Ziekte in de klassieke literatuur (epos & tragedie)

• Grieks
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Ilias 1.1 - 53 (Hom., ca. 800 v.C.)

De wrok van Pelide Achilleus, bezing die, godin,
zijn moordende wrok, die de Grieken talloze rampen bezorgde; veel krachtige levens van helden voerde hij aan Hades en henzelf maakte hij een prooi voor de honden en alle vogels; zo ging de wil van Zeus in vervulling. Vertel vanaf het moment dat een ruzie uitbrak tussen
Agamemnon, de leider der mannen, en de stralende Achilleus. Welke god zette die twee aan in conflict te geraken?
Apollo, zoon van Leto en Zeus, verwekte, vertoornd op de leider, een dodelijke ziekte in het leger - de manschappen stierven omdat Agamemnon de priester Chryses geschoffeerd had.
Die toch was naar de snelle schepen der Grieken gekomen met enorm veel losgeld om zijn dochter vrij te kopen. Hij hield de sjerp in zijn hand van de ver-treffer Apollo, gebonden aan de gouden staf en smeekte alle Grieken maar het dringendst de commandanten, twee zonen van Atreus: 

Ilias 1.1 - 53 (Hom.)

"Atriden en ook anderen, goedbewapende Grieken, mogen de goden, die de Olympos bewonen, jullie toestaan Priamos' stad te verwoesten en veilig thuis te komen; maar laat mijn dochter vrij in ruil voor dit losgeld, uit respect voor Zeus' zoon, de ver-treffer Apollo".
Toen stemden alle andere Grieken daarmee in: de priester ter wille te zijn en het royale losgeld aan te nemen, maar niet beviel het de Atride Agamemnon, nee, kwaad stuurde hij hem weg en voegde er krachttermen aan toe: "Laat ik je, grijsaard, niet meer zien bij de holle schepen,
hetzij je hier blijft hangen of later terugkomt, denk niet dat dan de scepter of wimpel van de godheid je helpt: haar zal ik zeker niet laten gaan; eerder zal de ouderdom haar deel zijn in onze woning in Argos, ver van haar vaderland, terwijl ze aan het weefgetouw werkt en mijn bed deelt; hoepel op jij, erger me niet, als je heelhuids wil wegkomen". 

Ilias 1.1 - 53 (Hom.)

Zo raasde hij en de grijsaard werd bang en volgde het bevel op; zwijgend liep hij langs het strand van de golvende zee, en toen hij op afstand was gekomen bad de oude man tot zijn meester Apollo, die de schoongelokte Leto gebaard had:
"Aanhoor mij, god met de zilveren boog, die Chryse beschermt en het hoogheilige Killa en die patroon zijt van Tenedos, 

Sminthiër: als ik ooit tot uw vreugde een tempel zijn dak gaf,
of als ik ooit vette schenkels liet branden van stieren of geiten, vervul me dan deze wens:
laat de Grieken boeten voor mijn tranen door uw pijlen".

Ilias 1.1 - 53 (Hom.)

Zo sprak hij zijn gebed uit en hem verhoorde Foibos Apollo, en hij daalde af van de toppen van de Olympos, woedend, met de dubbele pijlkoker om zijn schouders; de pijlen lieten zich horen tegen zijn schouders door zijn toorn, terwijl hij voortjoeg: en hij, hij ging als de nacht. Ver van de schepen nam hij plaats en hij zond er een pijl op af: en luid klonk gejank op van de zilveren boog: en eerst nog belaagde hij lastvee en rusteloze honden,maar dan zond hij ook op hen zelf scherpe schichten af en trof ze; en steeds maar brandden vele brandstapels van lijken.

Oedipus Rex 22 - 30 (Soph., 429 v.C.)

De stad immers, zoals je ook zelf ziet,
verkeert in hevig noodweer en is niet meer bij machte het hoofd op te richten uit de diepten van de verderfelijke zee,
wegterend in de veldvruchten op het land, wegterend in de runderkudden en in de misgeboorten
van de vrouwen; en daarbij stort zich de zengende god  de allergehaatste pest, op de stad en geselt haar, waardoor het huis van Kadmos raakt ontheemd, maar Hades zich verrijkt met jammer en geklaag.

Oedipus Rex 95 - 101 (Soph.)

Kreoon:

Dan zal ik zeggen wat ik van de god vernam: vorst Foibos roept ons op in duidelijke taal
de bezoedeling van dit land, zoals hij is gekoesterd in dit gebied,
te verdrijven zodat hij niet ongeneeslijk wordt.

Oidipous:

Met wat voor reiniging? Wat is de aard van het onheil?

Kreoon:

door verbanning of door moord met moord te vergelden, want het is dit bloed dat onze stad teistert.

Oedipus Rex 95 - 101 (Soph.)

Oidipous:

Van wat voor man maakt hij dit lot bekend?

Kreoon:

Mijn vorst, eens was Laïos onze leider over dit land, voordat jij deze stad bestuurde.

Oidipous:

Dat weet ik van horen zeggen, want gezien heb ik hem nooit.

Kreoon:

Hij werd gedood, de opdracht is nu duidelijk: de moordenaars te straffen, wie het ook mogen zijn.

Welke overeenkomsten zie je tussen de fragmenten? Wat valt je op?

Hoe is de pest ontstaan in de Ilias? Wat was de oorzaak?

Hoe is de pest ontstaan in Oedipus Rex? Wat was de oorzaak?

Waarin verschilt de manier waarop de Grieken tegen de pest aankeken van de manier waarop we tegenwoordig tegen ziektes zoals corona aankijken?

De pest in de oudheid

- Bovennatuurlijke oorzaak en bovennatuurlijk gevolg

- Als een plotselinge storm: vanuit het niets, irrationeel

- Verschil tussen kleine kwaaltjes/verwondingen en ziektes binnenin het lichaam > oorzaak?

- Wat betekent το φαρμακον?

"Maar niet ik ben de schuldige,
maar Zeus en het Noodlot en de Wraak die in nevel rondwaart: 

zij sloegen mij in de vergadering met een wilde verblinding
(ate) op die dag, toen ik eigenmachtig het eergeschenk van Achilleus afnam. Maar wat had ik moeten doen? Het is de godheid die alles stuurt, Ate, de indrukwekkende dochter van Zeus, die allen misleidt,

de verderfelijke." (Ilias XIX.87 - 93)

Waarom Apollo?

- Apollo: ziektebrenger & genezer > god of priester beledigd: ziekte

- genezing na verzoening (Ilias) of vergelding (Oedipus Rex)

- zilveren boog: voorwerp dringt lichaam binnen

- Hoe is Corona ontstaan?

- God van voorspelling > prognose bij ziekte