6.1 en 6.2 De Republiek en de wereldeconomie H4

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

6. 1 Het begin van een wereldeconomie

6.2 De Republiek

6.1 en 6.2 Wereldeconomie en Gouden Eeuw

KA toepassen:

De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei van in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek.

Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie

Stapelmarkt

Amsterdam!

Hoe zet Amsterdam zich neer? Gebruik twee beeldelementen!

Hoe zet Amsterdam zich neer?

Amsterdam beheerst de wereld

Hoorn des overvloeds, de winsten

Handelaren uit alle windstreken

Op de achtergrond de handelsschepen

Enorme variatie in handelswaar

Een rijke stad

De god Hermes van de handel waakt over de stad

De Amsterdamse stedenmaagd is het middelpunt

Eerste Nederlanders in Azië

• Cornelis de Houtman komt in 1596 als eerste Nederland in Oost-Indië aan
  

• Opbrengst net voldoende om de kosten eruit te krijgen, vooral door verkeerde ruilmiddelen.

• Toch is het doel bereikt: een route via Kaap de Goede Hoop is bewezen

VOC (1602 - 1798)

• 'Voorcompagniën' opgericht na:
• reis Cornelis de Houtman (1596), daarna
  
• 1602: Verenigd Oost-Indische Compagnie
• Johan van Oldebarnevelt (raadpensionaris)
  -monopolierecht op de handel met Azië
  -recht om oorlog te voeren
  -financiering met aandelen
• eerste multinational: vestigingen in Azië
  
• J.P. Coen stichtte Batavia (veel geweld)
• Ook geweld op Banda-eilanden (monopolie)

handel in luxe artikelen, afkomstig uit Azië

handel in bulkgoederen, afkomstig uit landen rondom de Oostzee

WIC (1621 - 1792)

• West-Indische Compagnie
  - monopolie op handel met Amerika
  - opgericht na 12-jarig bestand
  - doorstart oorlog met Spanje
• Kaapvaart (o.a. Zilvervloot, 1628) 
• Slavenhandel
• minder succesvol dan de VOC

Wereldeconomie 

Door de oprichting van de VOC en WIC ontstond er een wereldeconomie; er worden in Amsterdam goederen uit verschillende delen van de wereld verhandeld. 

De toenemende welvaart trok veel economische immigranten die de economische groei alleen maar versterken

Driehoekshandel

Een schip dat vanuit Amsterdam naar de landen rond de Oostzee vaart, is geladen met:

1. kaas, textiel en vis
2. slaven en guillotines
3. specerijen
4. graan en hout

De VOC verhandelde vooral

1. Slaven
2. Porselein en bloembollen
3. Kruiden
4. Specerijen

In welk jaar werd de VOC opgericht?

1. 1601
2. 1602
3. 1701
4. 1702

VOC staat voor

1. Vereniging Oost-Indische Compagnie
2. Verenigde Oost-Indië Compagnie
3. Verenigde Oost-Indische Compagnie
4. Vergaan Onder Corruptie

6.2 De Republiek

Bestuur Republiek

Zeven gewesten, die ieder hun eigen bestuur hadden:

• Gewestelijk Staten
• Daarin zaten afgevaardigden van de steden én van de adel, die het platteland
  bestuurde.

Bestuur Republiek

Samen namen de gewesten in de Staten-Generaal beslissingen over:

• buitenlandse politiek;
  
• verdediging van het land (leger & vloot);
  
• kolonies.
  

Gewest Holland

• Elk gewest had 1 stem in de Staten-Generaal.
  
• Holland het rijkste gewest: meeste invloed.
  --> betaalden het meeste aan leger en vloot.  

Regenten

Stadhouders

Aan het hoofd van de Republiek

1. Stadhouder
   - Leider leger en vloot, in dienst van Gewestelijke Staten
   - Altijd een afstammeling van Willem van Oranje. 
2. Raadpensionaris
   - Hoogste ambtenaar uit het gewest Holland
   - Adviseerde Staten-Generaal over buitenlandse politiek en onderhield contact andere landen. 

Bestand 1609-1621

Voordelen (Van Oldenbarnevelt) 

• Gunstig voor de handel. 

Nadelen (Maurits) 

• Spanje versterkt troepen.
• Minder roem te krijgen.
• Bang voor herstel van het Katholicisme. 

Ruzie tussen machtige mannen

• Raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt wilde bezuinigen op het leger. Prins Maurits wilde dat niet. 
• De ruzie loopt volledig uit de hand en in 1618 zette Maurits de gewesten op tegen Van Oldenbarnevelt en liet de raadspensionaris gevangen zetten.
• Een jaar later liet Maurits de raadspensionaris onthoofden.

De onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt in Den Haag.

Frederik Hendrik 

1625

• Volgt zijn halfbroer Maurits op
• Ondertussen ging de strijd weer verder
• Bleek een bekwaam generaal te zijn

Vrede van Munster 1648

• Vrede met Spanje. Spanje erkende de Republiek als zelfstandig land.
  

Het bijzondere van het schilderij van het vredesverdrag is:

1. Het origineel hangt in het Rijksmuseum
2. De schilder kwam op het nippertje in Münster aan
3. Het was pas 10 jaar na het vredesverdrag klaar
4. De schilder staat tussen de onderhandelaars

Willem II overlijdt plotseling in 1650

Zonder stadhouder verder

1650-1672

• Stadhouder Willem overlijdt onverwachts in 1650 
• Zijn zoon (erfopvolger) is nog niet eens geboren (pas acht dagen later)
  

• Sommige regenten vinden dat er geen nieuwe stadhouder hoeft te komen.

