Middeleeuwse standenmaatschappij

• Geschiedenis
• Secundair onderwijs

Middeleeuwse standenmaatschappij

Vandaag

• Iedereen dezelfde rechten.
• 1948: Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
• Basisprincipe: iedereen is gelijk.

Middeleeuws Europa

• Landbouwsamenleving
• Andere normen om de mensen te verdelen in groepen.

Vindt de maker van de bron de standenmaatschappij goed? Waarom wel/niet?

Deze bron is betrouwbaar

Ja

Nee

Wat waren de drie standen?

1. Geestelijken of clerus.
2. Adel.
3. Derde Stand.

Elke stand had haar eigen plichten of taken:

1. Geestelijkheid: bidden.
2. Adel: strijden.
3. Derde Stand: werken.

Waarom was de geestelijkheid de eerste stand en niet de adel?

De standenmaatschappij bleef ongeveer 700 jaar bestaan, hoe kwam dit?

Bevoorrechte standen

• Clerus en adel.
• => Veel macht, weinig plichten en veel rechten.
• Spanden samen tegen de Derde Stand.
• Kleinste deel van het volk.

Eerste stand/clerus

• Clerici die zich toelegden op religieuze taken. 
• Hoge clerus. 
• Lage clerus.

Welke functies binnen het christendom ken je vandaag?

Hoge clerus

• Kardinalen
• Na de paus de hoogste rang.

Vandaag

• Nog steeds hoogste rang na paus.
• Kardinalen zitten in conclaaf om de nieuwe paus te kiezen.

Hoge clerus

• Bisschoppen
• Begeleidden de gewone mensen in hun dagelijkse bestaan.

Vandaag

• Onderwijzen en besturen van de gelovigen in zijn bisdom.

Hoge clerus

• Abten van kloosters.
• Het hoofd van het klooster.
• Beheren van het kloosterbezit.
• Vertegenwoordigen van het klooster naar de buitenwereld.

Vandaag

• Zelfde functies.

Vrouwen?

• Vrouwelijke versie monniken.
• -> Nonnen.

Hoogste rang voor vrouwen in de kerk

• Abdis.
• Baas van een vrouwelijk klooster.

Hoge clerus

• Rijke mannen.
• Stonden dicht bij de adel.
• Hogere studies.

Verschil toen en nu?

• In de middeleeuwen hadden de geestelijken naast de religieuze macht ook politieke macht, vandaag niet meer.

Lage clerus

• Gewone priesters en dorpspastoors.
• Stonden dichter bij het volk.

Onderscheid reguliere en seculiere clerus

Reguliere clerus

Monniken: leven volgens kloosterregel (bv. regel van Benedictus) + krijgen orders van hun abt.

Seculiere clerus

Seculiere geestelijken leefden tussen de andere mensen.

Zij gaven leiding aan de geloofsgemeenschap.

Kregen orders van hun bisschop.

Regel van Benedictus

• Ora et labora.
• Bid en werk.

Taken en plichten clerus

Baden voor de andere standen

Bestuur en administratie

• -> Waarom deden zij de administratie?
• De hoge clerus was geschoold en niet veel andere mensen konden lezen of schrijven.

Voorrechten

• Bezaten veel grond.
• Geen belastingen. 
• Vrijgesteld van dwangarbeid (herendienst).
• Eigen kerkelijke rechtspraak.

Voorrechten

Tienden:

Een tiende was een belasting in natura:

➤ 1/10 van de landbouwopbrengst moest aan de Kerk worden afgestaan.

Voor wie?

➤ Iedereen uit de Derde Stand (boeren) moest tienden afstaan aan de Kerk.

Welke adelen ken je allemaal?

Tweede stand of adel

• Leefde van grondbezit.
• Onderscheid:
• Hoge adel ↔ lage adel (meer of minder macht & rijkdom)

Hoge adel

• Koning 

Vandaag

• Koning

Hoge adel

• Hertogen
• Oorspronkelijk legeraanvoerders. 

Vandaag

• Nog steeds hertogen.
• Bv. Kroonprins(es) België = hertog van Brabant. 

Hoge adel

• Graven
• Oorspronkelijk  militaire en/of bestuurlijke functie.

Vandaag

• Graaf van Vlaanderen: afgeschaft in 2001
• Groot-Brittannië:  189 graven.

