Johan de Witt: Burgers aan de macht

• Geschiedenis
• HBO

Burgers aan

de macht

Johan de Witt en de Ware Vrijheid

Jaap de Haan

Leraar geschiedenis Hervormd Lyceum Zuid, Amsterdam

Promovendus Universiteit Utrecht

[e-mail]

Inhoud

- Tijd van vorsten en regenten

- Raadpensionaris en stadhouder

- Raadpensionaris De Witt in drie episodes

   * Acte van seclusie (1654) De Witt & Oranje

   * Tocht naar Chatham (1667) De Witt & Oorlog

   * Rampjaar (1672) De Witt's ondergang

Johan de Witt

‘Mijn beslissing om op de vloot mee te gaan is absoluut noodzakelijk voor het behoud van ons lieve vaderland, dat ik, zoveel als ik kan, zal helpen om te behouden. [..] Het is ongelooflijk, maar onder de twintigduizend mannen op de vloot bevindt zich niet één capabel persoon om de vloot te leiden. […] Er zit niks anders op dan dat er een commissaris met de autoriteit van de staat op de vloot benoemd wordt; iemand die zowel door de kapiteins als door de regering vertrouwd wordt. Die persoon ben ik […]. De leden van de Staten van Holland vonden dat de hele operatie tegen Engeland geen zin heeft als ik niet mee ga op de vloot.’

Johan de Witt aan Johanna de Witt, 8 augustus 1665

Tijd van vorsten en regenten

Een republiek van burgers

Rembrandt van Rijn, Portret van Maarten Soolmans en Oopjen Coppit (1634)

Bartholomeus van der Helst, Overlieden van het Kloveniersgilde (1655)

Raadpensionaris en stadhouder

Johan van Oldenbarnevelt

Johan de Witt

Gaspar Fagel

Maurits

Willem II

Willem III

Met dé raadpensionaris wordt meestal bedoeld:

1. de raadpensionaris van de Republiek
2. de raadpensionaris van de Staten-Generaal
3. de raadpensionaris van Amsterdam
4. de raadpensionaris van Holland

Adriaen Hanneman, Johan de Witt  (1657)

Adriaen Hanneman, Wendela Bicker (1659)

Uit welke stad haalde Johan de Witt zijn bruid Wendela Bicker?

1. Uit Dordrecht
2. Uit Haarlem
3. Uit Leiden
4. Uit Amsterdam

Zitplaats van de raadpensionaris (A2)

Gedeputeerden van Amsterdam (D)

Leden van de Hollandse ridderschap (A)

Raadpensionaris van Holland

- gewestelijke ambtenaar

- burger

- heeft vier functies:

  * ambtelijke functie

  * politieke functie

  * uitvoerende functie

  * representatieve functie

Stadhouder

- gewestelijke functie

- stadhouder in vijf gewesten

- prins (hoge adel)

- legerleider

Willem II stierf in 1650 op jonge leeftijd. Waaraan overleed hij?

1. Aan duel (dat hij verloor).
2. Aan de waterpokken.
3. Aan een longontsteking.
4. Aan een kogelschot tijdens een veldslag.

Grote Vergadering van 1650-1651

De Ware Vrijheid

Jan Asselijn, De bedreigde zwaan (ca. 1650). 

Boven de waterhond staat: 'De viand van de staat'. Hiermee wordt Engeland bedoeld.

In het nest van de zwaan liggen eieren; op het voorste staat: Holland

De Raad-Pensionaris

1653

De acte van Seclusie (1654)

De Witt tegen Oranje

De Eerste Engelse oorlog (1652-1654)

Jan Abrahamsz. van Beerstraten, Slag bij Ter Heide (1653))

Oliver Cromwell

Wie was Oliver Cromwell?
Kies het beste antwoord.

1. De koning van Engeland tussen 1649 en 1658.
2. De 'speaker' van het Engelse parlement.
3. De dictator van Engeland tussen 1649 en 1658.
4. De belangrijkste admiraal van het Engelse leger.

Antoon van Dyck, Willem II en zijn bruid Maria Stuart (1641)

Jan Steen, Prinsjesdag (1665)

Portret van prins Willem III.

De kleur oranje is een aanwijzing dat het schilderij gaat over prins Willem III.

De man brengt een toost uit op het portret van Willem III; achter hem ligt een sinaasappel op de grond.

Acte van Seclusie

De Witt sluit eigenhandig vrede met Engeland. In ruil voor de vrede zegt hij Cromwell toe dat Holland nooit meer een prins van Oranje als stadhouder zal benoemen. Hier zien we twee terugkerende onderwerpen: Oranje en oorlog.

