleving. Daarom is er rechtshandhaving. Dit betekent dat de overheid controleert of iedereen zich aan de wet houdt. 

Rechtshandhaving

De overheid controleert of iedereen zich aan de wet houdt.

Uitgangspunten van het strafrecht

Mensen die een strafbaar feit hebben gepleegd moeten (soms) voor de rechter komen. Om dat op een eerlijke manier te laten verlopen is er het strafrecht. Hierin staan alle regels over opsporing, berechting en straffen. 

Strafrecht

Alle regels over opsporing, berechting en straffen.

Uitgangspunten van het strafrecht

• Je mag alleen worden gestraft voor iets dat volgens de wet strafbaar is.
• Iedereen heeft recht op een eerlijk proces.
• De rechter moet altijd kijken naar de omstandigheden. (Zoals noodweer of overmacht.)
• De rechter moet rekening houden met de achtergrond van de verdachte.
• Op ieder delict staat een maximumstraf.

Noodweer

Wanneer een verdachte iemand heeft geslagen uit zelfverdediging. Noodweer is niet strafbaar.

Overmacht

Wanneer de verdachte de wet overtreed omdat hij/zij in een noodsituatie zit, noemen we dat overmacht. Ook dan ben je niet strafbaar. 

Onschuldig vast

Op een dag verdween de  vrouw van de Chinese boer She Xianglin. Hij werd gearresteerd op verdenking van moord en werd op het politiebureau zo lang wakker gehouden dat hij toegaf dat hij zijn vrouw had gedood. She bekende pas na elf dagen.

Jaren later bleek zijn vrouw springlevend te zijn. Ze was stiekem verhuisd naar een man op wie ze verliefd was geworden. She werd uiteindelijk vrijgelaten, na twaalf jaar onschuldig te hebben vastgezeten. 

Waarom zou het verhaal van She Xianglin in een rechtsstaat niet gebeuren?

Maak de juiste combinaties.

1. De ........................ bepaalt in de rechtszaak de straf.

2. Regels over opsporing, berechting en straffen noemen we het ........................................

3. Een rechter houdt ........... rekening met de mening van politici.

4. De rechter houdt ........... rekening met de leeftijd van de verdachte.

5. Een rechter mag geen hogere straf van de .............................. geven. 

6. Iemand die toerekeningsvatbaar is kan ............. worden gestraft. 

7. Je kunt alleen straf krijgen voor dingen die volgens de ................... strafbaar zijn. 

8. Een rechtsstaat is .......................... een democratie.

9. Het recht op vrijheid van meningsuiting staat omschreven in ...........................................

10. Een ................................. geeft aan wat je mag doen.

rechter

politie

grondrecht

strafrecht

wel

geen

altijd

soms

minimumstraf

maximumstraf

recht

plicht

wet

niet

grondwet

Vrouwe Justitia

In alle rechtbanken staat ze: een beeld van een geblindoekte vrouw met een zwaard en een weegschaal in haar handen. Ze heet Vrouwe Justitia en ze laat zien wat belangrijk is in de rechtspraak. De weegschaal betekent dat de rechtspraak eerlijk moet zijn. Het zwaard is verbonden met de straf die de rechter uitspreekt. Maar ook de blinddoek heeft een betekenis. 

Wat laat de blinddoek van Vrouwe Justitia zien?

1. Alle rechtsregels staan in het wetboek van strafrecht.
2. De beslissingen van de rechter moeten democratisch zijn.
3. Rechters zijn onafhankelijk en worden door niemand beïnvloed.
4. De politie moet criminelen hard aanpakken.

Begrippen uit deze les

• recht
• plicht
• rechtsstaat
• rechtsbescherming
• rechtshandhaving
• strafrecht

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd.

Stel 1 vraag over de lesstof die je niet goed hebt begrepen.