Moderne tijd: Week 10: Kunst als boodschap: Futurisme en Dada

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Moderne tijd: Week 10: Kunst als boodschap: Futurisme, Dada en surrealisme

Visies op geschiedenis: breuk met het verleden. 

Utopieën van een nieuwe tijd: kunst is baanbreker voor die nieuwe tijd; 

kunst wil maatschappij veranderen

Anti-kunst en anti-establishment (bijvoorbeeldFuturisten,Dada, Erik Satie).

Maatschappelijke verhoudingen staan ter discussie (bijvoorbeeld socialisme, nationalisme versus internationalisme, eerste feministische golf en emancipatie vande vrouw).

Politiek en kunst: propaganda en/of kritiek; verboden kunst (bijvoorbeeld Entartete Kunst).

Theatershows (bijvoorbeeld: revue, cabaret, circus, musical, showdans).

Experimenten met geluidsbronnen (bijvoorbeeld lawaaimachines)

Voor een aantal kunstenaars komt de boodschap (=inhoud) van hun kunst centraal te staan. 

protest

propoganda

manifest

verzet

provocatie

onzekere periode op politiek gebied na WO 1. Er onstaan democratische landen, fascistische en communistische. Deze totalitaire regimes dwingen kunstenaars om kunst naar hun smaak te maken. Censuur en propaganda. Inzetten nieuwe media om alle lagen van de bevolking te bereiken. Ideologisch tegengesteld maar kunstuitingen lijken op elkaar. 

(Bouw)kunst gemaakt in opdracht van de regimes, als propaganda.

ultra rechts

fascisme

ultra links

communisme

tegengestelde ideologieën

maar...

Streng en sober classicistisch, afdwingen status en legitimiteit voor het regime. Mussolini> herstel oude glorie van het Romeinse rijk. Met weinig respect voor de overblijfselen (snelweg over resten Forum en Colloseum). Grootschalige klassieke romeinse architectuur en beeldhouwkunst. 

(Bouw)kunst gemaakt in opdracht van de regimes, als propaganda.

ultra rechts

fascisme

ultra links

communisme

tegengestelde ideologieën

maar...

Albert Speer

Albert Speer

Zeppelinveld, 1933

Hitler heeft interesse in architectuur. Als leider van fascistisch Duitsland kan hij zijn ambities op dit gebied realiseren. Speer was een trouwe medewerker. Dit is een va zijn grootste projecten bedoeld voor nazimanifestaties. Na de oorlog worden alle symbolen verwijderd en afbreken is niet nodig door de slechte kwaliteit. 

Voor welke bouwstijl kiest Hitler en waarom? 

Streng classicisme. Status en legitimiteit voor het regime afdwingen. 

Zeppelinveld wordt ook veelvuldig gebruikt in de films van Leni Riefenstahl. 

De Nieuwe Rijkskanselarij, 1939

Het gebouw waar Hitler en zijn bevelhebbers onderkomen hebben. Binnen 1 jaar gebouwd. Bovenmenselijke afmetingen. Wederom streng classicisme. 

Theater van het Rode Leger, 1929

Classicisme in Rusland (en ook in Italië)

Futuristen: het oude vernietigen en het nieuwe verwelkomen. Het verleden staat de toekomst in de weg. Gebasseerd op filosofie Nietsche

Futurisme

• Het proberen te uiten van beweging aan de hand van kubistische vormen
• Obsessie met machines en oorlog
• breken volledig met traditie en kunst maken 'voor het publiek'
• Willen snelheid en dynamiek overbrengen in hun schilderijen (film en fotografie als hulpmiddel > waarom??)

Het verleden staat de toekomst in de weg. Het oude verwoesten en het nieuwe verwelkomen. Snelheid, techniek, geweld en oorlog zijn bepalend voor de toekomst. 

Ze willen graag beweging vastleggen door verschillende momenten in 1 schilderij te tonen, de nieuwe techniek van film en fotografie helpt ze daarbij. 

• Het futurisme is ontstaan door technologische ontwikkelingen in bijvoorbeeld de film en de fotografie
• Het effect van een foto vastleggen op een schilderij

• Het idee van oorlog werd geïdealiseerd door de futuristen
•  Ze wilden allemaal graag een oorlog om hun leven te verbeteren.
• Deze ideëen en de stroming verdwenen na WO I

Dadaïsme

• Anti-Kunst
• Willen op zoek naar de grenzen van wat kunst precies is en zetten zich daarmee af tegen de elite
• Maken veel gebruik van toeval en humor 

Ontstaan in het neutrale Zwitserland. Begonnen als literaire beweging. Provoceren gegoede burgerij. Omarmen toeval en gevonden voorwerpen. Na WO 1 verspreiden door Europa. Krijgt steeds meer politieke lading omdat oorlog zal leiden tot ondergang. Marcel Duchamps experimenteert met ready-mades (bicycle Wheel en Fountain). 

• Er wordt veel gebruikt gemaakt van collage. Deze worden grotendeels gemaakt van afvalmateriaal.
• "iets nieuws maken van kapotte oude materialen"

• Dada-kunst heeft veel te maken met bluf; het doen alsof iets kunst is net zolang tot het kunst wordt
• Dit werd ook gedaan met toneelstukken en poëzie.

Surrealisme

• Een zo puur mogelijk uiting van het onderbewustzijn van de kunstenaar
•  Metamorfose van herkenbare objecten naar geabstraheerde vormen

gebruikmaken fantasie zonder iets aan te trekken van bestaande wetten en regels , dromen, hallucinaties en het onderbewuste. 

