H4P2 Zelfstandige burgers

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t, mavo
• Leerjaar 1

• Herhaling vorige les
• 4.2: stadsrechten
• Zelfstandig werken
  
• Extra: Friese steden
• Afsluiting

Wat voor soort oorzaak is de verbetering van de landbouw voor het ontstaan van steden?

1. direct
2. indirect

Wat is het gevolg van de voedseltoename in de late middeleeuwen?

1. Mensen werden dikker
2. bevolkingsgroei
3. Mensen gingen meer verschillend voedsel eten
4. Mensen gingen het overschot verkopen

Hoe zijn banken ontstaan?

Het gilde controleert de kwaliteit en de prijs van de producten die de gildeleden maken.

1. Waar
2. Niet waar

Als een gildelid ziek is, zorgen de andere leden voor hem en zijn gezin.

1. Waar
2. Niet waar

Als je goed genoeg was, moest je de ........
afleggen. Dat was een soort examen. Als je slaagde, mocht je lid worden van het gilde.

Welk woord moet er op de vraagtekens staan?

1. gilde
2. meester
3. meesterproef
4. leerling

Herken jij het juiste gilde?

Sleep het juist beroep naar de juiste afbeelding

Schoenmakers-gilde

Slagers-gilde

Bakkers-gilde

Kleermakers-gilde

Hoe noemen we de handelsvereniging waarvan verschillende Europese steden lid waren?

1. Het gilde
2. De Hanze
3. De Handel
4. De Statenvereniging

• Stadsrechten
• Burgers
• 'stadslucht maakt vrij'

• Je kunt twee voorbeelden van stadsrechten noemen.
  
• Je kunt uitleggen hoe steden stadsrechten kregen
  
• Je kunt uitleggen hoe mensen in een stad burger werden.
  
• XL: Je kunt de uitspraak 'stadslucht maakt vrij' uitleggen.

Video

Histoclips: Stad in de Middeleeuwen

Uitleg 

4.2

deel 1 (stadsrechten)

De Nederlanden

• Nederland als één land bestond nog niet in de Middeleeuwen
  

• Er waren veel kleine gebieden, die bij elkaar 'De Nederlanden' heetten.
• Een gebied apart heette een gewest.

• In die gebieden was een heer, edelman, (bijv. graaf of hertog) de baas

• Hij maakte de wetten

De Nederlanden maakten deel uit van het Rooms-Duitse Rijk. De graven en hertogen in Nederland waren officieel leenmannen van de Duitse keizer, maar die had meestal niet meer veel macht over zijn leenmannen. In 1018 werden de legers van de Duitse keizer zelfs verslagen door te troepen van de graaf van Holland.

Floris V

• Graaf Floris V was een belangrijke man in het gewest (de provincie) Holland 

Floris V gaf marktplaatsen de vrijheid (het privilege) om dingen zelf te gaan regelen 

-->  stadsrechten:

• Stadsbestuur
• met eigen stadswetten

Blij met de stad!

• Alle inwoners van een graafschap moesten gehoorzaam zijn aan de heer.
  
• Ook de inwoners van steden, maar die wilden liever eigen baas zijn

• De heer vond een machtige en rijke stad helemaal niet erg: al die rijkdom!
• De inwoners van de stad en heer maken afspraken, vastgelegd in stadsrechten

De stad Dordrecht kreeg in 1220 stadsrechten van graaf Willem I van Holland. Daarmee is het één van de oudste steden van Nederland

Stadsrechten

• Door deze vrijheden kregen marktplaatsen/dorpen stadsrechten
• Deze krijg van vorsten of hoge edelen (moesten ze wel voor betalen)
• Met deze rechten werd een dorp een stad
  
  

Steden mochten vanaf dat moment:

• Zelf zorgen voor hun rechtspraak
• Een stadsmuur bouwen
• Eigen belasting heffen (laten betalen) - Tol

Stadsrechten

• 
  

• De inwoners van een stad waren vrije poorters (geen bezit van de heer)

• Horigen bestonden er dus niet in de stad. 

'Stadslucht maakt vrij'

Inwoners stad

• De stad was voor veel mensen een aantrekkelijke woonplaats.
• Inwoners van een stad met bepaalde rechten waren burgers. 
  
  
• Mannen konden burger worden als zij:
  - een jaar en een dag in de stad woonden,
  - een beroep hadden en
  - een geldbedrag betaalden. 

Rijke steden...met dikke muren

• Steden waren interessant om te veroveren: ze waren rijk en lagen gunstig
• Als steden stadsrechten hadden gekregen, mochten ze stadsmuren bouwen
• Stadsmuren maakten de verovering van een stad vrijwel onmogelijk: de inwoners waren veilig!

