V5 - Zuid-Amerika: 1.2 Endogene Processen

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Welkom allemaal!

V5 AK - Zuid-Amerika: 1.2 Endogene Processen

Tip: ga aantekeningen maken 

nos.nl

Hoogtezones van 

Zuid-Amerika 

(Continentale schaal) 

• Andesgebergte (cordilleras, vulkanen)
• Altiplano (hoogvlakte) 
• Hoogland van Guyana en 

Hoogland van Brazilië

• Laagland (rivieren) 
• Patagoniëplateau (in de Cono Sur) 

Even de plaattektoniek opfrissen

Divergentie

Convergentie

Transform

Divergente plaatgrens

Convergente 

plaatgrens

Transforme

plaatgrens

Aardbeving

Stratovulkaan

Schildvulkaan

Subductie

Midoceanische rug

Himalayagebergte

Waar vindt ridge push
plaats?

1. A
2. B
3. C
4. D

Waar vindt slab-pull
plaats?

1. A
2. B
3. C
4. D

Lithosfeer en asthenosfeer

Het geologische verleden als sleutel om de huidige vorm te begrijpen. 

Platentektoniek 

Kennis van platentektoniek is nodig om het ontstaan van de hoogtezones en de vulkanen te verklaren.

Passieve continentrand van Zuid-Amerika:

- geen tektonische processen meer

- oostelijke continentrand

Actieve continentranden van Zuid-Amerika:

- wel tektonische processen

- noordelijke, westelijke en zuidelijke continentranden

 

V5 AK - Zuid-Amerika: 1.2 Endogene Processen

In het Perm valt Pangea uit elkaar

Geologische geschiedenis van Zuid-Amerika

V5 AK - Zuid-Amerika: 1.2 Endogene Processen

Geologische geschiedenis van Zuid-Amerika

In het Krijt beweegt Zuid-Amerika van Afrika weg.

V5 AK - Zuid-Amerika: 1.2 Endogene Processen

Geologische geschiedenis van Zuid-Amerika

• Ontstaan horsten en slenken.
• Slenk wordt oceaan
• Horst/riftschouders aan de randen van Afrika en Zuid-Amerika
• Oosten van Zuid-Amerika van actieve plaatgrens naar passieve plaatgrens

V5 AK - Zuid-Amerika: 1.2 Endogene Processen

Geologische geschiedenis van Zuid-Amerika

In het Tertiair wordt Zuid-Amerika tegen kleine platen in het noorden gedrukt:

Noorden Zuid-Amerika wordt opgeheven

V5 AK - Zuid-Amerika: 1.2 Endogene Processen

Subductiezone

• In het Krijt ontstaat de subductiezone aan de westkant van Zuid-Amerika.
• Veel vulkanisme: eilanden vormen begin van de Andes.

V5 AK - Zuid-Amerika: 1.2 Endogene Processen

Subductiezone

• In het Krijt ontstaat de subductiezone aan de westkant van Zuid-Amerika.
• Veel vulkanisme: eilanden vormen begin van de Andes.

V5 AK - Zuid-Amerika: 1.2 Endogene Processen

Subductiezone

• Oceanische lithosfeer zakt weg.
• Neemt water mee naar beneden.
• Water zorgt voor: smeltpuntverlaging. (deelsmelt) 
• Mineralen smelten en hebben lagere dichtheid dan asthenosfeer: stijgt op.
• Stratovulkanen (hoge viscositeit)

V5 AK - Zuid-Amerika: 1.2 Endogene Processen

Subductiezone

• Subductie verliep makkelijk: Zware plaat en sediment als smeermiddel.
• Hierdoor was de hoek groot
• Roll-back subductie
• Gevolg: rek van de continentale plaat.

V5 AK - Zuid-Amerika: 1.2 Endogene Processen

Inmiddels loopt de subductie een stuk minder makkelijk...

• Volcanic gaps
• Vlakke subductie

Volgende les verder 

Braindump

Wat weet je (nog) van: 

- De verschillende hoogtezones van Zuid-Amerika

- De geologische processen die Zuid-Amerika door de tijd heen gevormd hebben? 

Volcanic gaps

Vulkanische gaten en vlakke subductie 

Vlakke subductie, waarom dan?

De wetenschap is er nog niet helemaal over uit, een aantal mogelijke verklaringen. 

Verklaring 1: 

- de oceaanbodem is relatief jong, minder afgekoeld en dus lichter.

- gevolg: moeizamere, vlakkere subductie

! maar niet de enige verklaring, want de volcanic gaps zitten niet precies bij de jongste oceanische korst

Verklaring 2 : 

- de hotspots warmen de afgekoelde oceanische plaat weer op

- gevolg: de plaat krijgt een lagere dichtheid en zinkt minder diep

! ook waar, maar gebeurt niet overal

Verklaring 3:

- de subductiezone zelf is al oud en langgerekt

- mantelmateriaal kan zeker in het midden niet langs de oceanische plaat

- het mantelmateriaal houdt de wegduikende plaat ook tegen om verder te zakken

- en Zuid-Amerika beweegt sneller naar het  westen dan het scharnierpunt

!Uitzondering: door scheuren kan het mantelmateriaal soms toch ontsnappen.

Een 'te hoge' Andes?

Gebergtes die ontstaan bij subductiezones zijn normaliter veel minder hoog dan het Andes gebergte. 

Maar waarom is de Andes dan wel zo hoog?

Verklaring hoogte Andes

Algemene regel t.a.v. gebergtevorming: 

De hoeveelheid wrijving die de platen ondervinden, bepaalt de ‘koppeling’ > de mate waarin platen aan elkaar vastzitten

- weinig wrijving = kleine koppeling = lagere bergen

- veel wrijving = grote koppeling = hogere bergen 

Factoren die de koppeling beïnvloeden 

Factor 1: de hoek waarmee de oceanische plaat wegzakt. 

> bij vlakke subductie grotere koppeling dan bij diepe subductie. 

Factor 2: de snelheid van de plaatbewegingen 

> bij een hogere snelheid is de koppeling groter dan bij een lagere snelheid

Factor 3: de hoeveelheid sediment die in de trog terecht komt.

> bij weinig sediment is de koppeling groter dan bij veel sediment 

De Andes is dus het hoogst op locaties met:  

- vlakke subductie

- snelbewegende platen 

- weinig sediment

De compressie en opheffing onder invloed van de koppeling begon niet overal op hetzelfde moment en was niet overal even sterk. 

>  waar de koppeling groter was, is de Andes het meest omhoog gestuwd

Door deze processen ontstonden

• een steeds hoger gebergte
• een gebergte bestaande uit meerdere ketens (cordilleras)
• voorlandbekkens (door gewicht cordilleras) 
• Aardolie en aardgas 
• 
  

Zorg dat je dit kunt uitleggen en toepassen!

Vullkanisme, hotspots en aardbevingen en tsunami's 

Niet nu in de uitleg. Merk je dat je dit toch lastig vindt, trek dan tijdig aan de bel! 

Huiswerk 

Donderdag 8 mei: 

Maken: 1.2 opdr. 3 t/m 9

Tip: start nu met: opdr. 6 en 7