4. Transfusiebeleid

• Verpleegkunde theorie 2
• Hoger onderwijs

4. Transfusiebeleid

Inhoud

1. Samenstelling bloed (herhaling)

2. Definitie transfusie

3. Indicaties transfusie

4. Transfusie van bloed en bloedderivaten

5. Wie mag bloed geven aan wie?

6. Aandachtspunten bij transfusie

7. Verwikkelingen bij transfusie

8. Procedure transfusie

Wat zijn de bestanddelen van bloed?

1. Samenstelling bloed

1. Samenstelling bloed

Wat zijn de 4 belangrijkste componenten van bloed?

Welke bloedcomponent speelt een rol bij de bloedstolling?

1. Witte bloedcellen
2. Rode bloedcellen
3. Bloedplaatjes
4. Plasma

Welke bloedcomponent vervoert zuurstof en koolstofdioxide?

1. Witte bloedcellen
2. Rode bloedcellen
3. Bloedplaatjes
4. Plasma

Wat is de belangrijkste functie van witte bloedcellen?

Wat geeft rode bloedcellen hun kleur?

Wat is procentueel gezien het grootste bestanddeel van plasma?

Noem 2 stoffen die door het plasma vervoerd worden

Wat gebeurt er bij een tekort van rode bloedcellen?

Hoeveel liter bloed heeft een gemiddelde volwassen persoon in zijn/haar lichaam

1. 3 l
2. 5l
3. 10l
4. 25l

Wat is de wetenschappelijke naam van rode bloedcellen

Wat is de wetenschappelijke naam van bloedplaatjes

Wat is naam van het proces waarbij nieuwe bloedcellen worden gevormd?

Hoe heet de vloeistof die overblijft als je alle stollingseiwitten uit plasma verwijdert?

Wat is de term voor de verhouding van het bloedvolume ten opzichte van de hoeveelheid rode bloedcellen?

Wat is de naam van groep eiwitten in plasma die betrokken is bij het transport van vetten?

2. Definitie transfusie

Maak een definitie van transfusie in je eigen woorden.

2. Definitie transfusie

Transfusie =

• Het toedienen van bloed en/of bloedderivaten
• afkomstig van een menselijke gever
• aan een ontvanger (homoloog) of zichzelf (autoloog)

3. Indicaties transfusie

• Anemie
• Stollingsstoornis
• Tekort aan eiwitten 

3. Indicaties transfusie

Anemie

= te laag gehalte aan erythrocyten of aan Hb op erythrocyten

Oorzaken:

• Bloedverlies (acuut)
• Verlaagde productie erythrocyten in beenmerg
• Inefficiënte bloedaanmaak door tekorten
• Afbraak erythrocyten (hemolyse)

Behandeling: erythrocyten toedienen

(niet hetzelfde als een tekort aan bloed zoals wordt gezegd)

Bloedverlies (acuut): dan is er tekort aan RBC maar OOK aan alle andere bestanddelen v.h. bloed

“chronisch”: echt enkel tekort aan erytrocyten!

3. Indicaties transfusie

Stollingsstoornis

= bloedstolling die afwijkt van een normale situatie

Oorzaken:

• Tekort aan bloedplaatjes (thrombocytopenie) 

          - Door verminderde aanmaak (bv bij chemotherapie)

          - Door verhoogd verbruik (bv bij DIC)

• Ontbrekende stollingsfactoren (bv hemofilie)

Behandeling: 

• Thrombocytopenie: Bloedplaatjes toedienen
• Ontbreken stollingsfactoren: toedienen (vb fibrinogeen, protrombine, ...)

Diffuse intravasale stolling (DIC) is een syndroom dat wordt gekenmerkt door een systemische activatie van de bloedstolling, met als gevolg de vorming van intravasculaire stolsels en verminderde orgaanperfusie. Tegelijkertijd kan de consumptie van bloedplaatjes en stollingsfactoren leiden tot ernstige bloedingen.