Bijzonder snel kom je dan bij Sigmund Freud terecht, wiens psychoanalyse en droomduiding van enorme invloed zijn geweest op deze stroming.  André Breton was de grondlegger van het surrealisme en legde zijn ideeën vast in zijn ‘Manifeste du Surrealisme’. Hij was erg onder de indruk van Freuds droomanalyse. Ons onbewuste, onze onderdrukte wensen en dromen, werd de basis voor de werkwijze van de surrealisten. We moesten onze rede, ons gezond verstand, vooral niet de overhand laten krijgen en intuïtief te werk gaan. Onze dromen werden gezien als een glimp van de manier waarop een hele andere, alternatieve wereld werkt: de wereld van ons onbewuste. In surrealistische schilderijen werd veelal ‘de vrijlating van het onbewuste’ gedemonstreerd, wat leidde tot droomachtige, vervreemde en verwarrende beelden.

Freud omschreef dromen als de vervulling van onderdrukte wensen. Onze dromen laten boodschappen uit ons onderbewustzijn naar boven komen. Trauma’s, fantasieën, onderdrukte emoties, alles drijft in onze dromen naar de oppervlakte. 

• Abstracte vorm van surrealisme
• Objecten bijna zo ver geabstraheerd dat ze niet meer te herkennen zijn, maar je er nog nét iets over kan vertellen 

• Meest figuratieve/naturalistische vorm van surrealisme
• Bijna een foto, maar er klopt altijd iets nét niet
• Gevoel van vervreemding bij de kijker 

DADA

FUTURISME

SURREALISME

Protesteren tegen het verleden en alle gevestigde waarden en normen. Deze gevestigde orde belemmert de vooruitgang!

Protesteren tegen de maatschappij, de oorlog en de gevestigde kunstwereld van voor de oorlog. Maken antikunst om zich hiertegen te verzetten.

Protesteren tegen de normen van kunst. Volgens hen mag kunst een uiting zijn van gedachten, zonder morele of etnische bedoelingen. Je mag je fantasie gebruiken zonder je wat aan te trekken van de regels.

Futuristen: Protesteren tegen het verleden en alle gevestigde waarden en normen.

Deze gevestigde orde belemmert de vooruitgang!
 

Dada:  Protesteren tegen de maatschappij, de oorlog en de gevestigde kunstwereld van voor de oorlog. Maken antikunst om te choqueren! 
 

Surrealisme: Protesteren tegen de normen van kunst. Volgens hen mag kunst een uiting zijn van gedachten, zonder morele of etnische bedoelingen. Gebruiken hun fantasie zonder zich ook maar iets van de bestaande regels aan te trekken.

Huiswerk

maak blok 4.3 en 4.4

lees pagina 58 t/m 66

Erik Satie – Muziek als boodschap

Satie

• Satie experimenteert met muziek
• verzet tegen traditionele regels van conservatorium
• Muziek moet volgens Satie ongecompliceerd, traag, geestig en actueel zijn.
• Zijn muziek is niet bedoeld om naar te luisteren, maar als achtergrondgeluid (bijv. tijdens pauze van een concert) of als onderdeel van een theaterstuk (zoals De Parade). EEN SFEERBEPALEND DECOR. 
• delen compositie zonder ritmenotatie. 
• Voorloper van de seriële muziek.

Erik Satie’s muziek voor Parade (1917)Theaterstuk van Les Ballets Russes

Samenwerking met diverse kunstenaars:
Diagilev – Impressario (de leider van Les Ballets Russes)
Cocteau – Regisseur
Picasso – Kostuum en decors (kubistisch & surrealistisch)
Satie – Muziek

= typisch modern! De moderne kunstenaars willen vernieuwen
-> door met verschillende kunstdisciplines te experimenteren en samen te werken.

Satie experimenteert met gebruikt nieuwe ‘instrumenten’, zoals een ratel, typemachine, een revolver, etc.

Parade

• gesamtkunstwerk
• muzikaal experiment met alledaagse geluiden
• kubistische kostuums 

Luister goed!

Welke "hedendaagse geluiden" hoor je terug?

Geluiden die je hebt gehoord...

ratel

typmachine

sirene

pistool schoten 

stoomfluit (boot)

De kostuums van de managers breken met de ballettraditie
Leg uit waarin de opvatting over de kostumering duidelijk anders is bij Parade.

Antwoord

De opvattingen over de kostuums is bij Parade anders dan bij het traditionele ballet omdat:

• In het traditionele ballet heeft het kostuum ook de bedoeling de bewegingsvrijheid te vergroten. Dat is bij deze kostuums niet het geval.
  
• In het traditionele ballet worden de fysieke lichaamsvormen van de dansers geaccentueerd. De manager kostuums verbergen juist een groot deel van het lichaam.
  

De kostuums vertonen in hun vormgeving zowel kubistische als surrealistische kenmerken.
 

Geef van beiden twee kenmerken.

Schwitters componeerde zijn Urlauten sympathiserend met Dada, leg uit in welke muzikale aspecten dit terugkomt.

theater als boodschap

Variété

Meyerhold en Brecht zijn besproken in week 9

Variété = futuristisch

Futuristisch theater

-vernietiging meesterwerken (verwerpen traditie, dynamiek). Link met Dada. 

-moedwillig traditionele theaterervaring vernietigen.

Cabaret, interbellum, Berlijn, politiek engagement.

Het futurisme gebruikt het varieté om te breken met het klassieke theater. Regels worden overboord gegooid en het publiek wordt op de hak genomen door middel van grappen en stunts. Dadaïsme keert zich tegen de gevestigde orde maar dan door middel van cabaret. 

Film -Kunst als boodschap

Dada - Ballet mécanique (Fernand Leger)

Surrealisme - un chien andalou (Bunuel en Dali)

Animatie - voorprogramma, steunen van oorlog (Warner Bros)