De Franse stad Carcasonne is één van de best bewaarde middeleeuwse steden met stadsmuren

• Wat: Lees het eerste kopje van 4.2 en maak de eerste 3 leerdoelen op WB opdrachten 1, 2ab en 3 
• Hoe: alleen (zachtjes overleggen)
• Hulp: tekst leerwerkboek en mevrouw de Vries
• Tijd: 20 min.
• Uitkomst: bespreken en de volgende les controleren via LessonUp
• Klaar?: Maak de vragenlijst burgerschap --> die kan je vinden in je schoolmail (outlook --> zoeken op burgerschap) daarna zoek je uit hoeveel Friese steden er zijn, welke dat zijn en wanneer zij stadsrechten kregen 

Extra

Video Floris V

Plattegrond 

Middeleeuwse stad

Waterpoort. Deze poort wordt vooral gebruikt door mensen die via het water de stad willen bereiken. Deze poort is minder verdedigt en wordt in tijdens van nood gebarricadeerd met houten balken. 

Noorderpoort

De stadspoort aan het noorden van de stad. Belangrijkste poort, die afgesloten kan worden in tijden van aanval.

Zuiderpoort. De poort aan de zuidzijde van de stad. Is vooral toegankelijk voor voetgangers, minder voor karren. De poort kan afgesloten worden tijdens een aanval. 

Kathedraal

Deze grote kerk is de grootste kerk in de omgeving. De bisschop van het gebied zeteld hier dan ook. De stedelingen hebben lang, bijna 300 jaar gebouwd aan hun kerk. De kerk is het middelpunt van het sociale leven in de stad. Iedereen, arm en rijk, komt hier bijeen voor de diensten. 

Marktplein

Het centrale plein als het gaat om handel en middel van bestaan. Hier verdienen de meeste stedelingen hun brood... en kopen het. Op het plein staan kraampjes van boeren en om het plein de werkplaatsen van de ambachtslieden. 

Waterput

Het belangrijkste waterpunt in de stad. Hieruit kun je water halen voor al gebruik. 

Stadhuis

Hier zeteld het bestuur van de stad: de schout en schepenen. Maar de rechtbank en de cellen voor misdadigers vind je hier. Alles wat met betuur en rechtspraak te maken heeft onder een dak. 

Gasthuis.

Een soort kruising tussen een armneopvang en een ziekenhuis. Betaald door de rijken, gerund door de geestelijkheid en voor de armen. Zij kunnen hier hulp krijgen: voeding, onderdak, gezondheidszorg. 

Koopmanshuizen met grote binnentuin

De koopmanshuizen zijn veruit de grootste huizen in de stad. Vaak van duurder en doorzamer materiaal gemaakt (bv. steen). De koopmans-huizen fungeren vaak als pakhuis en (luxe) woonhuis. 

Vleesmarkt

Kleinere markt, waar vleesproducten werden veerkocht. De werkplaatsen van de vleeshouwers staan om de markt heen. 

Botermarkt

Kleine markt waar zuivelproducten werden verkocht. 

Vismarkt

Kleine markt waar vis door vissers werd verkocht.

Taks.

Een tolhuis. Aan iedere vreemdeling die de stad binnenkwam werd een bijdrage gevraagd

Smidstraat.

Hier hebben de smeden zich verzameld. Zij hebben hier hun werkplaatsen, met meestal hun huizen daaraan vast. 

Beestenmarkt

Kleine markt waarbij (meestal kleine) dieren werden verhandeld

Abdij / klooster

Binnen de stad ligt ook vaak een klooster. Hier leven monniken of nonnen hun eigen leven. Zij hebben wel vaak belangrijke publieke functies in de stad: leraar, verpoleegster, schrijver, etc.

Houtstraat

Aan deze straat wonen en werken ambastlieden die hout hun middel van bestaan hebben gemaakt. 

Binnenboeren

Dit zijn boeren die ook poorters zijn: zij zijn boeren binnen de stadsmuren. Vaak kleine bedrijfjes met maar weinig dieren. Maar zeer belangrijk in tijd van beleg, om de stad te beschermen voor uithongering

Rivier.

Belangrijke bron van water: drinkwater, waswater, bluswater, urinoir, etc.

Schavot

Publiekelijke schandplaats voor misdadigers. Meestal is het een standaard met een plank op een verhoging. Tussen die plank wordt iemand een bepaalde periode neergezet. Het staat niet fijn, maar het is vooral een plek waar iedereen je kan zien als misdadiger. 

Herberg

Een soort hotel/restaurant van de middeleeuwen. Het is een groot gebouw (meestal met stal), waar vreemdelingen kunnen overnachten, eten en rusten. Maar in de kamers kan natuurlijk meer...

Waag.

Hier worden goederen gewogen voor de verkoop. Omdat er maar een officieel punt van wegen is, is dat voor iedereen gelijk, 

Wisselbeurs

Bankgebouw, waar je verzekeringen kunt afsluiten. Je kunt er de wisselbrief inruilen. Je kunt er geld in bewaring geven. 

Carcassonne

Sleep de foto's naar de juiste plek in de stad.

Van wie kreeg een stad, stadsrechten?

1. Magistraat
2. Schout
3. Burgemeester
4. Heer

Stadsrechten: het recht van een stad op eigen winkels.

1. Waar
2. Niet waar

Stadsrechten: het recht van een stad om een stadsmuur te bouwen

1. Waar
2. Niet waar

Hoe kon je burger worden van een stad?

