2.3 Spanning tussen natuur en inrichting

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

2.3 Spanning tussen natuur en inrichting

Leerdoelen (deelvragen)

Aan het einde van deze paragraaf beantwoorden we de volgende twee vragen:

(1)  Hoe is de inrichting van de natuurlandschappen buiten de steden in de

       afgelopen eeuwen veranderd?

(2)  Hoe hebben het gebruik van waterkrachtcentrales en biobrandstoffen

        gevolgen voor het landschap en hun bewoners?

Benodigde voorkennis 

Je weet wat duurzame energie is;
Je weet wat stuwdammen zijn;
Je weet wat ontbossing is;
Je weet wat commerciële landbouw is;

Natuur verdwijnt

Veel van oorspronkelijke natuurlandschappen verdwenen door:

• stedengroei 
  
• meer infrastructuur 
  
• land- en mijnbouw 
  

Savanne- ilanos

Savanne- cerrado

Savanne- caatinga

Tropisch regenwoud

Ontginning Brazilië

• Noordoost-Brazilië is vanaf 16e eeuw ontgonnen door grootgrondbezitters (suikerrietplantages) en kleine boeren
• Tropische savannes zijn vooral verdwenen in 20e eeuw door land- en mijnbouw door Europese migranten. Ook spoorlijnen richting kust om producten te kunnen vervoeren

Ontginning

Een ontginning is in cultuur gebrachte woeste grond voor agrarisch gebruik of bosbouw.

Bij een bosontginning wordt het bos gekapt of uitgedund voor de teelt van landbouwgewassen. Ontginning kan eveneens gaan om het productief maken van hulpbronnen, bijvoorbeeld olievelden, gasvelden, steenkoollagen en ertslagen.

Ontginning Brazilië

Volgorde van ontginnen:

Donkere deel (D/16e eeuw) als eerste ontgonnen daarna naar licht steeds later (A-19e eeuw)

Donkere deel (D-16e eeuw) als eerste ontgonnen daarna naar licht steeds later (A-19e eeuw)

Eigendomsrechten 

• Landgrabbing 
  
• Landroof 
  

MNO - Grootgrondbezitters 

Landroof of landgrabbing

Handen

Waarom zijn de handen op de cartoon zo groot afgebeeld?

Van wie zijn die handen?

De handen symboliseren het verwerven van enorme oppervlaktes grond door de multinationals.

Landschap

Waaruit kun je afleiden dat de cartoon geen betrekking heeft op het oorspronkelijke natuurlandschap?

Op de weggegraaide grond staan mensen ‘klein’ afgebeeld. Ze verbeelden de kleine boeren, die al een deel van het landschap gebruikten voor landbouw.

Klein afgebeeld: kleine boeren. Ze worden vaak van hun grond verdreven.

De kuststrook 

Meer aandacht voor het binnenland

Rio de Janeiro --> hoofdstad tot 1960

Verplaatsen hoofdstad naar binnenland

Een miljoenenstad midden in de jungle: hoe kan zoiets bestaan? De enclavepositie als vooruitgeschoven post in de Amazone en taxfreezone heeft Manaus economisch op de kaart gezet

De hoofdstad Brasilia

Brasilia moest als nieuwe, neutrale hoofdstad van het land dienen ter vervanging van Rio de Janeiro. Een belangrijk doel was de economische ontwikkeling van het Braziliaanse achterland.

Het ontwerp van de stad is gemaakt door Lúcio Costa. Hij heeft de stad verdeeld in verschillende sectoren. Vanuit de lucht vertoont Brasília de vorm van een vliegtuig. In de cockpit zetelt de regering, de romp is het zakencentrum en de vleugels zijn de woonwijken.

In 1956 beloofde Juscelino Kubitsch een hoofdstad te bouwen in 4 jaar als hij gekozen werd als president

De kuststrook 

In Noordoost-Brazilië:

irrigatielandbouw (fruit) met water van Rio São Francisco

In Zuidoost-Brazilië:

koffiestruiken of katoenplanten, tuinbouw,

intensieve veeteelt suikerriet- en sojaproductie

komt meer voor

In binnenland: steden vormen grote afzetmarkt

Klik hier

Een miljoenenstad midden in de jungle: hoe kan zoiets bestaan? De enclavepositie als vooruitgeschoven post in de Amazone en taxfreezone heeft Manaus economisch op de kaart gezet

Aan de slag

Huiswerk

§2.3: Opdrachten 1, 2 en 3

Artikel:

https://www.uu.nl/nieuws/op-zoek-naar-goud-en-dan-een-nog-grotere-schat-vinden

Documentaire:

https://www.youtube.com/watch?v=p0dWF_3PYh4

Quizlet:

https://quizlet.com/JDW-AK/folders/havo-systeem-aarde-2021-2022?x=1xqt&i=1fo1jg

Tegenstellingen

Economische belangen en inrichting staan vaak op gespannen voet met natuur. 