De Witt treedt op als de politieke leider van Holland en is voor Cromwell de representant van de Republiek.

Tocht naar Chatham (1667)

De Wit en oorlogsvoering

De Witt op de vloot tijdens de Tweede Engelse oorlog, 1665

The Raid on the Medway

Willem Schellinks, Het verbranden van de Engelse vloot bij Chatham, juni 1667, tijdens de Tweede Engelse Zeeoorlog (1665-1667), (1667-1678)

Welk Engels schip veroverden de Nederlanders bij Chatham?

1. De Royal Oak
2. De Unity
3. De Royal James
4. De Royal Charles

Cornelis de Witt aan de Staten-Generaal, 22 juni 1667 om twee uur

 ‘s middags vanuit de Royal Charles

’s Morgens om 7 uur zeilen de schepen richting Chatham. Vervolgens verslag van het Nederlandse succes. ‘Omtrent ten twaalf uyren omtrent eenige capitale oorlogh-schepen van den Koning van Groot Britannien gekomen ende ordre gestelt zijnde om deselve met ordre door eenige fregats ende brant-schepen te attacqueren ende te ruineren is oock vervolgens den capiteyn Brakel voor af gezeylt ende over den kettingh die de Engelsche over de reviere met palen wederzijds vast gestelt gespannen hadden over gevaren: ende heeft soo een van de voors. schepen, zijnde het fregat voornoemt aan boort geleyt ende aenstonts verovert: daer naer zijn noch drie capitaele oorlogh-schepen door branders geruineert ende het capitale schip de Royael Charles van de Engelsche verlaten door schrick by d’onse ingenomen ende de Vlagge van ’t selve af gehaelt met de chaloupe daer aen geroept sijnde door Thomas Tobiassz, capiteyn op ’t fregat De beschermer van Amstelredam.’ Kapitein Jean de Laucourt wordt met een aantal soldaten naar het eiland Sheppy gestuurd om de aldaar wonende edellieden die tegen de koning zijn, gerust te stellen over de Nederlandse intenties.

Jeronymus van Diest, Het opbrengen van het Engelse admiraalschip de 'Royal Charles (ca 1667-1670)

Jan de Bean, Verheerlijking van Cornelis de Witt, met op de achtergrond de tocht naar Chatham (juni 1667) (ca. 1670)

De tocht naar Chatham

Dankzij De Witt heeft de Republiek een moderne oorlogsvloot. Die zet hij in tegen Engeland. In 1665 en 1666 gaat de raadpensionaris zelf mee op de vloot; een jaar later stuurt hij zijn broer Cornelis mee. 

De Witt is de politieke leider en de uitvoerder van zijn beleid.

Rampjaar (1672)

De Witt en zijn ondergang

Adam Frans van der Meulen, Lodewijk XIV trekt bij het Tolhuis bij Lobith de Rijn over (12 juni 1672) (1690).

Welke landen vielen in 1672 de Republiek aan?

1. Frankrijk, Duitsland, Zweden en Spanje
2. Frankrijk, bisschoppen van Keulen en Munster en Engeland
3. Frankrijk, bisschoppen van Keulen en Munster en Spanje
4. Frankrijk, Spanje, Zweden en Engeland

Hoe heette de Franse koning die de Republiek aanviel in 1672 en wat was zijn bijnaam?

Willem III wordt stadhouder in juli 1672

Willem van de Velde, Het verbranden van de Royal James tijdens de Slag bij Solebay' (1675)

De lichamen van Johan en Cornelis worden aan galg gehangen en geslacht.

De lijken van Johan en Cornelis worden uitgekleed. Hun kleren en bezittingen worden aan omstanders verkocht.

Johan de Witt wordt uit de gevangenpoort gesleurd.

Cornelis de Witt wordt doodgeschoten door Haagse burgers.

Van Johan en Cornelis zijn een paar resten bewaar gebleven. Wat voor resten?

1. Een tong en een teen.
2. Een hoofd en een voet.
3. Een tong en een been.
4. Een hoofd en een vinger.

Het Rampjaar

In 1672 mislukt Johan de Witts binnen- en buitenlandse politiek: Frankrijk en Engeland vallen de Republiek aan en Willem III wordt dankzij een volksbeweging stadhouder. De Witt krijgt de schuld van de snelle opmars van de Fransen.

Zijn rol als politiek leider en uitvoerder van het beleid is uitgespeeld.

Verder lezen?

EINDE

Zijn er nog vragen?