Woordsoorten - Grammatica A en B Kern

• Nederlands
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 4

Woordsoorten

Bij woordsoorten benoemen geef je elk woordje in de zin een naam. Bij zinsontleden kan het om één woord gaan, maar ook om woordgroepen.

Stoffelijk bijvoeglijk naamwoord

De gouden ring

De plastic emmer

De loden leiding

Het stenen huis

Opdracht:

Noteer uit elke groep van de zelfstandige naamwoorden een woord. Plaats er een lidwoord en bijvoeglijk naamwoord voor. 

Gebruik bij twee groepen de onverbogen vorm van het bijvoeglijk naamwoord en gebruik één stoffelijk bijvoeglijk naamwoord.

Werkwoord

Iets wat je kunt doen of iets wat gebeurt

Voorbeeld:

lopen, eten, lachen, regenen, hagelen enz.

Een werkwoord is iets wat je kunt doen. Alle vervoegingen zijn een werkwoord. Dus niet alleen lopen, maar ook liep of gelopen.

Zelfstandig werkwoord

Een zelfstandig werkwoord is voor de betekenis van de zin onmisbaar. Je kunt een zelfstandig werkwoord dus nooit uit een zin weglaten. Dat kan bij een hulpwerkwoord wel.

Voorbeeld:

a. Ik heb een boterham gegeten.

b. Ik eet een boterham.

Zelfstandige werkwoorden kun je tekenen.

TIP:

Een zelfstandig werkwoord is vaak het laatste werkwoord in de zin.

Zelfstandige werkwoorden komen voor bij werkwoordelijke gezegdes.

Ik heb een appel gegeten.

Ik ga een boek lezen.

Hulpwerkwoord

Een hulpwerkwoord zegt meestal iets over de tijd waarin een zin staat, maar geven ook een mogelijkheid of wenselijkheid aan.

Voorbeeld:

a. Ik eet een koekje. (zelfstandig werkwoord)

b. Ik heb een koekje gegeten. (hulpwerkwoord, tijd)

c. Ik kan straks een koekje eten. (hulpwerkwoord, mogelijkheid)

d. Ik zou een koekje willen eten. (hulpwerkwoord, wenselijkheid)

Hulpwerkwoord

Een hulpwerkwoord  is een werkwoord dat een ander werkwoord ondersteunt. Een zin heeft gewoonlijk maar één persoonsvorm. Dit is het werkwoord dat we vervoegen. In een zin met meerdere werkwoorden is de persoonsvorm altijd een hulpwerkwoord.

Een hulpwerkwoord kan alleen in een zin voorkomen als er twee of meer werkwoorden in die zin staan.

Koppelwerkwoord

Koppelwerkwoorden ‘koppelen’ het onderwerp aan een toestand, functie, hoedanigheid of eigenschap. In ‘Ik ben blij’ en ‘De soep lijkt klaar’ zijn ben en lijkt koppelwerkwoorden.

De koppelwerkwoorden:

zijn, worden, blijven

(blijken, lijken, schijnen, dunken, heten, voorkomen)

Verschil tussen koppelwerkwoord en zelfstandig werkwoord?

Een koppelwerkwoord kan nooit zelfstandig in een zin voorkomen, terwijl een zelfstandig werkwoord dit wel kan. Koppelwerkwoorden komen namelijk altijd voor in combinatie met een naamwoordelijk gezegde.

Koppelwerkwoord

Hij is ........ (dik, raar, gek, voetballer, presentator, aardig enz.)

LET OP:

Hij is op school. (In dit geval betekent is, zich bevinden (ergens zijn)) In dit geval heb je niet te maken met een koppelwerkwoord.

Ik word..... (docent, niet goed, rijk, ziek, trainer)

Die man blijft....... (een rare vogel, een engerd, leuk, gezellig)

TIP:

Je herkent een koppelwerkwoord door te kijken of het koppelwerkwoord vervangen kan worden door een ander koppelwerkwoord. Als dit het geval is, is er sprake van een koppelwerkwoord.

Telwoord

Geeft een hoeveelheid of volgorde aan:

één, twee, drie

eerste, tweede, derde

Voorzetsel

Ook wel bekend als kast- of feestwoordjes

in, op, onder, achter, tussen (de kast)

voor, na, tijdens (het feest)

Let op: met is ook een voorzetsel

Bijwoorden

Bijwoorden lijken soms op bijvoeglijke naamwoorden, maar zeggen niet wat over een zelfstandig naamwoord (zoals bij een BN wel het geval is).

Ze zeggen vaak iets over plaats of tijd.

Ik ga morgen naar school.