Johan de Witt werd in 1653 de nieuwe raadspensionaris. Tijdens een oorlog met Engeland liet hij een sterke vloot bouwen waarmee Michiel de Ruijter in 1667 de Engelsen versloeg.

De Witt was fel anti-stadhouder: "Vertrouw nooit een Oranje", had zijn vader ooit tegen hem gezegd.

Waarom wilden de regenten geen nieuwe stadhouder?

1. Stadhouders waren legerleiders. Niet meer nodig nu er vrede was.
2. De Oranjes werden te duur voor de schatkist.
3. Ze wilden de macht niet delen met de Oranjes.
4. Via de huwelijken met de Oranjes kreeg het buitenland te veel invloed in de Republiek.

Johan de Witt

Vanaf 1653 raadspensionaris

Een meester in het onderhandelen

Na een periode van rust ontstaan er ook conflicten met Engeland en Frankrijk

Michiel de Ruyter van scheepsjongen tot admiraal. Eind 16de, begin 17de eeuw was er volop sociale mobiliteit.

Als je niet weet wat sociale mobiliteit is, zoek dat dan even op.

Chatham

In 1667, midden in de Tweede Engelse Zeeoorlog, beleefde Michiel de Ruyter zijn grote moment.

De Engelse vloot werd voor een groot deel vernietigd en de Royal Charles werd meegenomen naar Holland. Dit dwong Engeland tot de vrede van Breda, 1667.

Wereldeconomie  en concurrentie

- Acte van Navigatie 1651

Hierdoor zeeoorlogen tussen de Republiek en Engeland

- Na de Tweede Engelse Zeeoorlog (1665-1667), Vrede van Breda:
Engeland kreeg Nieuw-Amsterdam (het latere New York) en Nederland kreeg in ruil daarvoor Suriname

SIC FINES NOSTROS, LEGES TVTAMVR, ET VNDAS

Je ziet de Leo Batavus, de Nederlandse leeuw. Wat wilde de Republiek met deze penning laten zien?

Na de vrede van Breda bleven Engeland en Frankrijk jaloers op de welvaart van de Republiek

Er was geld voor mooie dingen. Bedenk enkele vormen van bloeiende cultuur in de Republiek

Frankrijk

Koning Lodewijk XIV wilde zijn land uitbreiden ten koste van de Spaanse Nederlanden en was jaloers op de Nederlandse welvaart.

Het Rampjaar

1672

• In 1672 vielen  Engelsen, Fransen en Duitsers tegelijkertijd Nederland aan.
• Op zee wist De Ruijter de Engelsen tegen te houden, maar het landleger is te zwak. 
• Sommigen gaven De Witt de schuld: hij had ook het leger moeten versterken
• Samen met zijn broer Cornelis werd hij afgeslacht en opgehangen

Aan het einde van de middag drongen opgehitste, dronken en woedende schutters de gevangenis binnen en sleurden de broers naar buiten. Cornelis bezweek onder de slagen van geweerkolven. Johan werd door notaris Van Soenen met een piek in zijn gezicht gestoken. Daarna schoot luitenant-ter-zee Maerten van Valen hem van achteren met een pistool in zijn hoofd.

De lijken werden geheel ontkleed, op het Groene Zoodje aan de wipgalg ondersteboven opgehangen, opengereten en gecastreerd. Tenen, vingers, oren, neuzen, lippen en tongen werden afgesneden. De ingewanden werden uit de lichamen gehaald en volgens de ooggetuige en dichter-industrieel Joachim Oudaan deels door de omstanders opgegeten of aan honden te eten gegeven. Hendrick Verhoeff ging er prat op dat hij de harten uit de lichamen had gesneden, iets dat hij de magistraat – de ochtend van de moord – beloofd had te doen. Ze zijn nog jaren tentoongesteld geweest.

Toch weer een stadhouder

1672

• Pas toen de gebieden rond Holland onder water werden gezet (inundatie), gaven de Franse legers het op. De Duitsers hadden zich al teruggetrokken.
• De Republiek was gered, maar voor veel mensen was duidelijk geworden dat ze niet zonder stadhouder konden: Willem III volgde na 25 jaar zijn vader op

Behalve stadhouder en Prins van Oranje, werd Willem III in 1688 ook Koning van Engeland! Daar heeft hij nog steeds de bijnaam King Billy.

Waarom was Maurits van Oranje ontevreden over het Twaalfjarig bestand?

1. het bestand beperkte de macht van de raadspensionaris
2. het bestand beperkte de macht van de stadhouder
3. het bestand was niet in het belang van de gewesten
4. het bestand was in het voordeel van de Spanjaarden

Vrede van Münster?

1. 1621
2. 1642
3. 1648
4. 1652

Wat was Johan de Witt?

1. Koning
2. Raadspensionaris
3. Stadhouder
4. Hertog

Tegen welk land vocht Michiel de Ruyter zijn tweede zeeslag

1. Frankrijk
2. Spanje
3. Engeland
4. Italië

Wie kreeg met name de schuld van de aanval op de Republiek?

1. Johan van Oldenbarnevelt
2. Johan Kempers
3. Willem III
4. Johan de Witt

Welke van deze twee beweringen over het rampjaar (1672) is waar?
1. In 1672 werd de Republiek aangevallen door Engeland, Frankrijk, Keulen en Münster (Duitse staten)
2. Raadspensionaris Johan de Witt werd door een woedende menigte vermoord.

1. alleen stelling 1 is juist
2. alleen stelling 2 is juist
3. beide stellingen zijn onjuist
4. beide stellingen zijn juist.

Aan de arbeid! Maken 6.1: 3 5 6 16

6.2: 1 3 4 5 17 18