3. Indicaties transfusie

Tekort aan eiwitten

1. Hypo-albuminemie

- Albumine (aangemaakt door lever) speelt rol bij: 

• Handhaving osmotische druk in bloedvaten
• Transport stoffen in bloed (vb hormonen)

- Komt voor bij:

• Leverlijden (verstoorde aanmaak)
• Nierlijden (Verlies albumine via nieren)
• Ondervoeding (onvoldoende voedingsstoffen voor aanmaak)

3. Indicaties transfusie

Tekort aan eiwitten

1. Hypo-albuminemie

- Symptomen:

• Witte horizontale lijnen in de nagel
• Oedeem in weefsels en buikholte (-> hongerbuikje)

- Behandeling: Transfusie van albuminen

3. Indicaties transfusie

Tekort aan eiwitten

2. Hypo-gammaglobulinemie

- Gammaglobulinen: verzamelnaam voor eiwitten die functioneren als antistoffen tegen bacteriën/virussen

= Aandoening waarbij aanmaak verstoord is (meestal aangeboren)

Symptomen: frequente infecties

Behandeling: toedienen immunoglobulinen (Ig)

behandeling om de 3-6w afhankelijk van bloedwaarden

4. Transfusie bloed(derivaten)

Mogelijkheden:

• Toedienen van volbloed -> veel complicaties
• Toedienen van bloedderivaten opgedeeld in:

          - Labiele fracties

          - Specifieke labiele bloedproducten

          - Stabiele fracties

Verschil labiel/stabiel: te maken met stabiliteit en houdbaarheid van de bestanddelen

• Gedeleucocyteerd erythrocytenconcentraat (packed cells)
• Gedeleucocyteerd thrombocytenconcentraat
• Fresh frozen plasma

• CMV-negatieve bloedproducten
• Bestraalde producten

• Stollingsfracties
• Immunoglobulinen

Labiele fracties

Gedeleucocyteerd erythrocytenconcentraat (Packed Cells)

- Geconcentreerde RBC

- Indicatie: tekort aan RBC bij:

• Chronische anemie
• Acuut bloedverlies

- Voordelen: 

• Klein volume (vochtbeperking) door geen plasma
• Verminderde transfusiereacties

Labiele fracties

Gedeleucocyteerd erythrocytenconcentraat (Packed Cells)

- Aandachtspunten:

• Inlooptijd van 1 eenheid: 1-2u (max 4u)
• Wordt ABO- en rhesuscompatibel toegediend 
• Transfusieleiding gebruiken
• Patiënt goed observeren
• Bewaring tussen 2 en 6°C gedurende 42 dagen
• Vooraf kruisproef

Labiele fracties

Gedeleucocyteerd thrombocytenconcentraat 

- Geconcentreerde bloedplaatjes

- Indicatie: thrombocytopenie met gevaar voor levensgevaarlijke bloedingen

- Aandachtspunten:

• Inlooptijd van 1 eenheid: 30-60 min
• ABO- en rhesuscompatibel toegediend
• Op een schudder leggen (stollen tegengaan)
• Transfusieleiding gebruiken
• Patiënt goed observeren
• 1u en 24u na transfusie: bloedname
• Bewaring tussen 20-24°C gedurende 5d

Labiele fracties

Fresh Frozen Plasma

- Ingevroren plasma

- Indicaties:

• Tekort stollingsfactoren (vb hemofilie)
• Massale bloeding
• Neonatale wisseltransfusie
• Vaccins (antistoffen)
• Brandwonden

Labiele fracties

Fresh Frozen Plasma

- Aandachtspunten:

• Inlooptijd 1 eenheid: 20min
• Wordt ABO-compatibel toegediend
• Transfusieleiding gebruiken
• Bewaring: steeds ingevroren en beschermd tegen licht

