Themales 8 april DNA erfelijkheid

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

DNA/Erfelijkheid

Themales 8 april

Planning

DNA

11:45 - 11:55: Wat is DNA. DNA > fenotype, mutaties. Celdifferentiatie en genexpressie.

11:55 - 12:05 Biotechnologie

Genetica

12:05 - 12:15 Algemene genetica

12:15 - 12:25 Stambomen

12:25 - 12:35 Oefenen met opgaven

12:35 - 12:45 Bijzondere vormen van erfelijkheid

DNA

Focus op CE ligt op:

• Je weet hoe je van DNA (genotype) naar eigenschap (fenotype) komt.
• Hoe je de code in DNA vertaalt naar aminozuren (en eiwit).
• Hoe mutaties invloed hebben op de genetische code en dus op het eiwit (en dus op fenotype).

DNA bevat de bouwinstructie voor eiwitten

Chromosomen zitten in de celkern en zijn opgebouwd uit DNA.

Binas 71C

DNA

• Chromosomen bestaan voor een groot deel uit DNA.
• DNA = informatie voor al je erfelijke eigenschappen.
• Een gen is een stukje DNA.
• Cellen gebruiken alleen de genen die ze nodig hebben.

Uitlegvideo hierna voor het grote overzicht toegevoegd.

DNA

DNA bevat heel veel instructies

Ribosomen gebruiken deze instructies om eiwitten te maken.

Instructie voor een eiwit = een gen.

DNA

De code in het DNA bestaat uit 4 letters: 

A, C, T en G (basen).

Deze worden door fosfaatgroepen met elkaar verbonden: BINAS 71C

Zo vormen ze een lange keten.

Welke basen horen bij elkaar?

Bekijk de bouw: waarom logisch?

DNA

Om een stabiel molecuul te hebben bestaat DNA uit 2 ketens. 

De ene bevat de code. De ander de gespiegelde versie. 

Als de ene de code bevat:

AAG TTC CTA

Wat is de code in de andere streng?

Transcriptie

DNA blijft altijd in de celkern. 

Er moet dus een kopie gemaakt worden voor het ribosoom: RNA.

Dit noemen we transcriptie.

RNA is herkenbaar door:

• enkele streng ipv dubbele streng
• U ipv T
• Ribose ipv Desoxiribose (een suiker)

De streng hieronder wordt dus in RNA?

AAG TTC CTA

Translatie

Een ribosoom gebruikt het mRNA om een eiwit te maken. 

De ribosoom matcht 3 basen (triplet) aan
1 aminozuur.

Vervolgens koppelt hij alle aminozuren in de aangegeven volgorde aan elkaar: eiwit.

De RNA streng hieronder, 

welke aminozuren horen hierbij? (BINAS 71G)

AAG UUC CUA

Mutaties

Mutaties zijn verandering in het DNA. 

We kennen twee soorten mutaties:

• puntmutaties
• chromosoom of genoommutaties

Puntmutaties is verandering van één base.

Chromosoom of genoommutaties zijn grotere mutaties. Zie volgende dia.

Mutaties

Deel 2: Erfelijkheid

Erven

Ouders geven eigenschappen door aan kinderen.

Toch ben je geen kopie van je vader of je moeder. Hoe zit dat? 

Je eigenschappen worden door je genotype en je omgeving bepaald.

Genotype

Je genotype is je erfelijke informatie.

Deze informatie is geordend op chromosomen.

Deze chromosomen zitten in elke celkern.

Je hebt van elk chromosoom er 2: 

één van je vader, één van je moeder.

Genotype

Als we kijken hoe een eigenschap overerft kijken we alleen naar dat stukje van je genotype. 

Dit stukje DNA noemen we een gen. 

Een gen is een stuk van het DNA dat een eigenschap bepaalt. 

Genotype

De manier waarop we dit simpel opschrijven is dus als volgt: 

1. Schrijf het fenotype van de ouders op
2. Schrijf het genotype van de ouders op
3. Bepaal de mogelijke inhoud van de geslachtscellen (gameten).
4. Bepaal genotype en fenotype F1 (1e generatie = het kind)
5. Gebruik hiervoor indien nodig een kruisingsvierkant.

Dominant- recessief

Een gen kan een dominant allel en een recessief allel hebben.

Dominant: hoofletter (bijv. B)

Recessief: kleine letter (bijv. b)

Andere vorm: intermediair (beide dominant)

Gebruik handige letters: Aa, Bb, Dd

Dus niet: Cc, Oo

Gereserveerd zijn: X, Y, I

Zo dus bijvoorbeeld

Co-dominant 

zoals bij bloedgroep

of INTERMEDIAIR

Zelfde principe, tussenvorm is anders. 

Multiple allelen

Co-dominant en 

Dominant-recessief

Notatie:

IA, IB, i

I A I A	Bloedgroep A
I A i	Bloedgroep A
I B I B	Bloedgroep B
I B i	Bloedgroep B
I A I B	Bloedgroep AB
ii	Bloedgroep O

Letale allelen en
co-dominante overerving

Wel staart: W^z

Geen staart: W^o

Letaal: W^oW^o

Kat zonder staart: W^zW^o

Kat met staart: W^zW^z

Kat dood: W^oW^o