T6B1 en 2 - Zintuigen en het oog

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Basisstof 6.1&6.2 - Zintuigen en het oog

Uitleg 6.1 en 6.2

Verwerkingsopdrachten

Leerdoelen

6.1.1 Je kunt de werking van zintuigen in relatie met het zenuwstelsel beschrijven.

6.1.2 Je kunt de reactie van een zintuig op een adequate prikkel beschrijven.

6.1.3 Je kunt de delen van het oog en hun functie beschrijven.

6.2.1 Je kunt de beeldvorming door ooglenzen beschrijven.

6.2.2 Je kunt de werking van de pupilreflex beschrijven.

6.2.3 Je kunt de bouw en werking van het netvlies beschrijven.

6.2.4 Je kunt toelichten hoe je diepte kunt zien.

Zintuigcellen

Prikkels worden in het zintuig opgevangen door zintuigcellen en omgezet in een impuls.

Interne prikkels: prikkels uit het inwendige milieu (osmoreceptoren, pH-receptoren)

Externe prikkels: prikkels uit het externe milieu (licht, geluid, smaak, druk, tast, warmte, kou, geur)

Een prikkel die bij het zintuig past, heet een adequate prikkel.

Receptoren (zintuigcellen)

Verschillende soorten receptoren

• Mechanische receptoren (bv. tast en druk)
• Thermoreceptoren (temperatuurverandering)
• Chemische receptoren (bv. reuk, smaak)
• Lichtreceptoren (staafjes en kegeltjes)
• Pijnreceptoren (zenuwceluiteinden)

Mechanische receptoren

Werking:

1. Haartjes op de cel worden in beweging gebracht
2. Deze veroorzaken een impuls door de cel
3. De zintuigcel geeft neurotransmitter af aan de gevoelszenuwcel

Bv. receptoren van gehoorzintuigen, evenwichtszintuigen, tastreceptoren, drukreceptoren

Adequate prikkel 

De prikkeldrempel van geluid is laag voor de mechanische receptoren in het slakkenhuis.

Geluid is de adequate prikkel voor deze receptoren.

Als je dicht bij een bas staat dan voel je 

de trillingen ook door je lijf

De prikkeldrempel van de mechanische 

receptoren in de huid voor 

geluidsgolven ligt veel hoger. Dit is een 

niet-adequate prikkel

Gewenning / adaptatie

Ontstaat wanneer een prikkel enige tijd aanhoudt.

bijv. kleding dragen.

Aanpassing van gevoeligheid van een zintuig aan een aanhoudende prikkelsterkte. 

Drempelwaarde

Drempelwaarde  - Adequate Prikkel

Basisstof 6.2 - Het oog

Uitleg 6.2

Verwerkingsopdrachten

Leerdoelen

6.1.3 Je kunt de delen van het oog en hun functie beschrijven.

6.2.1 Je kunt de beeldvorming door ooglenzen beschrijven.

6.2.2 Je kunt de werking van de pupilreflex beschrijven.

6.2.3 Je kunt de bouw en werking van het netvlies beschrijven.

6.2.4 Je kunt toelichten hoe je diepte kunt zien.

Het oog:

Adequate prikkel => licht.
zintuig   =>      lichtzintuig
orgaan   =>       het oog

Het oog

• Wenkbrauw => vuil en zweet tegen houden
• Traanklier      => maakt traanvocht.
• Traanvocht   => houdt oog vochtig en schoon
• Ooglid met wimpers => vuil tegen houdena
• Pupil               => licht doorlaten
• Iris                   => hoeveelheid licht regelen
• Oogwit          => is harde oogvlies, geeft stevigheid
• Traanbuis     => traanvocht afvoeren

Inwendig oog

• Licht komt door de pupil
• Door het glasachtig lichaam
• Op het netvlies
• Netvlies heeft zintuigcellen
• Geven impulsen af naar oogzenuw

Gele en blinde vlek

Licht valt op

gele vlek,

veel zintuigcellen

Blinde vlek =

oogzenuw,

geen zintuigcellen

licht valt

• eerst op zenuwcellen
• dan op zintuigcellen
• daarna wordt overig licht geabsorbeerd door pigmentlaag

vaatvlies zorgt voor voedingstoffen en zuurstof en afvoer afvalstoffen.

Het oog - netvlies

Je netvlies is bedekt met zintuigcellen:

kegeltjes en staafjes.

gele vlek: kegeltjes

blinde vlek: geen zintuigcellen

Verdeling staafjes 

en kegeltjes

Staafjes:	Kegeltjes
overal op netvlies	Gele vlek
lage drempelwaarde	hoge drempelwaarde
zwart/wit, contrast	Kleur

Verdeling staafjes en kegeltjes

Beeldvorming bij een oog

Door de lens in het oog wordt het beeld omgedraaid! 

Hoe kan je dichtbij en veraf scherp zien? 

Door te accommoderen!

• Scherp zien- door ooglens die boller en platter wordt
• Lens kan van vorm veranderen, is elastisch

• Bolle lens: dichtbij scherp (positieve lens)
• Platte lens: veraf scherp (negatieve lens)
• Het straalvormig lichaam en de lensbandjes zijn hierbij betrokken

Straalvormig lichaam samengetrokken --> lensbandjes ontspannen -> lens wordt boller -> dichtbij zien

Straalvormig lichaam ontspannen--> lensbandjes samengetrokken-> lens wordt platter -> veraf zien

oogafwijkingen

Lenzen

Verziend (dichtbij niet scherp zien):

Lenzen kunnen niet bol genoeg worden.

Holle lenzen (negatieve lenzen) nodig die licht divergeren.

Bijziend (veraf niet scherp zien):

Lenzen kunnen niet bol genoeg worden.

Bolle lenzen (positievel lenzen) die licht convergeren

lichtbreking door lenzen

Doel van accomoderen: alle lichtstralen moeten samenvallen op het netvlies.

Als het voorwerp dichtbij is, moet de lens boller worden om een scherp beeld te vormen op het netvlies

Pupilreflex

Pupilreflex

Fel licht:

- kringspieren trekken samen

Zwak licht:

- straalgewijs lopende spieren trekken samen

Optisch chiasma = gedeeltelijke kruising van uitlopers in beide oogzenuwen

Stereoscopie = diepte zien door vergelijken beelden van beide ogen

optisch chiasma

Wat moet je doen?

Basisstof 6.1: Maak opdracht 3, 4, 6, 7, 11
Basisstof 6.2: Maak opdracht 16, 18, 19, 22, 24

Lens

Pupil

Pupil

Hoornvlies

Harde oogvlies

Vaatvlies

Netvlies

Glasachtig lichaam

Oogzenuw

Oogspier