Taal §2, §5 en §6 ALLE LEERSTOF

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Taal §2, §5 en §6

• Spreekwoorden en uitdrukkingen (§2)
• Rijm (§5)
• Vergelijkingen (§6)

Spreekwoorden en uitdrukkingen

§2 (p. 92)

Geel blok blz. 92:

letterlijk taalgebruik

figuurlijk taalgebruik

taalgebruik waarbij je precies bedoelt wat je zegt of schrijft

taalgebruik waarbij je iets anders bedoelt dan wat je zegt of schrijft; een beeld (figuur) maakt de betekenis duidelijk

Geel blok blz. 92:

spreekwoord

uitdrukking

onveranderlijke hele zin in de tegenwoordige tijd met een figuurlijke betekenis

vaste combinatie van woorden met een figuurlijke betekenis

Verschil:

Spreekwoord = Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten.

Uitdrukking = een fluitje van een cent.

Het spreekwoord verandert NOOIT! De uitdrukking kan je wel een beetje veranderen: dat IS een fluitje van een cent, dat WAS een fluitje van een cent, HET is een fluitje van een cent .......

Uitdrukkingen:

voor een appel en een ei kopen

voor spek en bonen meedoen

moord en brand schreeuwen

Betekenis:

heel goedkoop kopen

niet om de prijzen meedoen

heel hard schreeuwen

Uitdrukkingen:

over koetjes en kalfjes praten

met vlag en wimpel slagen

in geuren en kleuren vertellen

Betekenis:

over onbelangrijke dingen praten

met zeer goede beoordeling slagen

heel uitvoerig vertellen

Uitdrukkingen:

een fluitje van een cent

boven de pet gaan

er geen kaas van gegeten hebben

Betekenis:

iets wat met weinig moeite te doen is, iets gemakkelijks

er niets van begrijpen

er geen verstand van hebben

Uitdrukkingen:

geen touw aan kunnen vastknopen

uit de brand helpen

water naar de zee dragen

Betekenis:

niet kunnen begrijpen wat er wordt bedoeld

uit de nood helpen

iets doen wat totaal zinloos is

Uitdrukkingen:

aan de lopende band

kleur geven aan

Kinderen die vragen, worden overgeslagen.

Betekenis:

aan een stuk door, steeds maar weer

opvrolijken, verlevendigen

Je moet je beurt afwachten.

Uitdrukkingen:

een blauwe maandag

een blauwtje lopen

er een handje van hebben

Betekenis:

heel kort

afgewezen worden (in de liefde)

de gewoonte hebben

Uitdrukkingen:

te pas en te onpas

door de bank genomen

Betekenis:

steeds opnieuw, of het nu zin heeft of niet

meestal

Uitdrukkingen:

in de soep lopen

de knoop doorhakken

de kop in het zand steken

Betekenis:

volledig mislukken (van een plan)

een beslissing nemen (in een moeilijke situatie)

het gevaar niet willen zien

Spreekwoord:

Beter een goede buur dan een verre vriend.

= Goede buren kunnen sneller hulp bieden dan een vriend die ver weg woont.

Spreekwoord:

Beter half ei dan een lege dop. 

= Beter iets dan niets.

Spreekwoord:

Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten. 

= Als je iets verkeerds doet, moet je de gevolgen daarvan dragen.

Spreekwoord:

Wie a zegt, moet ook b zeggen. 

= Wie eenmaal ergens aan begonnen is, moet dat ook afmaken.

Spreekwoord:

De aanval is de beste verdediging. 

= Je kunt in een strijd beter zelf actie ondernemen dan afwachten.

Spreekwoord:

Een goed begin is het halve werk. 

= Een goed voorbereid begin maakt de kans op succes groot.

Spreekwoord:

Het is de toon die de muziek maakt. 

= Het gaat om de manier waarop iets gezegd wordt.

Spreekwoord:

Wie het eerst komt, die het eerst maalt. 

= Wie het eerst ergens om vraagt, wordt het eerst geholpen

Spreekwoord:

Je moet de dag niet prijzen voor het avond is.

= Een werk is pas te beoordelen als het klaar is.

Spreekwoord:

Je moet de huid niet verkopen voor de beer geschoten is. 

= Je moet niet doen alsof iets van jou is, voordat je het werkelijk bezit.

Spreekwoord:

Honger maakt rauwe bonen zoet. 

= Iemand die honger heeft, vindt alles lekker.

Spreekwoord:

Een kat in het nauw maakt rare sprongen. 

= Iemand die in moeilijkheden zit, doet vaak onverwachte dingen.

