11 erfelijkheid 11.5 erfelijke aandoeningen

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 4

Thema 11: Erfelijkheid

11.5: stambomen

Welkom

• herhalen 11.4 
• Uitleg 11.5  Stambomen

• Aan de slag
• Afsluiting en vooruitblik

Wat is een erfelijke eigenschap?

1. een wat kromme arm na een armbreuk
2. oogkleur
3. tattoo die niet meer weggaat
4. geel geverfd haar

Sommige ziektes zijn erfelijk bepaald.
Waar bevindt zich het erfelijke materiaal voor zo'n ziekte?

1. Alleen in cellen waar de ziekte ontstaat.
2. Alleen in spiercellen
3. In alle lichaamscellen

Bij sommige mensen komt een gebogen pink voor. Het bovenste kootje van de pink wijst dan naar binnen (zie de afbeelding).

Het gen voor een gebogen pink (A) is dominant over het gen voor een rechte pink (a) 

Zijn mensen met een rechte pink heterozygoot of homozygoot voor deze eigenschap?

1. hetrozygoot
2. homozygoot

Hoeveel procent van de erfelijke informatie van het babyplantje is gelijk aan de erfelijke informatie van de moederplant?

1. 25%.
2. 50%.
3. 75%.
4. 100%.

Je fenotype wordt grotendeels bepaald door je genotype. Wat heeft echter ook invloed op je fenotype

1. Het DNA van je ouders
2. De geslachtschromosomen
3. Je omgeving
4. Je eigen keuzes

Leerdoelen

• Je kan een stamboom aflezen en maken
  
• Je kan uitleggen hoe je eigenschappen in een stamboom weergeeft.
• 
  

Begrippen

stamboom

aangeboren aandoening

erfelijke aandoening

mutatie

prenataal onderzoek

drager

recessief overervende aandoening

dominant overervende aandoening

Hoe maak je een stamboom?

• In een stamboom kan je de relaties in een familie zien
• Bij erfelijkheidsonderzoek wordt er ook gebruik gemaakt van stambomen
• In een stamboom staan familieleden en hun fenotype voor een bepaalde eigenschap 

Hoe maak je een stamboom?

 Stamboom

Bekijk de stamboom. In de stamboom worden mannen met een vierkantje aangegeven en vrouwen met een rondje.

Welk verband is er tussen 2 en 10?

1. Moeder en dochter
2. Vader en zoon
3. Oma en kleindochter
4. Opa en kleinzoon

Wie zijn mannen in deze stamboom?

1. Alle personen weergegeven met een vierkant
2. Alle personen weergegeven met een rondje

Is de ziekte dominant of recessief?  

1. De ziekte is dominant
2. De ziekte is recessief

Wat zijn de genotypen? 

www.bioplek.org

Aangeboren aandoening

 Aandoening vanaf de geboorte

Oorzaken

1. Een fout in een gen

2. Een fout bij de vorming van de geslachtscellen

3. Schadelijke stoffen of ziekteverwekkers

1. Een fout in een gen

erfelijke aandoening = een 'fout' gen dat een kind van zijn ouders heeft geërfd. 

- kan worden opgespoord met de hielprik

mutatie = een verandering van het DNA (doordat DNA kapot kan gaan).

Oorzaken: uv-straling, radioactieve straling, giftige stoffen, virussen, maar ook spontaan. 

2. Een fout bij de vorming van geslachtscellen

Niet erfelijk!

Na meiose een chromosoom te veel of te weinig. 

Syndroom van Klinefelter = X-chromosoom te veel (mannen)

Syndroom van Down = chromosoom te veel

Syndroom van Turner = X-chromosoom te weinig (vrouwen)

3. Schadelijke stoffen of ziekteverwekkers

Niet erfelijk!

Embryo krijgt ziekteverwekkers, medicijnen of drugs via de placenta. 

Prenataal onderzoek = onderzoek tijdens de zwagerschap bij het ongeboren kind (echoscopie, vruchtwaterpunctie, vlokkentest)

Stambomen

Stambomen

• Geven erfelijkheid door de tijd weer
  
• Rondjes: vrouwen
  
• Blokjes: mannen
  

Drager van het allel

Aan de slag

- Test test jezelf 

- examentraining thema 11

klaar? ga naar eind examensite/ onderwerpepen/ erfelijkheid 

Afsluiting 

Exit ticket 

Bij mensen is het gen voor rechtshandigheid (R) dominant over het gen voor linkshandigheid (r). In de afbeelding hieronder is een stamboom van mensen weergegeven.
Neem de stamboom over en noteer bij elk persoon uit de stamboom het genotype.