• Herhaling vorige les
• 4.2: stadsbestuur
• Zelfstandig werken
• Friese steden 
• Afsluiting

Van wie kreeg een stad stadsrechten?

1. Magistraat
2. Schout
3. Burgemeester
4. Heer

Stadsrechten: het recht van een stad op eigen winkels.

1. Waar
2. Niet waar

Hoe kon je burger worden van een stad?

• Stadsrechten
• Burgers
• Bestuur van een stad: schepenen, raadshuis, burgemeester, vroedschappen)

• uitleggen hoe een stad werd bestuurd in de middeleeuwen (begrippen: schepenen, raadhuis, burgemeesters, vroedschappen).
  
• uitleggen waardoor lage edelen steeds meer hun macht verloren over een stad.
  
• XL: toen en nu stadsbestuur (WB opdr. 7).
• Friese steden

Uitleg

4.2 deel 2

Bestuur stad

Het stadsbestuur

De macht in steden was meestal in handen van rijke en aanzienlijke families.

• Uit deze families kwamen burgers
   de schepenen.
  - Zij spraken recht
  - Zij bestuurden de stad 

Het stadsbestuur

• Het gebouw van het stadsbestuur heette het raadhuis.
  
  
• In het gewest Holland waren vanaf de 15e eeuw burgemeesters de hoogste stadsbestuurders.
  
  
• De vroedschap was een groep aanzienlijke burgers die het stadsbestuur adviseerde en controleerde.

Wie is de baas?

• De schout is de plaatsvervanger van de heer in de stad bij de rechtspraak
• Samen met de schepenen bepaalde hij de straf.
• Ze kregen advies van een raad.
• De burgemeester (soms meer dan één) was de baas van de raad.
• Schout, schepenen en burgemeester(s) heten ook wel: magistraten

• Wat: Lees 4.2 helemaal en maak de leerdoelen of de WB opdrachten af.
• Hoe: alleen (zachtjes overleggen)
• Hulp: tekst leerwerkboek en mevrouw de Vries
• Tijd: 20 min.
• Uitkomst: bespreken en de volgende les controleren via LessonUp
• Klaar?: Kijk je eigen antwoorden na of maak de herhaling/test jezelf van 4.2 in je WB. Of maak de extra opdracht over straffen in de Middeleeuwen (Lessonup)

Extra

Straffen in de middeleeuwen

+

uitspraken 

Straffen in de Middeleeuwen

• Zeker: lijfstraffen en doodstraffen kwamen voor...
• ...maar de meeste straffen waren geldboetes!
• Die leverden meer op en kostten minder geld: een beul moet je als stad namelijk ook gewoon betalen!

Klik op de hotspots en sleep de straffen en de gezegden naar de juiste plek in de afbeelding.

Een gruwelijk goede opdracht!

Hand afhakken

Geselen

Ogen uitsteken

In het water gooien

Ophangen

Op de brandstapel

Onthoofden

"Iemand de ogen uitsteken."

"Hij voelt zich geradbraakt."

"Ik maak hem een kopje kleiner."

" Zij werd op de pijnbank gelegd."

"Ze legden hem het vuur aan de schenen."

"Dat doet hem de das om."

Hij is de baas van de schepenen

1. Schout
2. Burgemeester
3. Rechter
4. Jury

De schout is de plaatsvervanger van de ... in de stad

1. Burgemeester
2. Heer
3. Rechter
4. Politie

De schout, schepenen en burgemeester noem je ook wel ...

1. Magistraten
2. Heren
3. Rechters
4. Gemeenteraad

Geschiedenis
Oefening/Herhaling

Maak de juiste combinaties; welke omschrijving hoort bij wel begrip.

Begrippen

Provincies

Privilege van een stad

Beslissen over een toepassing in de wet door rechters

(Lage Landen) Gewesten in Nederland, België en Luxemburg

Gewesten

Nederlanden

Stadsrechten

Rechtspraak

Bestudeer de foto en de vier stadsrechten.
Met welk stadsrecht heeft deze foto te maken?

1. Stadsmuren bouwen.
2. Verharde wegen aanleggen.
3. Volgens eigen stadswetten rechtspreken.
4. Zelf de stad besturen.

Friese steden

Hoeveel steden heeft Friesland?

1. 10
2. 5
3. 15
4. 11

Wat zijn de Friese steden?

ELFSTEDENPROJECT

Stadsrechten 

1. Leeuwarden                                                 1285 als Nijehove, 1435 als Leeuwarden
2. Dokkum                                                          1298
3. Harlingen                                                       1234 
4. Franeker                                                         1374
5. Bolsward                                                        1455
6. Sneek                                                               1456 (officieel: in 13e eeuw al een aantal stadsrechten)
7. IJlst                                                                    1268
8. Sloten                                                               1426
9. Stavoren                                                          1061
10. Hindeloopen                                                  1225
11. Workum                                                            1399

Stavoren 1664

Leeuwarden 1664

Sneek 1652