Twee voorbeelden:

• Opwekking van elektriciteit bij waterkrachtcentrales 
• Productie van biobrandstoffen
  

Stuwdammen en waterkrachtcentrales 

• Boven en middenloop van een rivier
  
• Volksverhuizingen 
  
• Rivierloop geblokkeerd - binnenschepen 
  
• Land onder water 
  

Waterkrachtcentrales duurzaam?

• Stuwmeer --> verlies ecosystemen 
• Oorspronkelijke bevolking en kleine boeren raken land kwijt 
• Broeikasgas methaan komt vrij (uit wegrottende planten) 
  
• Kwetsbaarheid hoogspanningsnetwerken - extreme storm 
  

Duurzaamheid

• Omgeving achterlaten zoals je deze gevonden hebt;
• Geen uitputbare grondstoffen gebruiken.

Gevolgen van de stuwdam 

• Enorm oppervlak (en dorpen) onder water
• Veel dieren en mensen moeten weg
• Er ontstaan conflicten met buurlanden
• Broeikasgas methaan komt vrij (uit wegrottende planten) 

• waterkracht, levert 'schone' energie
• er ontstaat een zoetwatervoorraad
• je kunt de waterafvoer zelf regelen

Waterkrachtcentrale

1. Drieklovendam, China – 22500 MW per jaar
2. Itaipu Dam, Brazilië/Paraguay – 14000 MW per jaar
3. De Belo Montestuwdam - 11.233 MW per jaar

Eén grote windmolen op de Noordzee: 10 MW per jaar

Meer hydro-elektriciteit

• Nu nog vooral opwekking in zuiden en zuidoosten (60%); plannen voor nieuwe dammen in noorden en noordoosten
• Daarnaast bouwt Brazilië   waterkrachtcentrales in haar   buurlanden (energie-export)

Gevolg -> grote gebieden onder water 

Belo Montedam

Plaats:  Pará, Brazilië

Hoogte Belo Montedam: 90 m

Lengte Belo Montedam: 3 545 m

Geopend: 28 november 2019 door

 president Jair Bolsonaro  

De Belo Montestuwdam in Pará, een noordelijke deelstaat van Brazilië, blijkt vandaag een ramp voor mens en natuur en een financieel fiasco. Door het project raakten 25.000 inheemse Brazilianen ontheemd, viel het visbestand terug en droogde de Xingurivier op, terwijl het vandaag slechts een fractie van de beloofde elektriciteit opwekt.

https://www.nationalgeographic.nl/geschiedenis-en-cultuur/2017/06/woongebied-van-indianenstammen-stroomt-over-door-stuwdam

https://www.mo.be/reportage/deze-stuwdam-ontheemde-25000-brazilianen-voor-een-fractie-van-de-beloofde-energie

waterkrachtcentrale aan de Xingurivier in de Braziliaanse staat Pará, midden in het Amazoneregenwoud. 

Duurzame energie

- Geen dam in de Amazone rivier zelf?

wayback.archive-it.org

Biobrandstoffen 

• Van landbouw naar biobrandstoffen 
  
• Suikerriet wordt - ethanol 
  

-> Multinationale organisaties 

-> Grootgrondbezitters (landgrabbing) 

Biobrandstof

Nadelen 

• Vervangen van natuurlijke vegetatie (zoals cerrado) leidt tot meer kooldioxide in de lucht (omdat cerrado juist veel kooldioxide aan dampkring onttrekt).
• Gebruik van bestrijdingsmiddelen en kunstmest is nadelig voor biodiversiteit, bodem en oppervlaktewater
  
• Voedselverbouw moet plaatsmaken voor suikerriet
  
• Vraag naar grond stijgt → grondprijzen stijgen → landconflicten → verdrijving arme boeren
  

Aan de slag

Filmpjes met voorbeelden	NOSop3: Greenwashing Itaipu dam
Oefenen	Oefenvraag Beantwoord de deelvragen van H2
Huiswerk	Huiswerk opdrachten - §2.3: Lees de tekst - §2.3: Maak de opdrachten 1 t/m 6 af

Artikel:

https://hmjvandenbosch.com/2017/12/17/smart-cities-slim-slimmer-en-slimst/

Documentaire:

https://www.peterjoosten.net/smart-city/

Quizlet:

https://quizlet.com/JDW-AK/folders/havo-wonen-in-nederland-2021-2022?x=1xqt&i=1fo1jg

Gebruik de bron. In de bron staat hoe groot de kans is
dat er in Brazilië aardverschuivingen voorkomen.
Leg uit hoe landroof (landgrabbing) kan bijdragen aan
het ontstaan van aardverschuivingen.