les9 Samenstellingen koppelteken+tussenletters

• Nederlands
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

Welkom!

Nederlands is mijn goedste vak

Dat had je niet gedenkt he?

Ik heb alles opgezoekt

en in mijn schrift geschrijft.

Regels tijdens de les 

• Geen telefoons (behalve wanneer ik het zeg): ook niet op tafel, want dan neem ik ze in en kan je ‘m pas om 17:00 ophalen.
  
• Geen huiswerk: verwijdering uit de les, e-mail naar ouders
  
•  Geen spullen: verwijdering uit de les, e-mail naar ouders
  
•  Brutaal en verwijdering uit de les, onacceptabel nakomengedrag: e-mail naar ouders en nakomen
  

Wat gaan we doen?

- Instructie 

- Aan het werk

- Evaluatie

LESDOEL

- ik weet wat hoe je samenstellingen moet schrijven met koppelteken en tussenletters. 

Samenstellingen 

Als het kan, schrijf je de woorden gewoon aan elkaar. Dit kan alleen als er dan geen problemen zijn met lezen of uitspreken van het woord.

Bijvoorbeeld:

Rugzak

Maximumsnelheid

Badkamerdeur

Koppelteken

Als er wel problemen zijn met het lezen of uitspreken van een woord, kun je een koppelteken gebruiken. 

Dit is bijvoorbeeld zo als er door het samenstellen van twee klinkers, een andere klank ontstaat.

Bijvoorbeeld:

Na-apen

Mini-emmer

Koppelteken

Je gebruikt ook een koppelteken bij een samenstelling met een afkorting, aparte letter of symbool.

Bijvoorbeeld:

Dvd-speler

%-teken

Tussen-s

Opdracht

Maak opdracht 1 over het koppelteken op het blaadje 

Tussenletters

Tussen de woorden van een samenstelling gebruik je vaak extra letters, dit zijn tussenletters.

Om te weten welke tussenletters je gebruikt, moet je het eerste woord eerst in meervoud zetten.

Tussenletters

Eindigt het eerste deel in het meervoud op -en of -n, maar nooit op -s, dan krijgt het woord in een samenstelling de tussenletters -en of -n.

Bijvoorbeeld:

Tandenborstel

Kattenkruid

Enveloppenverpakking

Tussenletters

Kun je het eerste deel van het woord in het meervoud zowel met -(e)n als met -s schrijven, dan gebruik je de tussenletter -e.

Bijvoorbeeld:

Vitaminepillen (vitaminen/vitamines)

Secondewijzer (seconden/secondes)

Groentesoep (groenten/groentes)

Tussenletters

Eindigt het meervoud van het eerste deel van het woord op -eren, dan schrijf je in de samenstelling -er. 

Bijvoorbeeld:

Kinderfeest (kinderen) 

Rundersalade (runderen)

Tussenletters

Als het eerste deel van de samenstelling verwijst naar iets dat uniek is, schrijf je geen -en, maar alleen een -e. 

Bijvoorbeeld:

Zonnebloem

Koninginnedag

Tussenletters

Ook als het eerste gedeelte van de samenstelling geen meervoud heeft, schrijf je geen -en, maar alleen een -e. 

Bijvoorbeeld:

Roggebrood

Rijstepap

Tussenletters

Als het eerste gedeelte nauwelijks meer als woord te herkennen is of niet meer letterlijk opgevat kan worden , schrijf je geen -en, maar alleen een -e. Dit is vaak zo bij uitdrukkingen.

Bijvoorbeeld:

Bakkebaard

Spillepoot

Tussenletters

Je schrijft een tussenletter -s, als je deze hoort in de uitspraak van het woord.

Bijvoorbeeld:

Bakkersroom

Streepjescode

Verlovingsring

Tussenletters

Als het tweede gedeelte van de samenstelling met een -s begint, kun je de tussen-s niet meer horen. Vergelijk de samenstelling dan met een andere samenstelling, die met hetzelfde woord begint.

Bijvoorbeeld:

Stationsstraat (stations-plein)

Dorpsschool (dorps-raad)

De hoofdregels

1. Eindigt het meervoud van het zelfstandig naamwoord op -en?

Rozengeur, paardenbloem 

2. ZNW met meervoud op -es? -> e

Horlogezaak, aspergesoep
3. ZNW met meervoud op -en en -es? ->  e 
Groentesoep, secondelijm

4. Linkergedeelte geen zelfstandig naamwoord of een uitdrukking -> -e
goedemorgen, bolleboos, beresterk

Opdracht

Maak opdracht 2 over tussenletters op het blaadje