Erfelijkheid

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

Erfelijkheid

Je kan toepassen: DNA, genen, chromosomen, basenparen, eiwit, nucleotiden, dubbele-helix, mutatie, verschillende soorten mutaties, RNA, genetische code, aminozuren, fenotype, genotype, soorten genen, chromosoom paren, autosomen, geslachtschromosomen, karyogram, haploïd, diploïd, homoloog, erfelijkheidsschema, dominant, recessief, allel, homozygoot, heterozygoot, stamboom, celdeling, mitose, meiose,  

Wat is erfelijkheid?

-Erfelijkheid is het doorgeven van kenmerken van ouders op          nakomelingen via DNA. Dit verklaart waarom kinderen op hun ouders lijken en waarom bepaalde eigenschappen worden doorgegeven.

De basis: DNA, genen en chromosomen

           • DNA bevat alle erfelijke informatie in de vorm van genen, DNA ontstaan door verschillende basenparen, DNA wordt een eiwit.

• Genen zijn stukjes DNA die coderen voor bepaalde eigenschappen, zoals oogkleur of bloedgroep.

           • Chromosomen zijn dragers van genen en komen in paren voor (mens: 46 chromosomen = 23 paren).

Basenparen

De Basenparen zijn A-T en C-G

 • DNA bestaat uit nucleotiden, en de basenparen, dit vormen de “treden” van de DNA-dubbele helix.

 • De volgorde van deze basen vormt een genetische code.

DNA dubbele-helix

Mutaties

Een mutatie is een verandering in het DNA.

Dit kan spontaan gebeuren of door invloeden van buitenaf.

Sommige mutaties hebben geen effect, andere kunnen ziektes veroorzaken of juist voordelen geven.

Mutatie,  DNA veranderen

Enkele manieren waarop mutaties het DNA kunnen veranderen:

• Puntmutatie: een enkele base word vervangen.
• Duplicatie: DNA word gekopieerd.
• Inversie: volgorde van de basen veranderd.
• Translocatie: delen van DNA wisselen tussen chromosomen.

welke is juist

1. genotype: de informatie van alle genen bij elkaar
2. fenotype: de informatie van alle genen bij elkaar
3. erfelijke eigenschappen worden bepaalt door je fenotype
4. als je naar iemand kijkt zie je zijn genotype

hoe kan je een mutatie op je DNA krijgen

1. roken
2. stress
3. water drinken
4. botten knakken

Welke Basenparen zijn er

1. A-C en T-G
2. A-G en C-T
3. A-T en C-G
4. A-D en B-C

Genen

 • Een gen is een specifiek stuk DNA dat de instructies bevat om een eiwit te maken.

 • Een gen bestaat uit honderden tot duizenden basenparen in een specifieke volgorde.

 • Genen bepalen onze erfelijke eigenschappen, zoals oogkleur of bloedgroep.

Chromosoom paren

Bij mensen bestaat het 46-chromosomenstel uit 23 paren. Van deze 23 paren zijn de eerste 22 paren de autosomen, die algemene erfelijke informatie bevatten.

Het laatste paar (23e paar) zijn de geslachtschromosomen:

 • Bij vrouwen: XX

 • Bij mannen: XY

Dit chromosomenpaar bepaalt het biologische geslacht van een individu. Het geslacht wordt bepaald door de zaadcel van de vader, omdat hij zowel een X- als een Y-chromosoom kan doorgeven, terwijl de moeder altijd een X-chromosoom doorgeeft. Chromosomen bevinden zich in de celkern.

haploïd/ diploïd

haploïd: van elk chromosoom één exemplaar 

diploïd: van elk chromosoom 2 exemplaren

homoloog

Je hebt 2 versies van elk chromosoom. een van je moeder en een van je vader. dit zijn homologe chromosomen. er zitten dezelfde genen op.

Welke is juist
(Meerdere opties)

1. Een gen heeft de instructies om een eiwit te maken
2. Een gen bepaalt erfelijke eigenschappen
3. Een gen is net zo groot als een basenpaar
4. Een gen bepaalt aangeleerde eigenschappen

Welk paar zijn de geslachtschromosomen

1. 24e paar
2. 22e paar
3. 25e paar
4. 23e paar

waar bevinden chromosomen zich

1. celmembraan
2. cytoplasma
3. celkern
4. mitochondriën

Jongen of meisje?

Je kan erachter komen hoeveel procent kans het is om een jongen of meisje te krijgen. Dit doe je met een erfelijkheidsschema. Met zo'n schema kan je ook erfelijke dingen uitrekenen bijvoorbeeld je oogkleur of je bloedgroep. 

De man heeft chromosomen xy   

De vrouw heeft chromosomen xx

Hier zie je verticaal xx dat is de vrouw, horizontaal zie je xy dat is de man.

Dominante en recessieve eigenschappen

Dominant: komt tot uiting als er minstens één dominante versie van een allel aanwezig is (bijvoorbeeld bruine ogen).

Recessief: komt alleen tot uiting als beide allelen recessief zijn (bijvoorbeeld blauwe ogen).

allel: een specifieke variant van een gen.

Een organisme erft twee allelen één van de vader en één van de moeder. Die twee allelen bepalen in dit voorbeeld de oogkleur.

homozygoot en heterozygoot

homozygoot is 2 dezelfde allelen dus: homozygoot dominant is BB, homozygoot recessief is bb, 

heterozygoot is 2 verschillende allelen dus: heterozygoot is Bb

Hoe moet het aflezen van een stamboom?

Hoe ontstaan baby's?

• Een baby ontstaat door versmelting van een eicel en een zaadcel.
• De bevruchte eicel (zygote) deelt zich meerdere keren en ontwikkelt zich tot een embryo.
• Genetische informatie van beide ouders worden gecombineerd in het DNA van het kind.
• De zwangerschap duurt 9 maanden, de baby word geboren. 

Celdeling mitose en meiose

Mitose: normale celdeling voor groei en herstel. Elke cel krijgt een exacte kopie van het DNA.

Meiose: speciale celdeling voor voortplanting. Cellen krijgen de helft van het DNA.

Meiose zorgt voor genetische variatie bij nakomelingen.

wat is een karyogram

1. een afbeelding van de chromosomen
2. een afbeelding van een stamboom
3. een afbeelding van een DNA streng
4. een afbeelding van een kruisingsschema

wat gebeurt er bij meiose

1. chromosomenparen worden verdubbeld
2. chromosomenparen worden uit elkaar getrokken
3. het blijft hetzelfde

DNA

genen

chromosomen

autosomen

karyogram

dubbele-helix

     basenparen

 allelen

46

mutaties

bepalen erfelijke eigenschappen

juist

onjuist

een bevruchte eicel heet een zygoot

zwangerschap duurt 9 maanden

een allel is een specifieke variant van een chromosoom

chromosomen bevinden zich in de celkern

er zijn 44 chromosomen

basenparen zijn groter dan genen

alle mutaties hebben geen effect

DNA wordt een eiwit

het 23e chromosomen paar zijn de geslacht chromosomen

Einde

je kan nu toepassen: DNA, genen, chromosomen, basenparen, eiwit, nucleotiden, dubbele-helix, mutatie, verschillende soorten mutaties, RNA, genetische code, aminozuren, fenotype, genotype, soorten genen, chromosoom paren, Autosomen, geslachtschromosomen, Karyogram, haploïd, diploïd, homoloog, erfelijkheidsschema, dominant, recessief, allel, homozygoot, heterozygoot, stamboom, celdeling, mitose, meiose,