Nicholas Trench, 9e graaf van Clancarty ->

Hoge adel

• Baronnen
• Absolute heerschappij over een baronie. 

Vandaag

• Zowel adellijke titel als eretitel.

Lage adel

• Ridders 
• Soldaten.

Vandaag

• Eretitel. 

Adel

• Geboorteadel: edelman door afkomst
  

Ambtsadel

• Ambt = ?
•  Personen die in de adelstand waren opgenomen door het bekleden van hoge functies.

Taken en plichten van de adel

Militaire dienst: feodaliteit

• De adel had de plicht om de koning militair te steunen in oorlogstijd, vaak als ruiters of bevelhebbers.

Bestuur

Heerlijke rechten: 

• Inde belastingen, bewoners werkten voor hem en moesten betalen om gereedschap te gebruiken.

Voorrechten

• Bezaten grote stukken grond (dorpen en boerderijen).
• -> Heerlijkheid.
• Geen belastingen aan de koning.
• Wapendracht.

Paus Leo XIV

• Robert Prevost
• Eerste Amerikaanse paus ooit.

Niet-bevoorrechte stand

• Derde Stand

Welke mensen zouden in de Derde Stand kunnen zitten?

Grootste deel = boer.

Vrije boeren

Mensen die eigen grond bezaten en bepaalde vrijheden hadden zoals kopen, verkopen, erven en trouwen.

Pachtboeren

Werken voor zichzelf → meestal toch afhankelijk van heer, want genieten bescherming van de heer.

www.vlaanderen.be

Vanaf 2e ME:

Burgerij: vrije beroepen zoals:

• handelaars, ambachtslieden, bankiers, notarissen, artsen, …

Burgerij

Konden economische macht of rijkdom hebben door handel.

Kon hun vrijheid en voorrechten afkopen in ruil voor geld.

• => meer autonomie
• Bleven politiek meestal machteloos.
  

Het leenheerlijk stelsel

o …………………………………….: mensen die gedeeltelijk of volledig onvrij waren.

▪ …………………: gedeeltelijk onvrije boeren die hun grond aan een lokale heer hadden afgestaan in ruil voor bescherming.

→ Ze betaalden belastingen voor het gebruik van die grond

→ Ze moesten ook karweien of herendiensten verrichten (= onbetaalde diensten zoals het bouwen van bruggen, herstellingen, …)

Het leenheerlijk stelsel

o Horigen : mensen die gedeeltelijk of volledig onvrij waren.

▪ Laten: gedeeltelijk onvrije boeren die hun grond aan een lokale heer hadden afgestaan in ruil voor bescherming.

→ Ze betaalden belastingen voor het gebruik van die grond

→ Ze moesten ook karweien of herendiensten verrichten (= onbetaalde diensten zoals het bouwen van bruggen, herstellingen, …)

Het leenheerlijk stelsel

▪ ………………………………: volledig onvrije personen die volledig afhankelijk waren van hun heer

→ Ze bewerkten een stukje grond van de heer

→ Ze werden als deel van het bezit van de grond beschouwd (zelfs hun lichaam): ze mochten enkel huwen of bezit hebben met toestemming van de heer

→ Ook zij betaalden belastingen en verrichtten herendiensten

Het leenheerlijk stelsel

▪ Lijfeigenen: volledig onvrije personen die volledig afhankelijk waren van hun heer

→ Ze bewerkten een stukje grond van de heer

→ Ze werden als deel van het bezit van de grond beschouwd (zelfs hun lichaam): ze mochten enkel huwen of bezit hebben met toestemming van de heer

→ Ook zij betaalden belastingen en verrichtten herendiensten

Taken en plichten

Wat moesten ze doen voor hun heer?

Taken en plichten

• Werken op het land of in een ambacht voor voedselproductie en economische productie.
• Belastingen betalen om adel en clerus te onderhouden + in ruil voor gebruik van de grond van de heer (cijns).
• Tienden aan de Kerk.

Spotprent

Drie standen.

Deze afbeelding is niet uit de middeleeuwen. 

(Begin Franse Revolutie)

Spotprent

Betekenis:

De twee bevoorrechte standen profiteren van het harde werk van de Derde Stand en doen zelf niets.