                             Ontdooien juist voor toediening

                             Nooit opnieuw invriezen

• 1j. bij -30°C
• 6m. bij -25 tot -30°C
• 3m. bij -18 tot -25°C

Max 2u houdbaar na ontdooien

Specifieke labiele bloedproducten

CMV-negatieve bloedproducten

- In bepaalde gevallen: nagegaan of bloedproducten CMV-negatief zijn (om CMV-overdracht te vermijden)

- Indicaties:

• CMV-negatieve vrouwen tijdens zws
• Pasgeborenen van CMV-negatieve moeders
• CMV-negatieve patiënten met hoog infectierisico

                  HIV-positieve patiënten

                  Transplantatiepatiënten

Specifieke labiele bloedproducten

Bestraalde bloedproducten

- Worden bestraald met gammastraling waardoor bepaalde cellen in het bloed niet meer kunnen delen

- Doel = voorkomen dat cellen van donor, cellen van ontvanger gaan aanvallen (omgekeerde afweerreactie)

- Indicaties:

• Bij stamceltransplataties
• Ernstig immuun-gecompromitteerde patiënten (foetus, zeer kleine prematuren)

Stabiele fracties

Uit plasma gefractioneerde, specifieke fracties

- Stollingsfactoren

- Immunoglobulinen (Ig)

• Eiwitten die fungeren als antistoffen tegen bacteriën/virussen
• Voor IM-gebruik
• Vb ani-tetanus, anti-rubella, anti-rhesus (Rhogam)
• Niet hetzelfde als vaccin 
• In koelkast bewaren tot vlak voor toediening, opwarmen in handpalmen bij toediening

Rh(D) – persoon maakt AS aan tegen Rh(D) + bloed bij contact

Als Rh- mama zwanger is van een baby met Rh+ bloed en er is bloedcontact: AS aangemaakt + bloedcellen Rh+ in bloed mama vernietigd (immunisatie)

Als Rh- mama na immunisatie zwanger wordt van een Rh+ baby zullen AS moeder de RBC v.d. baby al tijdens de ZS vernietigen (afwijkingen tot dood)

Vreemde Rh+ bloedcellen worden onmiddellijk vernietigd, geen AS aangemaakt door immuunsysteem moeder



Voorbeeldexamenvraag

- Lijst met bloedproducten

- Lijst met potentiële ontvangers

=> Verbinden!

5. Wie mag bloed geven aan wie? 

1. Wie mag geen bloed geven? 
2. Hoe vaak mag je doneren? 
3. Het ABO-systeem
4. Het rhesus-systeem
5. Quiz? 

Wat zijn redenen waarom je geen bloed mag geven?

Wie mag geen bloed geven?

Donorzelftest 

Nooit bloedgeven

• HIV-positieve persoon 
• Ooit Hep B, Hep C of syfillis doorgemaakt
• Ooit drugs gespoten

Leeftijd: 18-66 jaar

Wie mag geen bloed geven?

Tijdelijk uitstel

• Bij gebruik bepaalde geneesmiddelen (of na vaccinatie)
• Zwangeren / tot 6m na bevalling
• Mensen met kanker (doorgemaakt)/cardiovasculaire aandoeningen
• Drugs gesnoven
• Nieuw seksueel contact
• Bepaalde reisbestemmingen
  
• Ingrepen in de laatste 4m
  

         Tattoo, piercing, acupunctuur, operatie, contact menselijk bloed, tandarts, ...

Hoe vaak mag je doneren?

Bloed

• 4x/j
• Min 2m tussen giften

Plasma/bloedplaatjes

• Mag om de 2w
• Min 4w na bloedgift

Het ABO-systeem

• Bloedgroep = classificatie van bloed
• Bepaald door het al dan niet aanwezig zijn van bepaalde antigenen op buitenkant van RBC
• Bloedgroep wordt bepaald door 1 gen waar 3 verschillende allelen van zijn:

           - A-allel en B-allel: dominant

           - O-allel: geen bloedgroepantigeen = recessief

• Mens is diploïd (van elk chromosoom 2 exemplaren)
• Bloedgroep wordt bepaald door combinatie van 2 allelen

