KERN: Literatuur: Hoofdstuk 20: Alles is maakbaar

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4-6

Kern 

Literatuur 

Hoofdstuk 20

Alles is maakbaar

Kinderliteratuur

• In de achttiende eeuw erkenden volwassenen steeds meer de eigen aard van kinderen. Tegelijkertijd waren ze van mening dat kinderen zo snel mogelijk volwassen moesten worden en nuttig voor de maatschappij moesten zijn. 
• Mening: ongewenst gedrag komt voort uit onwetendheid en niet uit slechtheid. Een samenleving zonder misdaad en lomp gedrag begint met het opvoeden van kinderen.

• Kinderboeken vormden een belangrijk medium om dit opvoedingsdoel te verwezenlijken en de roep om leesmateriaal dat aansloot bij dit verlichte kindbeeld zorgde in de tweede helft van deze eeuw voor een snelle toename in de kinderboekenproductie. 

De Verlichting

• Term om onderscheid met de 'donkere' middeleeuwen te maken.
• Kennis is macht.
• Cogito ergo sum. (Descartes)
• Speerpunt: opvoeding, tabula rasa
• Een goed huwelijk is maakbaar.
• Doel: angst en bijgeloof laten verdwijnen en de mens op zichzelf te laten vertrouwen, op zijn verstand, hart en intuïtie.
• Belangrijke pijler: niet God maar de mens zelf was verantwoordelijk voor zijn geluk of ongeluk.
• Startpunt in Nederland: de werken van de filosoof Baruch Spinoza. (Benedictus de Spinoza)

De Verlichting

Filosofen en schrijvers richtten zich op praktische en maatschappelijke problemen.

Zo pleitten verlichtingsfilosofen voor verdraagzaamheid en godsdienstvrijheid. Ze hadden kritiek op het absolutisme. 

Montesquieu bepleitte een scheiding der machten, een trias politica, met een uitvoerende macht (de vorst), een wetgevende macht (de volksvertegenwoordiging) en een onafhankelijke rechterlijke macht.

Jean-Jacques Rousseau maakte opvoeding tot een belangrijk verlichtingsthema. 

Pieter Langendijks Het wederzijds huwelijksbedrog, satire, de lezer opvoeden door te laten zien hoe het niet moet, kijk kritisch naar jezelf en verbeter jezelf indien nodig.

Pruikentijd

Burgers in de maak

In pedagogische boeken werd de vader als belangrijkste opvoeder gezien. 'Opvoeding mislukt zonder vaderlijk gezag.'

Betje Wolff vond dat onzin en schreef 'Proeve over de opvoeding aan de Nederlandsche moeders' (1779). 

Moeders konden hun eigen kinderen ook onderwijzen als ze maar kennis had. Moeders konden dit zelfs beter dan vaders vanwege emotionele betrokkenheid bij de kinderen. Dit geluid was ook internationaal te horen en de status van het moederschap steeg. Moeders moesten zich gaan ontwikkelen: betere moeders zorgen voor betere burgers.

De briefroman

De briefroman

• 18e eeuwse literatuur vooral door en voor burgers. Schrijvers uit deze laag beschouwden zichzelf als de intellectuele elite van de burgerij waar ze deel van uit maakten.  Vrouwen speelden nu een belangrijkere rol ls schrijfster. De bekendste daarvan in Nederland zijn Betje Wolff en Aagje Deken. Hun beroemde briefroman: De Historie van Mejuffrouw Sara Burgerhart. Beroemd was ook de in het Frans schrijvende Belle van Zuylen.
• De roman was een uitermate geschikte literaire vorm voor de ontdekking van het persoonlijke en het innerlijke, dat centraal stond tijdens de Verlichting. (De mens als individu.)
• Spectatoriale tijdschriften, kinderliteratuur en imaginaire reisverhalen razend populair. 
• Imaginaire reisverhalen waren populair omdat ze konden worden gebruikt om door over een denkbeeldig land te beschrijven de situatie in het eigen land scherp kunnen bekritiseren.
• Satire is erg populair: spottende teksten die belerend en kritisch zijn bedoeld. Vaak worden maatschappelijke groeperingen, zoals geestelijken of burgerij of adel, bekritiseerd

Sara Burgerhart

• Gaat over het jonge meisje Sara Burgerhart en wat ze allemaal aan wijze levenslessen leert. (Ze vlucht weg bij haar strenge tante en gaat in een pension wonen. Ze gaat te veel houden van luxe en mode en loopt daardoor moreel gevaar. Ze valt voor de verkeerde man maar aan het eind komt alles goed.)
• Bevat tal van opvoedkundige adviezen.
• Zedenroman: pleidooi voor een goede opvoeding, goede leiding, huiselijk geluk. 
• Een vrouw moest zich niet bezighouden met luxe en mode maar zich richten op het geluk dat te vinden was in huwelijk en gezin. 
• Het boek was bedoeld voor Nederlandse Juffers.
• Geschreven in realistisch en zeer leesbaar Nederlands.

Koffiehuizen

• Een van de manieren om op de hoogte te blijven van het nieuws was een bezoek aan een koffiehuis. Dit relatief nieuwe verschijnsel werd in de achttiende eeuw hét symbool van het moderne, verlichte stadsleven. 
• Het koffiehuis was in de 17e en 18e eeuw dé ontmoetingsplaats voor intellectuelen, schrijvers, dichters, maar ook voor het gewone volk. 
• Hoewel er koffie werd geschonken, was vooral 'de ontdekking van het bijeenzijn' de grote succesfactor. 
• In veel Europese landen bestond een koffiehuis-cultuur.
• Al snel dook koffie en het koffiehuis op in achttiende-eeuwse literatuur. (En ook daarna, denk aan de  koffiehandelaar uit Max Havelaar uit 1859.)

Imaginaire reisverhalen

• Een reis naar een denkbeeldig land: Robinson Crusoe (Defoe) en Gulliver's Travels (Swift) vertaald door Justus van Effen. Een reis naar het Apenland van Schazsch.
• Waarheidsgetrouwe indruk: fictie en werkelijkheid liggen dicht bij elkaar
  

Erg populair genre in de Verlichting want:

• Kon gebruikt worden om maatschappijkritiek te leveren
• Lezer in contact brengen met Verlichte ideeën
  
• Lezer confronteren met andere opvattingen

Doel: kritischer ten opzichte van eigen opvattingen worden of juist toleranter ten opzichte van ideeën van anderen