Rijm

§5 (p. 98)

rijm

eindrijm

klankovereenkomst in woorden of beklemtoonde lettergrepen

rijm aan het eind van woorden, vaak aan het eind van twee regels in een lied of gedicht

beginrijm/alliteratie

klinkerrijm/assonantie

rijm van gelijke medeklinkers een het begin van woorden of lettergrepen die bij elkaar in de buurt staan

rijm van beklemtoonde klinkers midden in woorden die bij elkaar in de buurt staan

Wat is het andere woord voor beginrijm?

Wat is het andere woord voor klinkerrijm?

Eindrijm: 

Alliteratie 

Assonantie

Rijmende uitdrukkingen:

• aju paraplu
  
  
• 1 april, kikker in je bil
  
  
• boontje komt om zijn loontje

• eigen schuld, dikke bult
  
  
• jammer de bammer
  
  
• opgestaan, plaats vergaan 

Rijmende uitdrukkingen:

tegen heug en meug (eindrijm)

na lang wikken en wegen (beginrijm)

Betekenis:

met grote tegenzin

de voors en tegens onderzoeken; er goed over nadenken

Rijmende uitdrukkingen:

zonder blikken of blozen (beginrijm)

bepakt en bezakt (eindrijm)

Betekenis:

zonder schaamte

met (veel) bagage

Vergelijkingen

§6 (p. 100)

vergelijking

figuurlijk taalgebruik waarbij je iets wat er echt is (= object) vergelijkt met iets anders wat erop lijkt (= beeld) 

- object en beeld worden vaak verbonden door woorden als: als.... / lijkt wel .... / zo ... als .... / ... is net ....

vaste vergelijking

cliché

vergelijking met zo .... als ...., waarbij het eerste deel van de vergelijking een vast vervolg heeft (zo groen als gras)

(te) veel gebruikte vergelijking of uitdrukking, waardoor de betekenis verzwakt is

Voorbeeld cliché:

zo klaar als een klontje 

(betekenis: het is helemaal duidelijk, iedereen begrijpt meteen hoe het zit)

Deze uitdrukking is in het verleden zo vaak gebruikt, dat hij nu zijn kracht is verloren. 

Vergelijkingen met dieren:

zo doof als een kwartel

zo glad als een aal

zo grijs als een duif

zo koppig als een ezel

zo slim als een vos

zo trots als een pauw

Vergelijkingen uit de Bijbel en de geschiedenis:

zo arm als Job

zo oud als Methusalem

praten als Brugman

zo wijs als Salomo

Vergelijkingen:

branden als een fakkel

als haringen in een ton zitten

praten als een kip zonder kop

Betekenis:

zeer fel branden

zich met veel mensen in een kleine ruimte bevinden, dicht op elkaar

onnadenkend, erg dom, in het wilde weg praten

Vergelijkingen:

gillen als een mager speenvarken

zweten als een otter

als een paal boven water staan

Betekenis:

verschrikkelijk luid schreeuwen

hevig transpireren

voor iedereen duidelijk zijn; absoluut zeker zijn

Vergelijkingen:

beven als een rietje

balen als een stekker

Betekenis:

hevig trillen

iets heel erg vervelend vinden; er meer dan genoeg van hebben

Opgesloten vergelijking:

Bijvoorbeeld: flinterdun.

Vroeger was dit een vergelijking (zo dun als een flinter), maar nu is het woordje flinter helemaal in het woord gekropen.

Opgesloten vergelijking:

• flinterdun
• kaarsrecht
• kiplekker
• mierzoet
• ragfijn
• spijkerhard
• straatarm

• vlijmscherp
•  oliedom
• spiegelglad
• broodmager
• pijlsnel
• snipverkouden
• moddervet
• loodzwaar

Zoek twee voorbeelden van 

alle drie de soorten rijm:

beginrijm: vaak-voor-vensterglas, samen-spelen

klinkerrijm: ik-zit, het vensterglas, en-denk, was-dan

eindrijm: vensterglas- was

vervelen-spelen

Zoek twee voorbeelden van 

alle drie de soorten rijm:

Beginrijm: Romeinen-rukken, krijgt-klein, barbaren-bier

Klinkerrijm: wij-Romeinen, krijgt-klein, pakken-land, die-niet, wij-Romeinen-zijn, kip-drinken, vreten-everzwijn, bij-Rijn

Eindrijm: klein-zijn, wijn-everzwijn, fontein-onrein, terrein-Rijn

voor een .... en een ei kopen

moord en ... schreeuwen

over koetjes en ... praten

in geuren en .... vertellen

een ... van een cent

zo ... als een klontje

zo ... als een pauw

zo ... als een duif