9/10/2025 Verhaalanalyse (bouwstenen personage, ruimte, tijd met videofragmenten)

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Fictie

Nederlands 

Teksten die onder onder "FICTIE" vallen zijn...

1. ... verzonnen of fantasie.
2. ... niet verzonnen en echt.
3. ... kunnen verzonnen of echt zijn.

Wat is fictie?

1. een krantenartikel
2. het boek 'Spijt' van Carry Slee
3. het dagboek van Anne Frank
4. het weerbericht

Fictie

Fictie = verzonnen verhalen 

KENMERKEN:

• vanuit een bepaald vertelperspectief
  
• over een thema (liefde, oorlog, misdaad, ...) 
• met een begin en einde
• in een bepaalde tijd en ruimte  

Wat weet je over personages?

Personages

Personages kun je op drie manieren leren kennen:

• Door wat ze zeggen en doen;

• Door wat ze denken en voelen;

• Door wat anderen over hen zeggen of denken.
  
  

Hoofdpersonen leer je vaak op alle drie de manieren kennen, bijfiguren niet.

Grondige beschrijving van uiterlijk van personages!

* (1 of meer) hoofdpersonage

          = 'rond' karakter (innerlijk)

           = gevoelens

           = eigenschappen

           = met normen&waarden

                     

Relaties tussen de verschillende personages

* Bij-personages  

          = 'vlak' karakter 

          = tegenstander / helper

          = stereotypes 

          = meer focus op uiterlijk 

Eigenschappen van personages

Personages hebben eigenschappen, net als echte mensen. Aan de hand van deze eigenschappen kun je het karakter van personages beschrijven.

Voorbeelden van eigenschappen:
Betrouwbaar, verlegen, meeloper, driftig, zenuwachtig, spontaan, lui, slim, brutaal, arrogant, kalm, heldhaftig, lief etc.

Personage 'Forrest Gump'

Hoofdpersonen

Bijfiguren

Leer je kennen door wat ze denken en voelen

Medespelers en figuranten

Rond karakter

Vlak karakter

Hebben altijd een probleem

Types

Zijn vaak helper / tegenstander

DE VERTELLER / HET VERTEL-perspectief

Welke 3 perspectieven zijn er in verhalen (naast een meervoudig perspectief?

Perspectief en vertelsituaties

1. ik-perspectief
2. personaal perspectief
3. alwetend (autocratisch) perspectief
4. (soms meerdere perspectieven doorheen verhaal) 

Ik-perspectief

= verhaal door ogen van verteller in de ik-vorm;

De lezer 

• leert de ik-persoon heel goed kennen;
• komt niet (veel) te weten wat andere personages voelen of denken.

Personaal perspectief

= verhaal door de ogen van 1 persoon uit het verhaal geschreven in de hij- of zij-vorm;

De lezer leert de hoofdpersoon goed kennen.

Alwetend perspectief

= verhaal wordt verteld door iemand die alles weet van alle personages; geschreven in de hij- en zij-vorm;

De lezer 

• Komt te weten wat alle personages zien, horen, voelen en denken;

• Verteller weet wat er is gebeurd en wat nog gaat gebeuren.

Meervoudig perspectief

• Je ziet de gebeurtenissen door de ogen van verschillende personages;
• Je ziet dezelfde gebeurtenissen vanuit verschillende invalshoeken;
• Kan gebruik worden gemaakt van de ik-vertelsituatie (meerdere ik-figuren, meervoudige ik-vertelsituatie) of van de personale vertelsituatie (meerdere hij- of zij-figuren, meervoudige personale vertelsituatie)

Meervoudig perspectief

Hoofdstuk 1: Ik had deze vakantie moeten afzeggen. Sinds ik ben opgestaan, heb ik al het gevoel dat ik moet huilen. 

Hoofdstuk 2: Denkt Lilly nou echt dat ik haar niet zie janken? Wat een muts. Geïrriteerd wend ik me van haar af.

Hoofdstuk 3: ‘Anouk.’ Iemand fluistert mijn naam. Waar ben ik? Het is nacht. En donker. Maar aan de grillige zwarte schaduwen om me heen kan ik zien dat ik in een bos ben.

