Examen 2025: Erfelijkheid + Mitose/meiose

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Welkom

Binas op tafel

Inloggen in de LessonUp

vorige les : kringlopen

Kies bij elk nummer de juiste naam van de bijbehorende stof of van het bijbehorende proces.

1

2

3

4

aminozuur

NH3

stikstofassimilatie

stikstofficatie

Deze les:

- mitose/meiose

- erfelijkheid

Menselijke cel

In een eicel zitten 23 chromosomen.

In een zaadcel zitten 23 chromosomen.

Eicel + zaadcel = een bevruchte cel met 46 chromosomen.

Die bevruchte cel deelt zichzelf op. 

Als de cel zich deelt, deelt hij ook de chromosomen. 

In al jouw cellen zitten daardoor 46 chromosomen, waarin dezelfde bouwbeschrijving' staat. 

(Alleen de zaadcellen en eicellen dus niet.)

Karyogram

Karyogram laat de chromosomen van een menselijke cel gepaard zien liggen

Mensen hebben elk chromosoom 2x

Van elk paar is 1 chromosoom van je moeder en 1 chromosoom van je vader afkomstig

Alle cellen hebben hetzelfde pakketje chromosomen

Aantal chromosomen

Karyogram laat de chromosomen van een menselijke cel gepaard zien liggen

De hoeveelheid unieke chromosomen noemen we n

Bij de mens spreken we dus over n = 23 

Een eicel van een fruitvlieg heeft n = 2. Hoeveel chromosomen heeft de fruitvlieg? (T2)

1. 2
2. 4
3. 8

Mitose (celdeling)

- Voor de mitose is het DNA al verdubbelt. Elk chromosoom bestaat uit twee chromatiden (strengen DNA).

- Deze worden tijdens de mitose door trekdraden uit elkaar getrokken 

- Deze zijn identiek aan de moedercel en hebben elk 46 chromosomen

Herhaling mitose

Hoeveel chromosomen liggen er naast elkaar in de metafase?

Binas!

geslachtscellen

De voortplantingscellen

Man - zaadcellen

Vrouw - eicellen

Geslachtscellen bevatten de helft van alle chromosomen (één van ieder paar) zodat bij de bevruchting 23 + 23 = 46 chromosomen in de bevruchte eicel terechtkomen (= zygote)

Meiose

Voorbeeld met 1 chromosoompaar

Bij vrouwen gaat vrijwel al het cytoplasma naar 1 dochtercel

BINAS 76A,B & 86D

meiose overzicht

Meiose

Ook wel reductiedeling genoemd

1 moedercel maakt uiteindelijk 4 dochtercellen

Deze hebben allen slechts 23 chromosomen

Meiose

Meiose 1: chromosomen verdubbelen, chromosomenparen uit elkaar (met dubbele streng).

  

Meiose 2: 2 cellen met half chromosomenpaar, chromosomen gaan uit elkaar en je krijgt 4 cellen met 1 streng.

Verschil mitose & meiose

Je begint beide met 46 x 2 = 92 chromosomen

Je hebt dus per chromosoom 2 van je vader & 2 van je moeder

Bij mitose gaat er per chromosoom 1 van je vader en 1 van je moeder naar de nieuwe cel

Bij meiose gaan er of 2 van je vader of 2 van je moeder naar de nieuwe cel, die zich daarna weer opdeelt

Recombinatie

1(pa)

2(ma)

2(pa)

1(ma)

1(pa)

2(ma)

1(ma)

3(pa)

3(ma)

2(pa)

3(pa)

3(ma)

Uitleg

Bij Meiose I gaan de homologe chromosomenparen gepaard bij elkaar liggen. In de praktijk betekent dit dat er 23 chromosomen naast elkaar liggen. Daaronder liggen ook weer 23 chromosomen naast elkaar. 

In het voorbeeld zien we slechts 3 chromosomen. Welke van de homologe chromosomenparen naast elkaar liggen is willekeurig. Dit houdt in dat elke zaadcel/eicel een uniek setje chromosomen heeft. 

Samenvatting

Genotype : de info van beide allelen van een gen. (zit het woord gen in)

Fenotype : wat je ziet van een eigenschap. 

Dominant/recessief

Dominant = allel dat altijd tot uiting komt

Recessief = allel dat niet altijd tot uiting komt

Welk allel is hier dominant en welke is recessief? Hoe zie je dat?

Is één kleuring dominant of recessief? Waarom?

Genotype & fenotype noteren

BB = homozygoot dominant

Bb = heterozygoot

bb = homozygoot recessief

Dat kan sneller

1. Bepaal de feno-/genotypes van de ouders
2. Bepaal de gameten
3. Kruisingstabel
4. Genotypen/fenotypen nakomelingen

Vader heeft bruine ogen met een genotype bruin/blauw. Moeder heeft blauwe ogen met een genotype….

Vul de tabel in.

Welk percentage van de kinderen krijgt blauwe ogen? Welk percentage krijgt bruine?

Intermediair

Bij intermediair is er sprake van geen recessief of dominant allel. De allelen zijn even dominant/recessief ten opzichte van elkaar en komen dus beiden tot uiting

Geslachtsgebonden recessieve overerving

Man = XY
Vrouw = XX

Notatie hetzelfde als bij intermediaire allelen

Wat gebeurt er als een aandoening op het x-chromosoom ligt bij een vrouw? En bij een man?

X-chromosomale kruising

X^A : normale ogen

X^a : kleurenblind

Y- : geen gen voor de ogen aanwezig

Een vrouw die drager is wordt zwanger van een man met normale ogen. Het wordt een twee-eiige tweeling, een jongen en een meisje. Hoe groot is de kans dat de dochter kleurenblind wordt? Hoe groot de kans op een kleurenblinde zoon?

1: bepaal genotype van ouders

2: bepaal per ouder mogelijke genotypen van geslachtscellen

3: kruisingsschema, bepaal mogelijke genotypen van het kind, bereken de kans op elk genotype

4: bepaal welke genotypen leiden tot een zoon, welke tot een dochter

5: bepaal per geslacht de kans op elk fenotype

Lesafsluiting

- Wat heb je geleerd?

- Wat moet je echt nog oefenen?