Ik wil hier niet zijn.

Bijwoorden

Maar ook:

Hij is heel aardig.

Dat huis is ontzettend duur.

Het woordje heel zegt iets over aardig en dat is geen zelfstandig naamwoord, maar een bijvoeglijk naamwoord.

Het woordje ontzettend zegt iets over duur en dat is geen zelfstandig naamwoord, maar een bijvoeglijk naamwoord.

Voornaamwoorden

Voornaamwoorden vervangen een zelfstandig naamwoord.

Ze verwijzen dus ook naar mensen, dieren, planten, dingen, namen.

Persoonlijk voornaamwoord

Het persoonlijk voornaamwoord verwijst naar een persoon, een groep personen, voorwerpen of onzichtbare zaken.

ik, hij, zij, het, wij, jullie, ons,

jou, ons, hen, hun..........

Bezittelijk voornaamwoord

Het bvnw geeft een bezit aan. Het komt voor samen met een ZN.

Dat is mijn fiets.

Het is jouw boek.

Daar loopt zijn vader.

Wederkerend voornaamwoord

Een wederkerend voornaamwoord verwijst terug naa het onderwerp van de zin.

Hij heeft zich vergist.

Ik zit me te vervelen.

zich vergissen (wederkerend werkwoord)

zich vervelen (wederkerend werkwoord)

Wederkerig voornaamwoord

elkaar, elkander, mekaar

Wij groeten elkaar. 

(Jij groet mij en ik groet jou.)

Aanwijzend voornaamwoord

wijst iets of iemand aan

die man

deze vrouw

dat huis

Geheugensteuntje: Je kunt erbij wijzen

Aanwijzend voornaamwoord

Een aanwijzend voornaamwoord wijst naar, personen, dieren , dingen of begrippen.

Vaak staat het voor een zelfstandig naamwoord.

Die trui is veel te warm.

Maar het kan ook zelfstandig voorkomen.

Moet je dit zien!

Je kunt bij het uitspreken van het woord wijzen.

Betrekkelijk voornaamwoord

die, dat, wie, wat, welk(e), hetgeen

Een betrekkelijk voornaamwoord verbindt twee zinnen met elkaar. De zinnen ‘Het boek wordt prachtig’ en ‘Ik schrijf dat boek’ kun je met het betrekkelijk voornaamwoord dat verbinden tot ‘Het boek dat ik schrijf, wordt prachtig.’ Het stukje dat ik schrijf heet een betrekkelijke bijzin. Dat verwijst terug naar het boek. Het boek noem je het antecedent.

Betrekkelijk voornaamwoord

Dat verwijst naar het-woorden:

Het meisje dat daar liep, at een appel.

Die verwijst naar de-woorden:

De jongen die daar liep, at een peer.

Soms zit het antecedent in het betrekkelijk voornaamwoord ingesloten:

Wie naar binnen wil, moet betalen! (De persoon die naar binnen wil....)

Vragend voornaamwoord

Wie

Wat 

Welke

Wat voor (een)

Onbepaald voornaamwoord

Onbepaalde voornaamwoorden verwijzen, anders dan andere voornaamwoorden, niet naar specifieke personen of zaken. Het blijft vaag wie of wat er precies bedoeld wordt:

niemand, iemand, niets, iets, wat, ieder(een), alle(s), andere(n), elk, sommige(n), je, men, het

Ik weet niet wat ik moet doen. (onbep. vnw.)

Wat moet ik doen? (vragend vnw.)

Een werkwoord is iets wat je kunt doen. Alle vervoegingen zijn een werkwoord. Dus niet alleen lopen, maar ook liep of gelopen.

Zelfstandig werkwoord

Wanneer een werkwoord in een zin de handeling aangeeft, dan is dat werkwoord een zelfstandig werkwoord. Het zelfstandig werkwoord is dus het belangrijkste werkwoord. Er staat altijd maar één zelfstandig werkwoord in een zin. (Vaak is het 't laatste werkwoord van de zin).

Geheugensteuntje:

Een zelfstandig werkwoord kun je vaak tekenen. Dat kun je met hulpwerkwoorden of koppelwerkwoorden niet.

Koppelwerkwoord

Koppelwerkwoorden zijn een vorm van:

Zijn

Worden

Blijven

Een zelfstandig werkwoord zit nooit samen in een zin met een koppelwerkwoord.