Het ABO-systeem

Het ABO-systeem

• De bloedgroep wordt bepaald aan de hand van de antilichamen die zich op de celwand van de RBC zitten
• In plasma zitten antistoffen tegenovergesteld van de antilichamen op de RBC (= reguliere antistoffen, zijn standaard aanwezig) 
• Bij contact met incompatibele cellen: onmiddellijk hemolytische reactie met mogelijks fatale afloop

Het ABO-systeem

ABO-compatibiliteit

Rhesus-systeem

Rhesus wordt bepaald door D-antigen

• D-allel: Rhesus positief/Rh+ (dominant)
• d-allel: Rhesus negatief/Rh- (recessief)

Mens= diploïd

• D + D => Rh+
• D + d => Rh+
• d + d => Rh-

Rhesus-systeem

Mensen die Rh- zijn zullen anti-D antistoffen aanmaken indien contact met Rhesus-positief bloed (= irreguliere antistoffen, pas aangemaakt door immuunrespons indien contact met incompatibel bloed)

Rhesus-systeem

Rhesus-compatibiliteit

Welke bloedgroep heeft geen antigeen?

1. Bloedgroep B
2. Bloedgroep A
3. Bloedgroep O
4. Bloedgroep AB

Wat betekent Rh-positief?

1. Aanwezigheid van Rh-antigeen
2. Afwezigheid van antistoffen
3. Verhoogde bloeddruk
4. Laag ijzergehalte

Wie kan bloed geven aan bloedgroep A?

1. Bloedgroep AB
2. Bloedgroep B
3. Iedereen
4. Bloedgroep A en O

Wat is een mogelijke complicatie bij Rhesus-incompatibiliteit?

1. Hoge bloeddruk bij de moeder
2. Hemolytische ziekte van de pasgeborene
3. Hartproblemen bij de moeder
4. Diabetes bij de moeder

6. Aandachtspunten bij transfusie

1. Kruisproef
2. Volledigheid voorschrift
3. Patiëntinformatie vergaren
4. Comfort van patiënt en familie 

Kruisproef

• Serum van ontvanger + RBC van donor samenbrengen gedurende 30min met reagentia 

=> Klontering door antistoffen nagaan (=agglutinatie)

RESULTAAT

• Negatieve kruisproef (geen agglutinatie) => transfusie OK
• Positieve kruisproef (agglutinatie) => geen transfusie! 

= wettelijke verplichting!

Tube in koelkast bewaren

Slechts 72u geldig

Volledigheid voorschrift

Noodzakelijke gegevens:

• Identificatiegegevens patiënt
• Bloedgroep en rhesusfactor
• Volume
• Samenstelling bloedderivaat
• Transfusiesnelheid
• Temperatuur van toediening
• Toegangsweg
• Bijzonder toedieningsmateriaal
• Naam, handtekening en rizivnummer van de arts

Patiënteninformatie vergaren

• vroegere transfusiereacties
  
• mogelijkheid om bepaalde medicatie toe te dienen tijdens transfusie
• de juiste bewaringsmethode
• datum vorige transfusie
  
• juiste patiëntgegevens en overeenkomst van gegevens tussen transfusiezak en kruisproeflabel
  
• aandacht voor comfort en emoties van de patiënt
  

Comfort patiënt/familie 

• Hier aandacht voor hebben!
  
• Geen normale gebeurtenis dus:
  

          - Geef voldoende uitleg

          - Luister naar angsten en onzekerheden v.d. patiënt

• Respect voor culturele verschillen
  

7. Verwikkelingen bij transfusie

Hemolytisch ongeval

DEFINITIE

• Bij toedienen incompatibel bloed (ABO- of Rhesus-incompatibiliteit tussen donor en ontvanger)
  
• Antistoffen patiënt gaan RBC van donor afbreken (= hemolytische reactie)
  

Hemolytisch ongeval

Symptomen (treden onmiddelijk op)

