Les 4: Genexpressie

• Biologie
• MBO
• Studiejaar 2

Plantkunde

les 4: Genexpressie

Lesplanning

- Genen en allelen

- Homozygoot vs. Heterozygoot

- Dominant vs. recessief

- Monohybride kruisingen

- oefenen

- Mendel's erwtjes

- Punnett square

- oefeningen

- Intermediaire kruisingen

- Onvolledige dominantie

Lesdoelen

Na deze les:

- Weet je wat genen en allelen zijn

- Weet je wat wordt bedoeld met homo- en heterozygoot

- Weet je wat wordt bedoeld met dominant en recessief

- Kan je een Punnett square invullen

- Kan je berekenen welk genotype een bepaald percentage nakomelingen heeft. 

- Kan je bepalen welk fenotype daar bij hoort. 

- Weet je wat wordt bedoeld met intermediaire kruisingen. 

Wat weet je al
m.b.t. genetica?

Genen

Planten hebben meerdere chromosomen net als de mens.

Bijv. rozen hebben 14 chromosomen 

de zwarte moerbei 308!

Bij kruising komt de helft van de chromosomen van de mannelijke plant en de andere helft van de vrouwelijke.

Op de chromosomen liggen stukjes DNA die coderen voor een bepaalde eigenschap --> Genen

Bijvoorbeeld: Bloemkleur, bladvorm, hoogte. 

Allelen

De eigenschap waarvoor een bepaald gen codeert is altijd hetzelfde bijvoorbeeld bladvorm, maar de soort vorm kan verschillen 

Bijvoorbeeld gen mannelijke plant: Rond blad

Gen vrouwelijke plant: Gekarteld blad. 

Deze verschillende vormen van één 

gen, noemen we allelen. Een plant heeft dus 

altijd minimaal 2 allelen voor een 

bepaalde eigenschap. 

Een gen en een allel lijken op de afbeelding hetzelfde. En deels is dat ook zo. Het verschil zit 'm in het gegeven dat je bijv. een gen voor haarkleur kunt hebben en het allel voor blond, bruin, zwart. Het allel is dus de variatie die binnen een gen voor kan komen. 

Homozygoot vs. Heterozygoot

Homo = hetzelfde                 

Hetero = verschillend 

heterozygoot heeft dus  verschillende allelen 

homozygoot heeft dus dezelfde allelen

RR =     

rr =   

Rr =      

?

Homozygoot

?

Homozygoot

?

Heterozygoot

Rr is

1. Homozygoot
2. Heterozygoot

Dominant vs. recessief

Dominant: Dit allel overheerst en komt altijd tot uiting.

wordt geschreven als hoofdletter (A)

Recessief: Dit allel komt alleen tot uiting wanneer beide  allelen recessief zijn. 

wordt geschreven als kleine letter (a)

Bijvoorbeeld: A codeert voor glad blad, a voor getand blad. 

Een bloem met genotype Aa of AA zal dus glad blad hebben. 

Een plant heeft genotype Rr voor de lengte van het blad, waarbij R codeert voor lang blad en r voor kort blad.

Welk blad heeft de plant met genotype Rr?

1. Lang blad
2. Kort blad

Monohybride kruising

= overerving waarbij op één eigenschap gelet wordt. Dus bijvoorbeeld alleen de kleur van de erwtjes.

Dihybride wil dus zeggen dat gekeken wordt naar overerving van twee eigenschappen.

Oefening

Een paarse erwtenplant wordt gekruist met een witte erwtenplant. Er komen 4 nieuwe paarse erwtenplantjes

1. Welk allel is dominant?

2. Wat is het genotype van de 4 erwtenplantjes?

3. Wat is het genotype van de paarse ouderplant?

Het paarse allel

4x Aa 

AA

We kruisen een plant met genotype Aa met een plant met genotype aa.
Welk genotype kan niet voorkomen bij deze kruising?

1. AA
2. Aa
3. aa

We kruisen een plant met genotype BB met een plant met genotype Bb.
Welk genotype kan niet voorkomen bij deze kruising?

1. BB
2. Bb
3. bb

Punnett square

In het filmpje heb je gezien dat de gegevens van de genen in een vierkant gezet werden. Dit is de Punnett square of Punnett vierkant. Dit maakt het overzichtelijk om te bepalen welk percentage nakomelingen bepaalde eigenschappen heeft. 

Bijv.  erwtenplant 1:  Aa en erwtenplant 2: Aa. A codeert voor groen, a voor geel. 

Om te bepalen hoeveel % van de nakomelingen recessief zijn voor de kleur en dus geel zijn, maken we een Punnett square. 

Je ziet dat 75% minstens één A heeft geërfd en 25% alleen een a. 

Dus 25% is recessief en is dus geel. 

	A	a
A	AA	Aa
a	Aa	aa

We kruisen een plant met genotype BB met een plant met genotype Bb.
Hoeveel procent van de nakomelingen heeft genotype BB

Zet de genotypes in een Punnett square om erachter te komen wat het percentage met genotype BB is.

1. 100%
2. 75%
3. 50%
4. 25%

Uitleg vraag

50% BB

50% Bb

	B	B
B	BB	BB
b	Bb	Bb

Hoeveel procent kans heb je op een volledig recessief genotype als beide ouderplanten het genotype Aa hebben?

1. 100%
2. 75%
3. 50%
4. 25%

Uitleg vraag

25% AA

50% Aa

25% aa

	A	a
A	AA	Aa
a	Aa	aa

De nakomelingen van twee planten hebben allemaal het genotype Aa.

Zet ook hier de genotypes in een Punnett square om erachter te komen wat het genotype van de ouderplanten is geweest.

1. AA en Aa
2. Aa en Aa
3. Aa en aa
4. AA en aa

Uitleg

	A	A
a	Aa	Aa
a	Aa	Aa

Onvolledige dominantie

Bij incomplete dominantie komt het dominante allel niet volledig tot expressie.

Fenotype is  intermediair.

                                                                rood + wit = 

                                                                100% roze

                                                                   roze + roze =                                                                                                                                     50 % roze

                                                                   25 % rood

                                                                   25 % wit 

	kR	kR
kW	kRkW	kRkW
kW	kRkW	kRkW

	kR	kW
kR	kRkR	kRkW
kW	kRkW	kWkW

Zijn er vragen?

Stelling: Ik begrijp deze theorie helemaal

Eens

Gedeeltelijk mee eens

Oneens

TOETS dinsdag 18 maart

LEERSTOF IN LESSONUP (t/m hormonen)