Herhaling Rechtsstaat vwo

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Herhaling Rechtsstaat vwo

Rechtsstaat

Staat waarin de burgers met grondrechten worden beschermd tegen de machthebbers, ook als die gekozen zijn

Beginselen Rechtsstaat

Er zijn/is sprake van:

• Grondrechten
• Het sociaal contract 
• Legaliteitsbeginsel
• Trias Politica (Montesquieu)

De Grondwet

• Begrenst de macht van de overheid
• Legt fundamentele rechten van burgers vast
• Regelt de staatsinrichting (
• Drukt de eenheid van de staat uit

Geschiedenis van de grondwet

1798 Staatsregeling van de Bataafse Republiek

1814 Eerste Grondwet

1848 Koning onschendbaar (ministeriele verantwoordelijkheid)

en invoering censuskiesrecht

Geschiedenis van de Grondwet

1917 invoering algemeen mannenkiesrecht

1919  vrouwenkiesrecht

1983 invoering sociale grondrechten

Grondrechten: onderverdeeld in:

• klassieke grondrechten: bieden de burgers met name bescherming tegen de overheid, zoals het recht van vrije meningsuiting.

• sociale grondrechten: leggen vast waar de overheid zich actief aan moet houden: de economische, sociale en culturele rechten. Dit zijn o. a. het recht op huisvesting, sociale zekerheid, gezondheidszorg en onderwijs

Klassieke grondrechten

Vrijheden en gelijkheid

Artikelen staan niet in volgorde van belangrijkheid

Sociale grondrechten

De overheid moet actief optreden om ze te realiseren

Eén voorbeeld: Artikel 23: Vrijheid van onderwijs

Sociaal contract

Afspraken om in natuurlijke vrijheid en gelijkheid te kunnen leven

• Geweldsmonopolie om levens en eigendommen te beschermen
• Staat gebonden aan wetten die burgers zelf opstellen (meester en knecht tegelijk)

Legaliteitsbeginsel

Iemands vrijheid kan alleen worden ingeperkt  als dat is vastgelegd in een wetten en regels. Dat is heet rechtmatigheid.

Je bent pas in overtreding als bewezen is door de tegenpartij (aanklager) dat je een wet/regel hebt overtreden. In die wet staan de plichten en rechten Ook staat erin dat als je je er niet aanhoudt het een overtreding is welke strafbaar is. Maar of je hebt overtreden moet dus  eerst bewezen worden.

Trias Politica

Montesquieu (1689-1755)

Wetgevende macht: stelt de wetten op (Parlement)

Uitvoerende macht: voert de wetten uit (Koning en ministers)

Rechterlijke macht: onafhankelijke rechters

Trias Politica

Checks en Balances: de  machten controleren elkaar en werken evenwichtig samen

Privaatrecht

Burger tegenover burger (Let op! Een bedrijf is ook een  rechtspersoon)

• Personen- en familierecht
• Ondernemingsrecht
• Vermogensrecht

Publiekrecht

Burger tegenover overheid

• Staatsrecht
• Strafrecht
• Bestuursrecht

Straf(proces)recht

In straf(proces)recht zie je Grondwet (o.a. eerlijk proces) en Legaliteitsbeginsel (o.a. strafbepaling moet duidelijk omschreven zijn) terug

Par. 7 Strafrecht: berechting

Belangrijke zaken:

• Volgorde Strafzaak
• Mogelijkheden tot bezwaar
  
• Strafuitsluitingsgronden
• (Functies van) straffen

Internationaal perspectief

In vergelijking met de VS en China komt Nederland als beste uit de bus

• Geen uitlokking
• Professionele rechters (ipv jury)
• Geen doodstraf

Dubbele garantie

Je kan je bij de rechter beroepen op de eigen grondwet en op de internationale verdragen

EU als waakhond 

Waakhond voor rechtsstatelijk karakter van de lidstaten. 

(Polen), Hongarije. Uiterste sanctie verlies EU-stemrecht.

Big Data

De verzameling, opslag en analyse van grote hoeveelheden gegevens

Schept kansen (o.a. efficiëntie en effectiviteit) en bedreigingen (privacyschending, onschuldpresumptie, discriminatie)

Spotprent

• Staat er een bekend persoon op afgebeeld?
• Welke symbolen gebruikt de tekenaar en waar staan ze voor?
• Naar aanleiding van welk nieuwsfeit is de spotprent gemaakt?
• Wat is de boodschap van de tekenaar?

Spotprent

• Rob Jetten
• Argentijnse vlag staat voor vakantiebestemming, logo van KLM, van KLiMaatdrammer blijft alleen KLM over
• Minister voor Klimaat is naar Argentinië gevolgen om zijn schoonouders te bezoeken en heeft dat trots gepost op Insta
• Hypocriet om enerzijds bezorgd te zijn om klimaat, anderzijds wel zo ver privé te vliegen en dat trots posten