Ik ben naar huis gelopen.
Het laatste werkwoord is een:

1. koppelwerkwoord
2. zelfstandig werkwoord
3. hulpwerkwoord

Wij zijn ziek geworden.
Het eerste werkwoord is een:

1. zelfstandig werkwoord
2. koppelwerkwoord
3. hulpwerkwoord

Ik heb hem gisteren opgehaald.
Het eerste werkwoord is een:

1. hulpwerkwoord
2. koppelwerkwoord
3. zelfstandig werkwoord

Zelfstandige naamwoord:

- mensen

- dieren

- planten

- dingen

- namen

Zelfstandig naamwoord

Een ZN kun je verkleinen:

dorp - dorpje

Ook steden, namen van landen, straatnamen en rivieren zijn een ZN.

Vaak kun je een ZN aanraken, maar dat is niet altijd zo.

Voorbeeld:

De rechter deed gisteren een uitspraak over de zaak.

Hij vertelde een geinige mop.

Aanwijzend voornaamwoord

wijst iets of iemand aan

die man

deze vrouw

dat huis

Geheugensteuntje: Je kunt erbij wijzen

Bijvoeglijk naamwoord

Een BN vertelt iets over een ZN.

De mooie tekening (verbogen)

De tekening is lelijk. (onverbogen)

De gekochte auto

De paarse trui

Bedenk een BN bij dit plaatje.

Bijvoeglijk naamwoord bij plaatje:

Voorzetsels:

Voorzetsels zijn vaak korte woordjes. Je kent ze misschien als 'kastwoorden' of 'feestwoorden'.

..... de kast (in, op, onder, achter, naast)

...... het feest (voor, na, tijdens)

Maar ook woorden zoals met of naar zijn voorzetsels.

Persoonlijk voornaamwoord

Het persoonlijk voornaamwoord verwijst naar een persoon, een groep personen, voorwerpen of onzichtbare zaken.

ik, hij, zij, het, wij, jullie, ons,

jou, ons, hen, hun..........

Bezittelijk voornaamwoord

Het bvnw geeft een bezit aan. Het komt voor samen met een ZN.

Dat is mijn fiets.

Het is jouw boek.

Daar loopt zijn vader.

Let op:

Dat is mijn boek.      bez. vnw.

Dat boek is van mij.   pvnw

Vragend voornaamwoord

wie, wat, welke, wat voor (een)

Let op:

waarom, wanneer, hoe, waar zijn geen vraagwoorden, maar bijwoorden!

Welk woord is een ZN?

1. loopt
2. bewonderen
3. Deurningerstraat
4. hij

In welke zin is 'fiets' een ZN?

1. Ik fiets elke dag naar huis.
2. Mijn fiets is gisteren gestolen.

Die fiets is van jou.
'jou' is een:

1. bezittelijk voornaamwoord
2. persoonlijk voornaamwoord

Dit is mijn zus.
'mijn' is een:

1. bezittelijk voornaamwoord
2. persoonlijk voornaamwoord

Dat grote huis daar is van ons.
'ons' is een:

1. bezittelijk voornaamwoord
2. persoonlijk voornaamwoord

Hoe gaat het met jouw cijfers?
'jouw' is een:

1. bezittelijk voornaamwoord
2. persoonlijk voornaamwoord

Wederkerend voornaamwoord

Komt voor in combinatie met een wederkerend werkwoord.

Wederkerend  betekent 'iets wat terugkomt'.

zich vergissen

Ik vergis me.

Jij vergist je.

Wij vergissen ons.

Wederkerig voornaamwoord

elkaar, elkander, mekaar

(gewoon uit je hoofd leren!)

Betrekkelijk voornaamwoord

verwijst terug naar een woord of groepje woorden dat er vlak voor staat.

De man die mij een ijsje gaf.

De tas die daar op de grond ligt.

Het meisje dat achterin de klas zit.

Het boek dat voor je ligt.

Onbepaald voornaamwoord

Verwijst vaag naar iets of iemand. Je kent geen bijzonderheden van de persoon of het ding.

iets, niets, iemand, niemand, alles, men, iedereen........

Hij wast zich elke dag. 

'zich' is een:

Hij geeft ons een cadeau. 

'ons' is een:

Ik ben kampioen in judo geworden.

'geworden' is een:

Ik heb hem drie euro betaald.

'betaald' is een:

Ik was me elke dag. 

'me' is een: 

Er is mij groot onrecht aangedaan.

'onrecht' is een:

Pieter en ik liepen langs de Rijn.

Noteer de zelfstandige naamwoorden.

Er was echt niemand op het feestje.

'Niemand' is een:

Zij vinden elkaar heel leuk.

'Elkaar' is een: 

De winkeldame die elke dag achter de kassa zat, was heel aardig.

'Die' is een:

Alles is voor Bassie.

'Alles' is een: 

Welke vraag hoort bij deze spinner?