                                                             (Uit: Shock – Mel Wallis de Vries)

Gieles probeerde zich een schuddende aarde voor te stellen. Een schuddend dak was hem niet vreemd. Gieles zapte weg van de aardbeving naar Animal Planet. En moest aan zijn vriend Toon denken, die vertoonde overeenkomsten met apen. (Uit: Glijvlucht – Anne-Gine Goemans)

1. Ik-perspectief
2. Personaal-perspectief
3. Alwetend perspectief
4. Het is niet duidelijk

Een ijskoude rilling was langs mijn ruggengraat omhoog gekropen. Hadden ze me de afgelopen weken in de gaten gehouden? Was ik al die tijd zonder dat ik het doorhad bekeken en afgeluisterd?
(Uit: Zes seconden – Daniëlle Bakhuis)

1. Ik-perspectief
2. Personaal-perspectief
3. Alwetend perspectief
4. Het is niet duidelijk

Het was nog donker, toen in de vroege morgen van de tweeëntwintigste december 1946 in onze stad, op de eerste verdieping van het huis Schilderskade 66, de held van deze geschiedenis, Frits van Egters, ontwaakte.
(Uit: De avonden – Gerard Reve)

1. Ik-perspectief
2. Personaal-perspectief
3. Alwetend perspectief
4. Het is niet duidelijk

'Ik liep naar het lokaal toe. Ik wist toen al dat ik een 8 voor de toets zou gaan halen, zo goed had ik geleerd.'

1. ik-perspectief
2. personaal perspectief
3. alwetend perspectief
4. meervoudig perspectief

Welke uitspraak is juist?

Een personaal perspectief...

1. ... speelt niet mee in het verhaal.
2. ... weet alles van elke persoon.
3. ...vertelt vanuit 'hij' of 'zij'.
4. ...staat in de ik-vorm.

Trucs voor grotere 'spanning' verhaal 

- Gevaarlijke situatie of omgeving

- Vermoedens of verwachtingen

- Vertraging

- Uitstellen

- Onverwachte wending

- Informatievoorsprong

Spanningsboog = periode tussen het begin en het einde van de spanning.

Spanning door RUIMTE?

Ruimte

• Waar speelt het verhaal zich allemaal af?
• Sfeer oproepen
• Thema ondersteunen
• Opbouw van het verhaal

Welk gevoel of sfeer wil de maker oproepen en hoe weet je dat?

Tijd in literatuur

Spanning door TIJD?

Leg uit wat het verschil is tussen verteltijd en vertelde tijd.

Wat wordt bedoeld met chronologische volgorde?

Noem 2 manieren waarop een verhaal kan beginnen.

Noem 2 manieren waarop een verhaal kan eindigen.

Chronologisch

= in de normale tijdsvolgorde, van vroeger tot nu tot later. 

Niet-chronologisch 

= niet in de normale tijdsvolgorde, met tijdsprongen 

Tijdsonderbrekingen 

Flash forward: episode in het verhaal in de toekomst

Flash Back : episode in het verhaal in het verleden 

Vooruitverwijzing: korte verwijzing naar wat komt in het verhaal 

Terugverwijzing: korte verwijzing naar wat in het verleden zich heeft afgespeeld. 

Historische tijd

De tijd wanneer het verhaal zich afspeelt. 

De middeleeuwen 

De Tweede Wereldoorlog 

2020 

De toekomst 

Verteltijd

Hoe lang lees je? 

• 15 minuten om een hoofdstuk te lezen.
• Het boek heeft 236 pagina's.
• 20 seconden... 

Vertelde tijd 

= Het verhaal speelt zich af tijdens een periode 

• van 10 jaar
• 1 dag
• 5 minuten
• 2 maand... 

VERHAALBEGIN 

Ab ovo (vanaf het ei): het begin bij het begin beginnen 

In medias res: verhaalbegin middenin de gebeurtenissen 

Post rem: het verhaal beginnen met wat als laatste is gebeurd