Th6 Bs1 Zintuigenstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Basisstof 1

Het zintuigenstelsel

THEMA 6

Leerdoelen:

• de werking van het zintuigstelsel uit kunnen leggen
• het verband tussen het zintuigstelsel en zenuwstelsel kunnen uitleggen

Waar neem je dingen mee waar?

1. Zenuwcellen
2. Hersenen
3. Zintuigen

Wat is een prikkel?

Organen voor prikkelverwerking

• Verschillende organen met specifieke zintuigen voor het waarnemen van diverse prikkels.
  
  
• Zetten prikkel om in een impuls.
  
  
• Bijvoorbeeld: Oren bevatten het gehoorzintuig en het evenwichtszintuig.

Zintuigen

• Zintuigen bestaan uit zintuigcellen oftewel receptoren.
  
  
• Gespecialiseerde zenuwcellen die onder invloed van een prikkel neurotransmitters afgeven aan gevoelszenuwcellen.

• Zintuigen reageren op prikkels van buiten en binnen het lichaam.

Prikkels

• Prikkels van buiten het lichaam zijn bijvoorbeeld
   warmte, kou, druk, licht, hete smaak, geluidsgolven.
  

Prikkels

• Prikkels van binnen het lichaam zijn bijvoorbeeld   bloeddruk, lichaamstemperatuur, bloedsuikerspiegel.

Zintuigen zetten prikkels om in impulsen

1. waar
2. niet waar

Receptoren

Verschillende soorten receptoren

• Mechanische receptoren
• Chemische receptoren
• Temperatuurreceptoren
  
• Pijnreceptoren
• Lichtreceptoren

Mechanische receptoren

• Reageren op verschillende vormen van mechanische energie (druk, tast).
  
  
• Prikkel wordt waargenomen als het celmembraan bewogen wordt.

In de afbeelding zie je de trilharen die in het slakkenhuis zitten. Als de stijgbeugel tegen het venster tikt dan komt de vloeistof in beweging en wordt de prikkel waargenomen.

Chemische receptoren

• Reageren na binding met moleculen
  
  
• Smaak: opgeloste moleculen
  
  
• Reuk: moleculen uit de lucht

Temperatuur- receptor

• Liggen in de huid.
  
  
• Reageren wanneer de temperatuur onder of boven de normwaarde van 37 graden komt.

Pijnreceptoren

Reageren als de prikkels extreem worden/zijn zoals hitte.

Kan ook reageren op chemische
verbindingen bij beschadiging of
ontsteking van weefsel.

Lichtreceptoren

• Liggen in het netvlies
  
  
• Reageren op contrasten
  (staafjes)
  
  
• Reageren op kleuren
  (kegeltjes)

Het oog wordt uitgebreid behandeld in basisstof 7

Prikkeldrempel

Een impuls ontstaat: 

alleen als de prikkel de drempelwaarde overschrijdt.

De prikkel moet daarom : 

- de juiste zijn 

(adequate prikkel), 

- sterk genoeg zijn.

Adequate prikkel 

De prikkeldrempel van geluid is laag voor de mechanische receptoren in het slakkenhuis.

Geluid is de adequate prikkel voor deze receptoren.

Als je dicht bij een bas staat dan voel je de trillingen ook door je lijf

De prikkeldrempel van de mechanische receptoren in de huid voor geluidsgolven ligt veel hoger. Dit is een niet-adequate prikkel

Gewenning / adaptatie

Ontstaat bij dagelijkse blootstelling aan een prikkel.

bijv. kleding dragen.

De zintuigcellen geven de prikkel nog wel door maar worden steeds minder gevoelig voor de prikkel, de impulsfrequentie neemt af.

Ook de hersenen reageren niet meer altijd op de impulsen

Geluid

Licht

Geurstoffen

Smaakstoffen

Aanraking

Oor

Huid

Tong

Neus

Oog

Sleep de adequate prikkel naar het juiste orgaan.

Een sterkere prikkel leidt tot

1. verhoging impulssterkte
2. verhoging impulsfrequentie
3. antwoord A en B beide

We kunnen harde en zachte geluiden van dezelfde toonhoogte van elkaar onderscheiden. Dit zou kunnen komen doordat

1. de geleidingssnelheid voor harde en zachte geluiden verschillend is
2. de impulsen van beide oren niet gelijktijdig de hersenen bereiken
3. de sterkte van de impulsen in de gehoorzenuwen kan variëren
4. de impulsfrequentie in de gehoorzenuwen kan variëren

Je springt in een zwembad met koud water. Na een tijdje voel je niet meer dat het koud is, hoe komt dit?

1. Dit komt door adaptatie, de impulsfrequentie neemt af
2. De prikkeldrempel wordt lager
3. De prikkeldrempel wordt hoger
4. A en C zijn beide juist

Ja maar....