Leerdoelen thema 6 en 7

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Leerdoelen thema 6

Je kunt de werking van zintuigen in relatie met het zenuwstelsel beschrijven.

Je kunt de reactie van een zintuig op een adequate prikkel beschrijven.

Prikkel -> zintuig (receptoren) -> impuls (gevoels-

zenuw) -> CZS (centrale zenuwstelsel) -> verwerking 

-> impuls (bewegingszenuw) -> reactie.

Adequate prikkel past bij zintuig (bijv. licht - oog, geluid

- oor).

Prikkel boven prikkeldrempel -> impuls.

Sterkere prikkel -> hogere impulsfrequentie (impulssterkte verandert nooit!).

Je kunt de delen van het oog en hun functie beschrijven.

Je kunt de beeldvorming door ooglenzen beschrijven.

( = accommoderen)

Dichtbij = bolle lens = aangespannen straalvormig lichaam.

Veraf = platte lens = ontspannen straalvormig lichaam.

Lensbandjes vast aan straalvormig lichaam en lens.

Beeld komt op z'n kop aan, hersenen draaien het om.

Je kunt de werking van de pupilreflex beschrijven.

Om netvlies te beschermen of genoeg

licht erop te laten komen.

Licht -> kleine pupil door kringspier.

Donker -> grote pupil door straalsgewijs lopende spieren.

Je kunt de bouw en werking van het netvlies 

beschrijven.

Zenuwcellen -> lichtreceptoren -> pigmentcellen.

Staafjes voor zwart/wit. Gevoeliger, dus minder

licht nodig.

Kegeltjes voor kleuren. Meer licht nodig en 

voornamelijk op de gele vlek.

Blinde vlek = geen lichtreceptoren (alleen zenuwen).

Je kunt toelichten hoe je diepte kunt zien.

(= stereoscopie)

Beeld links en rechts wordt gecombineerd -> diepte zien.

Je kunt toelichten wat gedrag is en beschrijven hoe gedrag tot stand komt.

Je kunt uitleggen dat gedrag het resultaat is van de relatie van een organisme met zijn omgeving.

Gedrag = alle waarneembare activiteiten (gedragselementen = handelingen).

Adequaat gedrag = aangepast aan omstandigheden -> grotere overlevingskans en fitness.

Gedragssysteem = gedrag met gemeenschappelijk doel. Gedragsketen = opeenvolgend.

Prikkels 

- extern: via zintuigen uit omgeving (bijv. geur/geluid)

- intern: lichamelijk (bijv. honger/dorst)

Prikkel + motivatie -> gedrag.

Je kunt een eenvoudig gedragsonderzoek beschrijven.

Je kunt verklaren dat gedrag deels erfelijk is bepaald.

Je kunt leerprocessen herkennen en de functie daarvan uitleggen.

Gedrag                                                                       Leerprocessen

- aangeboren

- aangeleerd

Sleutelprikkel = altijd dezelfde respons.

Versterkt? -> supranormale prikkel

Gewenning	Minder reactie op herhaalde prikkel.
Inprenting	Leren in gevoelige periode (ganzen met moeder)
Imitatie	Nadoen van soortgenoten
Conditionering	Leren door positieve/negatieve ervaringen
Trial and error (vorm van conditionering)	Proefondervinderlijk leren
Inzicht	Nieuwe situatie -> nadenken -> oplossing

Je kunt uitleggen wat sociaal gedrag is en hoe dit gedrag de overlevingskansen van organismen beïnvloedt.

Sociaal gedrag = gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar.

Functies:

- territorium bepalen (bijv. dreigen/imponeren)

- rangorde bepalen (bijv. verzoening/verdedigen)

- verzorging

Conflictgedrag = als motivatie voor 2 gedragssystemen even groot is (niet kunnen kiezen).

- overspronggedrag -> gedrag uit 3e (niet passende) gedragssysteem 

Je kunt uitleggen hoe sociaal gedrag evolueert.

Functie:

- niet constant gevechten (want rangorde is bepaald)

- soortspecifiek: bijv. balts (gedrag voor paren) -> geen zaad- of eicellen verspillen

- band versterken

Leven in groep: kan overlevingskans vergroten, nadeel = delen.

Altijd gericht op fitness!

Sociaal gedrag kan erfelijk zijn of via leerprocessen doorgegeven.

Leerdoelen thema 7

7.1.1 Je kunt omschrijven wat een ecosysteem is en wat de kenmerken ervan zijn.

.

Habitat = leefgebied van een organisme.

Je kunt biotische en abiotische factoren binnen een ecosysteem benoemen.

