9.1 waarneembare eigenschappen en 9.2 stamboomonderzoek

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

9.1 waarneembare eigenschappen en 9.2 stamboomonderzoek

Doel en begrippen 9.1 

Je leert wat de invloed van chromosoomaantallen, het milieu en het genotype is op de waarneembare eigenschappen van een organisme

Je leert hoe cellen andere eigenschappen kunnen hebben hoewel ze hetzelfde genetische materiaal hebben

autosomen, geslachtschromosomen, karyogram, karyotype, trisomie, aangeboren, genotype, allel, fenotype, milieu, dominant, recessief, emergente eigenschappen, celdifferentiatie, celtype, genetische code, genexpressie, regulatorgenen, structuurgenen.

Autosomen/ geslachtschromosomen

Geslachtschromosomen: het chromosomenpaar dat het geslacht bepaalt

Autosomen: alle andere chromosomen.

XX, XY bij mensen.

Karyogram

• Alle chromosomen gerangschikt op lengte
• Homologe chromosomen bij elkaar

Karyotype

47, XX +21 of

47, XY, +21

Trisomie 21 = syndroom van Down

DNA - molecuul

• In de celkern
• Dubbele helixstructuur
• Baseparen
• Codeert voor eiwitten

Gen

• Stukje van een DNA-molecuul.
• Codeert voor één eiwit. 

Chromosoom

• Opgekruld DNA molecuul.
  
• Alleen zichtbaar tijdens de celdeling (in verdubbelde toestand).

Haploïd/ diploïd

Geslachtscellen: van elk chromosoom één exemplaar (haploïd)

Na bevruchting (dus in elke lichaamscel): van elk chromosoom 2 exemplaren (diploïd)

Homoloog

Je hebt 2 versies van elk chromosoom. Een van je vader en een van je moeder.

Dit zijn homologe chromosomen. 

Er zitten dezelfde genen op.

Allel

Van genen kunnen verschillende versies bestaan.

Een versie van een gen heet een allel.

Een diploïde cel heeft dus altijd twee allelen van elk gen, op elke chromosoom één.

Celdifferentiatie

Alle cellen in een lichaam hebben hetzelfde genoom - hetzelfde DNA en dus ook dezelfde genen/ allelen.

Toch is niet elke cel hetzelfde.

Niet alle genen zijn in elke cel actief -> worden omgezet naar RNA en dus naar een eiwit.

Regulatorgenen

Regulatorgenen: coderen voor regulatoreiwitten die de genexpressie (= aanmaak van RNA, dus aanmaak van een eiwit) van andere genen regelen.

Regulatorgenen schakelen structuurgenen aan of uit.

Structuurgenen zorgen voor genexpressie van specifieke genen.

Emergente eigenschap

Pas zichtbaar op een hoger organisatie-niveau.

Ontstaat door interactie.

Tweelingenonderzoek

In hoeverre eigenschappen erfelijk zijn of deels bepaald worden door het milieu blijkt vaak uit tweelingonderzoeken.

Eeneiïge tweelingen hebben hetzelfde DNA maar niet altijd hetzelfde milieu. Welke eigenschappen verschillen?

9.2 stamboomonderzoek

Je kunt de volgende begrippen uitleggen en toepassen in een monohybride kruising.

homozygoot - heterozygoot - (onvolledig) dominant - codominant - recessief - intermediair - multipele allelen - drager - lethale factor - X-chromosomaal 

kruising schema maken (16 vakjes)

Hoe groot is de kans dat deze ouders witte kittens krijgen met lange rechte staart?

autosomaal of X-chromosomaal

Op welk chromosoom ligt het allel?

gewone chromosomen:  autosomale overerving

geslachtschromosomen:  X-chromosomale overerving

X^RX^r  x   X^RY

drager

kruisingen

Monohybride kruising

 overerving van 1 eigenschap

Dihybride kruising

overerving van 2 eigenschappen

Voorbeelden van een dihybride kruising ongekoppeld en gekoppeld

Bekijk de volgende  2 fimpjes 

wat zijn de geno- en feno-typen van de P (ouders)

lethale genen