• Angst, rusteloos
  
• Drukgevoel op borst
  
• Snelle moeilijke ademhaling
  
• Kloppende hoofdpijn
  
• Rillingen, koorts
  
• Soms lendepijn (lage rugpijn)
  
• Shocktekenen
  
• Tachycardie
  
• Hypotensie
  
• Anurie
  
• 
  

Hemolytisch ongeval

Gevolgen

• Nierschade (risico nierfalen)
• Door afbraak RBC:

          - Laag hematocriet (anemie)

          - Hb in plasma

          - Later: stijging van bilirubine in plasma & urine => geelzucht

• Risico op overlijden

Hemolytisch ongeval

Preventie

• Bloedgroep patiënt (ABO + Rhesus) schriftelijk vastleggen
  
• Correcte uitvoering kruisproef
  
• Controle bloedgroep patiënt en bloedproduct
  
• Voor vroege diagnosestelling:

          - Eerste 10ml zeer traag toedienen en nadien aan voorgeschreven snelheid toedienen bloedproduct
          - Gedurende eerste 10 min transfusie: continue observatie patiënt
          - Regelmatige parametercontrole (voor – tijdens – na transfusie)

Hemolytisch ongeval

Behandeling (curatief)

• STOP transfusie - IV-lijn open houden + vocht toedienen
• Parameter controle
  
• Patiënt geruststellen
  
• Arts verwittigen
  
• Shock bestrijden
  
• O2 toedienen
  
• Medicatie volgens voorschrift (vb. diuretica: uitscheiding bilirubine)
  
• Bloedstaal nemen
  
• Alle administratieve formaliteiten nakijken
  
• Toegediende unit(s)/kruisproef NIET weggooien (controle!)
  
• 
  

8. Procedure transfusie

1. Algemene voorbereiding
   
2. Voorbereiding patiënt 
3. Afhalen bloedproduct (toediener)
   
4. Controle bloedproduct (toediener)
   
5. Administratieve taken (toediener)
   
6. Klaarmaken bloedproduct/materiaal
   
7. Toediening
   
8. Nazorg  

Procedure = van levensbelang om ongevallen voorkomen

1. Algemene voorbereiding

• Arts aanwezig/bereikbaar tijdens transfusie
  
• Zich ervan verzekeren dat er voldoende personeel aanwezig is tijdens transfusie – bij nood ‘s nachts:

          - Niet-urgente transfusies: overdag (meer personeel)

          - Urgente transfusies: op intensieve zorgen

• Raadpleeg het verpleegkundig dossier:

          - Eerdere transfusiereacties
          - Bloedgroep en Rhesusfactor
          - Resultaten kruisproef
          - Parameters voor transfusie
          - Medisch voorschrift: hoeveelheid/snelheid van toediening
 

2. Voorbereiding patiënt

• Vitale parameters (uitgangswaarden)

          - BD
          - Pols
          - Temperatuur (indien verhoogd: arts verwittigen)

• Beleving
  

          - Praat met patiënt over bloedtransfusie en stel hem gerust
          - Geef uitleg over het doel van de transfusie (informed consent!)
          - Plaats de patiënt in een comfortabele houding
          - Leg de bel binnen handbereik

 

3. Afhalen bloedproduct

• Max. 1u voor toediening (afhalen = toedienen)
  
• Met identificatie patiënt (vb. etiket)
  
• Single unit policy:
  

          - = slechts 1 unit (per patiënt) per keer afhalen bij de bloedbank (behalve bij massieve of urgente transfusies)
            Doel:
           - Risico op verspilling te beperken (= kostbaar!)
           - Bewaren van bloedderivaten op de afdeling vermijden (strenge bewaringsvoorschriften!)

 

4. Controle bloedproduct

• Controleer de kruisproef (Uitgevoerd? Negatief? Nog geldig?)
  
