Herhaling Rechtsstaat havo

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Wat gaan we doen?

• Welkom
• Voorstellen
•  Pta examen
• Minimaal een 7
• Toetsen

Domein Rechtsstaat

Leerdoelen

Subdomein B1: Vrijheidsrechten en plichten; het beginsel rechtsstaat

3. De kandidaat kan:

- voorbeelden van vrijheidsrechten en plichten die inwoners van Nederland

   hebben, herleiden tot wetten en artikelen in de Grondwet;

- de waarden noemen die aan die grondbeginselen ten grondslag liggen;

- uitleggen wat de beginselen van de rechtsstaat zijn.

Rechtsstaat: 

Een staat waarin burgers door grondrechten worden beschermd tegen machtsmisbruik en willekeur van de overheid.

Publiekrecht

Regelt de relatie tussen burger en overheid.

• Strafrecht 
• Staatsrecht 
• Bestuursrecht

Privaatrecht

Hoe burgers onderling met elkaar omgaan. 

Ook wel burgerlijk recht genoemd.

Naast vermogensrecht (alles wat in geld is uit te drukken) ook familierecht en ondernemingsrecht

Grondbeginselen

• Trias Politica
• Grondrechten
• Legaliteitsbeginsel

Trias Politica

Montesquieu (1689-1755)

Wetgevende macht (ministers en parlement samen)

Uitvoerende macht (ministers)

Rechterlijke macht (onafhankelijke rechters)

Grondrechten

• Klassieke grondrechten (overheid moet iets NIET doen, wel bij rechter afdwingbaar)
• Sociale grondrechten (overheid moet WEL iets doen, niet bij  rechter afdwingbaar)

Legaliteitsbeginsel

De overheid mag alleen beperkingen opleggen aan de vrijheid van burgers als die beperkingen in door parlement aangenomen wetten zijn vastgelegd

Leerdoelen

Subdomein B2: De praktijk van de rechtsstaat

4. De kandidaat kan aan de hand van voorbeelden de spanning weergeven tussen de beginselen van de rechtsstaat enerzijds en de praktijk zoals die door groepen burgers ervaren wordt anderzijds.

Wat gebeurt er na een misdrijf?

• Opsporing
• Officier van Justitie : rechtszaak ja/nee
• Rechter bepaalt schuldig ja/nee en  evt. straf

Opties OvJ

• Seponeren (niet erg genoeg, dader al streng genoeg gestraft, onvoldoende bewijs)
• Transactie  (boete, taakstraf). Voordeel: geen strafblad
• Strafbeschikking (schuld ligt vast; wel strafblad)
• Vervolgen (rechtszaak)

Verloop rechtszaak

Opening (rechter)

Tenlastelegging (OvJ)

Onderzoek (rechter)

Requisitoir (OvJ)

Pleidooi (advocaat)

Laatste woord (verdachte)

Vonnis  (rechter)

Welke straffen zijn er?

• Hoofdstraffen: vrijheidsstraf, taakstraf, geldboete
• Bijkomende straffen: intrekking rijbewijs, stadionverbod,       beroepsverbod, contactverbod

Waarom straffen we?

• Wraak en vergelding
• Afschrikking
• Voorkomen van eigenrichting
• Resocialisatie (taakstraf)
• Beveiliging van de samenleving

Verloop burgerlijke rechtszaak

• Dagvaarding (eis)
• Verweer
• Zoeken onderlinge oplossing
• Vonnis
• Tussen verschillende burgers

Uitspraak van de rechter

• Rechter stelt eiser of gedaagde in het gelijk
• Evt. schadevergoeding (vermogensschade,    immateriële schade)
• Evt. dwangsom
• Evt. loonbeslag

Juryrechtspraak

Jury is een groep burgers die namens de samenleving bepaalt of een verdachte schuldig is, of niet.

In de VS beslist de jury wel mee over de strafmaat

Bij doodstraf: unanimiteit

Juryrechtspraak

Nadelen:

• Juryleden laten zich te makkelijk leiden door emoties
• Gewone burgers hebben te weinig juridische kennis en ervaring

Leerdoelen

Subdomein B2: De praktijk van de rechtsstaat

4. De kandidaat kan aan de hand van voorbeelden de spanning weergeven tussen de beginselen van de rechtsstaat enerzijds en de praktijk zoals die door groepen burgers ervaren wordt anderzijds. 

Doodstraf

Voordelen:

Afschrikking, veroordeelde kan geen misdrijven meer plegen, goedkoper

Nadelen: 

Overheid verlaagt zich tot niveau van moordenaar

Onherroepelijk. Afschrikking valt tegen.

Discussies over de rechtsstaat op 2 terreinen

• Botsende grondrechten
• Digitale technologie

Botsende grondrechten

Vrijheid van meningsuiting

Verbod op discriminatie

Vrijheid van godsdienst

Vrijheid van onderwijs

Digitale technologie overheid

Drones, slimme camera's, algoritmes

Kan enorm fout gaan: Toeslagenaffaire