5H 10.1 (fossielen) + 10.4 (ontstaan - ontwikkeling leven)

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

H10 EVOLUTIE

10.1 leerdoelen

Je kunt de volgende begrippen uitleggen:

fossielen - relatieve en absolute ouderdomsbepaling -  isotopen - halveringstijd - gidsfossielen - radioactief

Je moet kunnen uitleggen wat (radioactieve) isotopen zijn en welke rol ze spelen bij de halveringstijd.

Je moet de ouderdom van fossielen en aardlagen kunnen berekenen en bepalen met behulp van relatieve en absolute ouderdomsbepaling en je kent het verschil.

Je weet wat fossielen zijn en hoe ze ontstaan.

fossielen

• Resten en sporen (zoals afdrukken) van dode organismen uit het verleden.
  
• Ontstaan in omstandigheden waar reducenten geen kans hebben gekregen (gebrek aan vocht/ zuurstof).
  
• Afgezet onder laag zand, later steen (door druk), in ijs of barnsteen. 
  
• Fossielen geveb informatie over uitgestorven soorten.

50.000 jaar oud gemummificeerd wolvenjong in het ijs gevonden

Relatieve ouderdomsbepaling

• gebruik van gidsfossielen
• van gidsfossielen is de ouderdom bekend
• wordt een gidsfossiel gevonden, dan is de aardlaag (en/of andere onbekende fossielen) minstens even oud
• alleen soorten die kort hebben geleefd, op meerdere plekken op aarde
• de trilobiet, leefde 512-250 miljoen jaar geleden, in zee (dus op veel plekken)

Absolute ouderdomsbepaling

• Echte leeftijd bepalen m.b.v. radioactieve isotopen
  
• Isotopen zijn verschillende vormen van een element met ieder een eigen atoommassa 
  
• Koolstof: ¹²C - isotoop (stabiel) en ¹⁴C - isotoop (radioactief)
  

wikipedia

' Isotopen zijn atomen van hetzelfde chemische element, en dus met hetzelfde aantal protonen, waarin het aantal neutronen in de atoomkern verschilt. Volgens gangbare modellen bestaat een atoom uit een atoomkern met daaromheen een wolk van elektronen. De kern bestaat uit een aantal protonen en een aantal neutronen. Het aantal protonen bepaalt het atoomnummer van het element en ook de chemische eigenschappen. Het aantal neutronen bepaalt onder meer de stabiliteit van de kern en, samen met het aantal protonen, de atoommassa. Twee atomen met hetzelfde aantal protonen maar een verschillend aantal neutronen noemen we twee isotopen van hetzelfde element.' 

halveringstijd 

Een radioactief isotoop zoals ¹⁴C valt na enige tijd uit elkaar en verandert dan in een nieuw (dochter)isotoop, zoals ¹⁴N.

Halveringstijd = de tijd die nodig is om 50% van de radioactieve isotopen te laten vervallen tot het dochterisotoop. 

De halveringstijd van koolstof is 5736 jaar.

Je meet in een fossiel hoeveel ¹⁴C en ¹⁴N je aantreft, en in welke verhouding.

Stel: je treft 50% ¹⁴C en 50% ¹⁴N aan. Hoe oud is dit fossiel?

Isotopen met een halveringstijd/ waarde van duizenden tot miljoenen jaren zijn geschikt.

De radioactieve isotopen moet het organisme wel binnen hebben gekregen met zijn voeding. 

10.4 stamboom van het leven

leerdoelen 10.4

• Je kunt uitleggen welke theorieen er zijn over het ontstaan van het leven.
  
• Je kunt uitleggen hoe het leven zich heeft ontwikkeld. 
  
• Je kunt uitleggen wat analoge en homologe organen zijn en wat dit betekent voor het verklaren van evolutie.
  
• Je kunt een evolutionaire stamboom aflezen.
  

BINAS

Tabel 78

Ontstaan van het leven

Verschillende theorieën.

Eerst alleen anorganische stoffen (mehtaan, waterstof, water, ammoniak).

Door energie uit de zon ontstonden organische moleculen (aminozuren en nucleinebasen) -> oersoep.

Leven is ontstaan bij warmwaterbronnen in de oceaan waar RNA is ontstaan.

Creationisme

Eerste cellen

Prokaryoot : zonder kern

Heterotroof: afhankelijk van organische stoffen van buiten

3,5 miljard jaar geleden ontstonden cellen die fotosynthese konden uitvoeren: autotroof.

-> de hoeveelheid zuurstof in de atmosfeer neemt toe.

BINAS

Tabel 94C

Eukaryoten

Cellen met een celkern ontstaan: eukaryote cellen

Endosymbiosetheorie: 

Eukaryoten 'versmelten' met prokaryoten die energie uit glucose kunnen halen met zuurstof -> ontstaan mitochondrium

Eukaryoten 'versmelten' met prokaryoten die in staat zijn tot fotosynthese -> ontstaan chloroplast (bladgroenkorrel).

Meercelligen

1,5 miljard jaar geleden ontstaan de eerste meercellige organismen.

600 miljoen jaar geleden de eerste dieren.

300 miljoen jaar geleden de eerste zoogdieren.

200 miljoen jaar geleden de eerste mens.

Stambomen

Evolutionaire stamboom: geeft aan hoe de soorten in de tijd zijn ontstaan en welke soorten gemeenschappelijke voorouders hebben.

Verwantschap

Hoe bepaal je verwantschap tussen soorten?

Homologe organen - 

overeenkomstige lichaamsbouw

DNA

Analoge organen

Organen met dezelfde functie

- ándere bouw

Wijzen níet op verwantschap