Biotisch = organismen (levende/dode natuur).

Abiotisch = invloeden uit de levenloze omgeving (bijv. licht/grond/water).

Je kunt de invloed van de belangrijkste abiotische factoren op organismen beschrijven.

Temperatuur -> enzymwerking.

Bodem / licht / zuurstof / water, etc.

Je kunt de invloed van de belangrijkste abiotische factoren op organismen beschrijven.

Smaller tolerantiegebied --> soort 

gevoeliger voor veranderingen.

Gevolg bij verandering:

- soort kan ertegen (brede tolerantie)

- soort verdwijnt

- natuurlijke selectie -> soort ontwikkelt

- nieuwe soorten in gebied

7.2.1 Je kunt binnen een ecosysteem vormen van concurrentie en van coöperatie onderscheiden.

Concurrentie -> selectiedruk -> alleen beste geven eigenschappen door.

Coöperatie = samenwerking tussen soortgenoten.

Symbiose = langdurig samenleven tussen verschillende soorten.

7.2.2 Je kunt de dynamiek en het evenwicht in een ecosysteem beschrijven.

Biologisch evenwicht = soortensamenstelling

blijft ong. constant.

7.3.1 Je kunt de voedselrelaties binnen een ecosysteem beschrijven.

7.3.1 Je kunt de voedselrelaties binnen een ecosysteem beschrijven.

7.3.2 Je kunt de energiestromen door een ecosysteem beschrijven.

Biomassa = totale gewicht organische stoffen (als energiebron).

Verlies door:

- verbranding

- onverteerd (uitwerpselen)

- sterfte

7.4.1 Je kunt aan de hand van kenmerkende soorten enkele ecosystemen beschrijven.

Pionier = 1e planten/dieren op kale grond. Heftige omstandigheden:

Kenmerken:

- snelle groei

- snelle reproductie (veel lichte zaden)

- tolerant

- kleine biomassa en eenvoudig voedselweb

Indicatorsoorten = zegt iets over een kenmerk van het milieu.

7.4.2 Je kunt veranderingen in een ecosysteem beschrijven.

Successie = verandering van soortensamenstelling in gebied. 

Na pioniersoorten steeds meer schaduw, humus, beschutting -> minder tolerante soorten kunnen er leven. 

Laatste stadium = climaxstadium. Kenmerken:

- abiotische factoren ong. constant

- soortensamenstelling ong. constant

- productie = afbraak (biomassa blijft gelijk)

- gesloten kringloop

- grote biodiversiteit

- weinig, maar grote zaden

Rest: in LessonUp (net behandeld)

7.5.1 Je kunt de koolstofkringloop beschrijven.

7.5.2 Je kunt de stikstofkringloop beschrijven.

7.6.1 Je kunt de voornaamste oorzaken en gevolgen van milieuproblemen toelichten.

Oorzaken: bevolkingsgroei, veranderende levenswijze (industrialisering, intensivering).

Gevolgen: vervuiling, uitputting, aantasting en vermindering biodiversiteit.

7.6.2 Je kunt uitleggen wat duurzame ontwikkeling is.

Kan voorzien in de behoeften van huidige generatie, zonder de behoeften van toekomstige generaties/natuur in gevaar te brengen.

Kan dus eeuwig doorgaan, zonder te 'verbruiken'.

7.6.3 Je kunt maatregelen voor natuurbescherming toelichten.

- Niets doen: natuur gang laten gaan.

- Actief beheer: kappen, maaien, begrazen.

- Aanbrengen variatie in landschap.

- Tegengaan versnippering: bijv. ecoducten, dassentunnels etc.

- Rode lijst: overzicht soorten die uit NL (dreigen te) verdwijnen.

7.7.1 Je kunt beschrijven hoe in de landbouw wordt toegewerkt naar een optimale voedselproductie.

Hogere productie door:	Nadeel
Bestrijdingsmiddelen	Niet afbreekbaar, soort wordt resistent, accumulatie (ophoping)
Bemesting	Eutrofiëring, kringloop open ipv gesloten
Genetische modificatie	'Rommelen' met natuur
Veredeling	Genen kunnen verdwijnen

7.7.2 Je kunt de oorzaken en gevolgen van eutrofiëring van water en mogelijke oplossingen daarvoor beschrijven.

7.8.1 Je kunt oorzaken van de klimaatverandering en mogelijke oplossingen daarvoor beschrijven.

Versterkt broeikaseffect --> heftiger weer, droogte, overstromingen etc.

7.8.1 Je kunt oorzaken van de klimaatverandering en mogelijke oplossingen daarvoor beschrijven.