• Controleer of de gegevens op de bloedeenheid overeenkomen met deze van het voorschrift (zie volgende slide)
  
• Controleer of de gegevens op de bloedeenheid overeenkomen met deze van het dossier/zorgvrager (meestal met toestel)
  

           - Identificatie(klever)
           - Bloedgroep en Rh-factor (zelf vergelijken)

• Controleer de datum en vervaldatum
  
• Controleer de bloedeenheid op visuele afwijkingen (vb. beschadigingen, ongewone verkleuring, troebeling)
  

 

4. Controle bloedproduct

Gegevens op bloedproduct controleren:

1. ABO en Rhesusfactor
   
2. Unitnummer
   
3. Productcode
   
4. Specificaties (vb. bestraald? CMV-negatief?)
   
5. Vervaldatum

5. Administratieve taken

Afhankelijk van procedure

Vb. kleefvignet met gegevens bloedeenheid in dossier kleven

6. Klaarmaken bloedproduct/materiaal

• Breng het bloedproduct zo nodig op de juiste temperatuur (cfr. voorschrift)
• Draai de zak enkele malen om, om de bloedcellen in de suspensie te brengen (NOOIT SCHUDDEN)
  
• Handen ontsmetten + niet-steriele handschoenen aantrekken
  
• Aansluiten + purgeren transfusietrousse (microfilter – rode rolklem)
  

NOOIT IN COMBINATIE MET EEN SUIKERHOUDENDE VLOEISTOF - ENKEL IN COMBINATIE MET NACL 0,9%!!! (checken/veranderen hoofdinfuus!)

7. Toediening

Bedside identiteitscontrole:

• Via identificatiebandje (geen identificatiebandje = geen transfusie!)
  
• Visueel of d.m.v. scanning
  
• Afhankelijk van plaatselijk protocol
  
• Werkwijze: zie volgende slide
  
• Controleer identiteit patiënt met gegevens bloedzak
  
• Aftekenen bij registratie!
  

7. Toediening

Start transfusie:

• Aansluiten bloedproduct - Handschoenen!
• Eerste 10ml langzaam toedienen (60-120ml/u, duurt 10 minuten)
• Blijf de eerste 10 minuten bij de patiënt (continue observatie + controle parameters)
• Stel de juiste druppelsnelheid in (cfr. voorschrift)

Voor je de kamer verlaat:

• Zorgvrager inlichten dat zij afdeling NIET mag verlaten
  
• Oproepsysteem binnen handbereik
  
• Bij ongemakken: onmiddellijk vroedvrouw inlichten!

7. Toediening

Controleer BD, pols en temperatuur op regelmatige tijdstippen + noteer in dossier

• Minstens elk uur
  
• Voorbeeld: na 5 minuten, na 15 minuten, na 1 uur
  

8. Nazorg

• Ontkoppel transfusietrousse (handschoenen)
  
• Spoel hoofdleiding met NaCl 0,9%
  
• Verwijder bloedzak met leiding in vuilbak voor risicohoudend afval (handschoenen)
  
• Controleer de parameters
  
• Ga de beleving van de patiënt na
  
• Noteer alles in het dossier:
  

          - Soort bloedproduct, unitnummer, toediener(s)

          - Datum en tijdstip start/einde transfusie

          - Hoeveelste bloedeenheid

          - Parameters voor, tijdens, na transfusie

          - Eventuele reacties van de zorgvrager

Studeertip!

Zorg dat je van alle transfusie-onderdelen:

• Kan uitleggen waarover dit gaat
• Het belang hiervan kan beargumenteren!
•  Voorbeelden:

          - Bedside identiteitscontrole
          - Single Unit Policy
          - Controle bloedproduct

Voorbeeldexamenvragen

• Wat is het verschil tussen een autologe en een homologe bloedtransfusie?
• Noem drie indicaties voor een bloedtransfusie.
• Welke stappen onderneemt een verpleegkundige bij een hemolytische transfusiereactie?
• Wat is het belang van een kruisproef voor een transfusie?
• Welke observaties zijn cruciaal tijdens een bloedtransfusie?